Yereli Korumak ve Türkiye’de Kent Müzeleri

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 20, 936 - 965, 30.09.2016

Ayşe Nur Şenel Fidangenç

Öz

20. yüzyılın sonlarına doğru küreselleşme ile
birlikte ulus devletlerin zaman aşımına uğradığı bir süreç yaşanırken kentler
de devletlerin üstünde popülerlik kazanarak kendi markalarını oluşturmaya ve bu
marka değerlerini sergilemeye/pazarlamaya başladı. “Yere özgü” olan “kenti kent
yapan değerler” üzerine vurgu yapılmaya, eğer yoksa bu değerler üretilmeye
başlandı.

1990’lı yıllarda dünyanın çeşitli kentlerinde
kurulmaya başlanan kent müzeleri de bu motivasyon ile ortaya çıktı; “kente
özel” olan değerlerin vurgusunun yapıldığı “kente özgü tarihin” anlatıldığı
bellek mekanları olarak tasvir edilerek. Türkiye’de kent müzelerinin kurulmaya
başlanması 2000’li yıllarda gerçekleşti. 1990’lardan itibaren “Kültür Evleri”
projesini yürüten ÇEKÜL Vakfı ve 2000 yılında kurulan Tarihi Kentler Birliği
Türkiye’de kent müzelerinin kurulmasında öncülük eden kurumlar arasında
yerlerini aldı. Ancak temel motivasyon yerel yönetimler üzerinde yer almakta.
Yerel yönetimler kent müzelerini “kentin hafızası” olarak tanımlarken bu
müzelerin “kent belleğini koruyarak” “kentlilik bilinci” geliştireceğini ve “kentsel
aidiyet” hissini oluşturarak “ortak bir kentli kimliği” inşasında öncü
olacağını sıklıkla vurgulamaktadır.

2000 yılından günümüze Türkiye’de 50 kent
müzesi kurulmuş ve 60 müzenin de kurulum çalışmaları devam etmektedir. Bu
çalışmada kurulan 50 müze bir envanter halinde incelenmiş ve ortaklıklar ve
farklılıklar üzerinde durulmuştur. Bu envanter müzelerin kendi söylemleri,
yerel yönetimlerin müzeler ve kentlerle ilgili söylemleri ve Türkiye’deki kent
müzeleri hakkında literatür çalışmaları üzerinden, özellikle Tarihi Kentler
Birliği ve ÇEKÜL Vakfının ortak yayınladığı “Geçmişten Geleceğe Yerel Kimlik”
dergisinde yer alan söylemler doğrultusunda hazırlanmıştır. Bu söylemler
içerisinde Türkiye’de yereli korumak üzerinden kurulan söylemin kent müzeleri
ile ilişkili olarak nasıl ele alındığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kent müzeleri, koruma, yerellik, yerel yönetimler, kimlik, tarih yazımı, bellek, sergileme

Local Preservation and the City Museums in Turkey

Öz

With the acceleration of globalization in the
late 20th century, the nation states begin to decline and the cities become
more visible in the global scene. To participate in the global market,
governments promote city branding in global and local competition; therefore,
local values are seen as the input of this competition. Therefore, the values
which are “local” and what make a city “the city” began to be emphasized; or,
to be produced.

Beginning from the 1990’s, all over the world,
the city museums emerge with this motivation. In Turkey, city museums began to
show up at the beginning of 2000s, but the foundations of that initiative laid
in 1990s. With the effect of globalization, throughout the world the localism
gains more importance and it affected the historic preservation approaches. In
Turkey the atmosphere of the 1990s led the establishment of non-governmental
organizations, aiming to develop historical consciousness in society, preserve
the local historical and cultural values. But I may claim the basic motivation
is the local administrations; to establish a city museum defined as one of the
missions of the municipalities, which led the city museums become widespread in
Turkey.

Up to now, 50 city museums are established and
60 are proceeding in different cities and towns in Turkey. In this article 50
museums were studied as an inventory and the commonalities and different
features of the museums are reviewed. This inventory is composed of the
discourse of the museums, official discourse of local administration, works of
non-governmental organizations and academic research. Among these discourses
the relation between the local preservation in Turkey and the city museums is
discussed.

Anahtar Kelimeler

City museums, local preservation, local administrations, identity, history-writing, memory, exhibiting

Kaynakça

• Dedehayır, H. (2008a). Bursa kent müzesi. Geçmişten geleceğe yerel kimlik, 15, 46-49.
• Dedehayır, H. (2008b). Bana kentimi anlat, bana kendimi anlat. Geçmişten Geleceğe Yerel Kimlik, 15, 38-41.
• Dedehayır, H. ve Değirmenci, M. (2013) der. Kent tarihi müzeleri ve arşivleri. İstanbul: ÇEKÜL Vakfı-Tarihi Kentler Birliği Yayınları.
• Desvallées, A. ve Mairesse, F. (2010) der. Key concepts of museology. Paris: Armand Colin.
• Dostoğlu, N. T. (2004). Bursa Kent müzesi: Yaşayan kent, yaşayan müze. Mimarlık, 317. 20 Aralık 2013 tarihinde, http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=29&RecID=411 adresinden erişildi.
• Erdönmez, A. (2008). Bursa kent müzesi. Orhan Silier (Der.), Kent müzeleri uluslararası sempozyumu, 21-22 Nisan 2006, Antalya içinde Antalya: Tarih Vakfı Müzecilik-Sergicilik Yayınları.
• Gökdemir, O. (2008). Kent ve bellek: Ahmet Priştina Kent Arşivi ve Müzesi. Geçmişten Geleceğe Yerel Kimlik, 15, 42-45.
• Iggers, G. (1997). Historiography in the Twentieth Century: From Scientific Objectivity to the Postmodern Challenge. Hanover; London: Wesleyan University Press.
• Kavanagh, G. (1999) der. Making histories in museums. London; New York: Leicester University Press.
• Marstine, J. (2006) der. New museum theory and practice: An ıntroduction. MA; Oxford; Victoria: Blackwell.
• TKB, Liman kenti Samsun’da buluştu. (2011) Geçmişten Geleceğe Yerel Kimlik, 26, 34-39.
• Vergo, P. (2006) der. The new museology. London: Reaktion Books.
• Yılmaz, F. (2008). İzmir kent arşivi ve müzesi deneyimi. Orhan Silier (Der.), Kent Müzeleri Uluslararası Sempozyumu, 21-22 Nisan 2006, Antalya içinde Antalya: Tarih Vakfı Müzecilik-Sergicilik Yayınları.
• Online Haberler/ Websiteleri Tarihi kentler birliği tüzüğü. (2000). 3 Haziran 2013 tarihinde http://www.tarihikentlerbirligi.org/hakkimizda/tuzuk/ adresinden erişildi.
• Union of historical towns. (2000). 3 Haziran 2013 tarihinde http://www.tarihikentlerbirligi.org/english/ adresinden erişildi.
• Kent müzesi açıldı. (2012). 20 Aralık 2014 tarihinde http://www.mudurnu.bel.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=217&Itemid=229 adresinden erişildi.
• Mudurnu Belediyesi ‘Kent Müzesi Projesi’ ile ödül aldı. (2012, Eylül 16). 3 Haziran 2013 tarihinde http://www.mudurnu.bel.tr/index.php/anasayfa/arsiv/38-yeni-haber-ekle/130-mudurnu-belediyesi-kent-muezesi-projesi-ile-oeduel-ald.html adresinden erişildi.
• BAKA’nın desteğiyle Elmalı’ya kent müzesi açıldı. (2013, Ağustos 12). 9Aralık 2013 tarihinde http://baka.org.tr/writeme.php?tip=H&id=1213 adresinden erişildi.
• Geleneksel Anadolu mimarlığına tutkun bir Çekül’lü Y. Metin Keskin. (2009, Ağustos 24). 28 Şubat 2013 tarihinde http://www.cekulvakfi.org.tr/haber/geleneksel-anadolu-mimarligina-tutkun-bir-cekullu-ymetin-keskin adresinden erişildi.
• Osmaniye kent müzesini Devlet Bahçeli açtı. (2013, Nisan 9). 12 Nisan 2013 tarihinde http://www.haberler.com/osmaniye-kent-muzesini-devlet-bahceli-acti-4509194-haberi/ adresinden erişildi.
• Büyükşehir Belediyesi kent belleği müzesi açıldı. (2012, Ekim 18). 23 Mayıs 2013 tarihinde http://www.eskisehir-bld.gov.tr/haber_dvm.php?resim_id=346767 adresinden erişildi.
• Büyükerşen, Y. (2012). Kent belleği müzesi. 23 Mayıs 2013 tarihinde http://www.kentbellegi.org/ adresinden erişildi.
• Vizyon & Misyon. (2012). 23 Mayıs 2013 tarihinde http://www.kentbellegi.org/hk_vizyon_misyon.php adresinden erişildi.
• Hikayemiz. (2013). 29 Mayıs 2013 tarihinde http://www.kulturelmirasmuzesi.com/index.php?lang=tr&page=12&anIIcat_1=2&anIIitm_1=1 adresinden erişildi.
• Somut olmayan kültürel miras nedir? (2013). 29 Mayıs 2013 tarihinde http://www.kulturelmirasmuzesi.com/index.php?lang=tr&page=12&anIIcat_1=2&anIIitm_1=2 adresinden erişildi.
• Manifestomuz. (2013). 29 Mayıs 2013 tarihinde http://www.kulturelmirasmuzesi.com/index.php?lang=tr&page=12&anIIcat_1=2&anIIitm_1=3 adresinden erişildi.
• Bilgi aktarımını nasıl yapıyoruz? (2013). 29 Mayıs 2013 tarihinde http://www.kulturelmirasmuzesi.com/index.php?lang=tr&page=20 adresinden erişildi.
• Sergilemiyoruz! (2013). 29 Mayıs 2013 tarihinde http://www.kulturelmirasmuzesi.com/index.php?lang=tr&page=21 adresinden erişildi.
• Apikam`da ne Var? (2004). 2 Mart 2015 tarihinde http://www.apikam.org.tr/Bagimsiz/apikamda-ne-var adresinden erişildi.
• Bursa Kent Müzesi. (2004). 21 Aralık 2014 tarihinde http://www.bursakentmuzesi.com/hakkinda/ adresinden erişildi.
• Selçuk kent belleği projesi. (2011, Haziran 3). 3 Haziran 2013 tarihinde http://www.izka.org.tr/haberler/5653/ adresinden erişildi.
• Kent belleği hakkında. (2012). 23 Aralık 2014 tarihinde http://selcukefeskentbellegi.com/kentbellegi.aspx?id=1 adresinden erişildi.
• Vizyon - misyon. (2012). 23 Aralık 2014 tarihinde http://selcukefeskentbellegi.com/kentbellegi.aspx?id=3 adresinden erişildi.
• Erciyes, C. (2009, Ekim 3). Mardin'e çokkültürlü kent müzesi. Radikal. 31 Mayıs 2013 tarihinde, http://www.radikal.com.tr/kultur/mardine_cokkulturlu_kent_muzesi-957415 adresinden erişildi.
• Karahan, J. ve Kaçmaz, M. (2009, Ekim). Kentler anılarıyla yaşar. Skylife. 17 Nisan 2013 tarihinde http://www.skylife.com/tr/2009-10/kentler-anilariyla-yasar adresinden erişildi.
• Etnografya salonu. (2009). 24 Aralık 2014 tarihinde http://www.sabancimuzesimardin.gov.tr/sabanci/haberdetay.asp?id=135&kategori=Haberler&adi=ETNOGRAFYA%20SALONU adresinden erişildi.