Ekolojik Bir Toplum Yaratma: Ekolojiyi Anarşizmle Düşünmek

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 21, 259 - 291, 01.05.2018

Arzu M. Erol

Öz

17. yüzyılla birlikte
modernitenin getirmiş olduğu bireysellik ve araçsal akıl, hayatın tüm alanına
nüfuz ederek, doğadaki düzensizliklerin ve mitsel dogmaların çözümlenmesi
noktasında teknoloji ve bilimi merkezine almıştır. Bilimsel bilgi aracılığıyla
doğanın gizlerinin araştırılmasının vardığı son nokta ise doğanın fayda
temeline indirgenerek onun sömürülmesine zemin hazırlayan Kartezyen düşüncenin
bu sömürüye meşruiyet kazandırması olmuştur. Doğanın insanın menfaati için
yaratıldığı düşüncesi doğayı çok büyük ölçüde tahrip ederek geri dönülemez bir
noktaya getirmiştir. Bu noktada doğa tahribatının farkındalığı, toplumsal
hareketlerin ekoloji ekseninde de yol almasını sağlamıştır. Kuvvetli bir
Aydınlanma ve kapitalizm eleştirisinden yola çıkan anarşist ekoloji, bu
tahribatın sonlandırılması için çeşitli alternatif ve çözümler getirmiştir. Ekolojik
krizin doğuşunu otorite ve tahakkümle açıklayan eko-anarşizm; anarşizmin temel
felsefesinde olduğu üzere hiyerarşi, tahakküm ve baskı yaratan tüm
kurumsallaşmış oluşumların karşısında durmuş ve ekolojik krize bu doğrultuda
yanıtlar aramıştır. Buradan hareketle çalışmada,
Aydınlanma temelli olan ekolojik bunalımın anlaşılması için genel hatlarıyla
bir Aydınlanma eleştirisine yer verilmiştir. Yanlış anlaşılan bir kavram olması
nedeniyle genellikle olumsuzlanan anarşizm ve anarşist düşünce, Godwin,
Stirner, Proudhon, Bakunin ve Kropotkin’in; anarşizmin öncülerinden olmasa da
anarşizme duyduğu sempati ve onu farklı bir şekilde yorumlaması sebebiyle
Tolstoy’un fikirlerine de yer verilerek açıklanmıştır. Ekolojik krizin aşılabilmesinde
radikal fikirler öne süren, anarşizmden beslenerek krizin çözülmesi noktasında
çeşitli alternatifler sunan bir akım olan eko-anarşizm, bu çalışmada ekolojiyi
anarşizmle düşünmenin betimsel bir okumasını sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ekoloji, Aydınlanma, Anarşizm, Hiyerarşi, Eko-anarşizm

Creating an Ecological Society: Thinking of Ecology with Anarchism

Öz

Individualism and
instrumental mind that modernity has brought with seventeenth century have
taken the technology and science to its center at the point of analyzing
irregularity and mythical dogma in the nature by penetrating all aspects of
life. The last point of search about secrets of nature through scientific
information is that Cartesian thought have legitimated this exploitation which
predisposes to exploitation of nature by reducing the nature to the basic
benefit. The benefit based thought of individualism about nature to be created
for the benefit of human has made a point of irreversibility by destroying
nature greatly. At this point, the awareness of nature destruction has ensured
that the social movements also take place in ecology axis and anarchist ecology
which based on a strong Enlightenment and the critique of capitalism brought
various alternatives and solutions to end this destruction. Eco-anarchism,
which explains the birth of the ecological crisis with authority and
domination, has stood in front of all the institutionalized formations that
creates hierarchy, domination and oppression as it is in the basic philosophy
of anarchism, and has searched for answers to the ecological crisis in this
direction. Hence, in this study, a critique of Enlightenment
has been located to a general outline of Enlightenment critique for
understanding the ecological crisis. Anarchism and anarchist thought which is
usually accepted as negative because of being a misunderstood concept has been
explained with ideas of not only anarchist pioneers such as Godwin, Stirner,
Proudhon, Bakunin and Kropotkin, but also with Tolstoy because of his
sympathies for anarchism and his interpretation of anarchism in a different
way. Eco-anarchism which feeds from anarchism and a flow that offers a variety
of alternatives at the point of solving the ecological crisis has been
evaluated in this context.

Anahtar Kelimeler

Ecology, Enlightenment, Anarchism, Hierarchy, Eco-anarchism

Kaynakça

• Adorno, T. W. &Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın diyalektiği felsefi fragmanlar, (Nihat Ülner ve Elif Öztarhan Karadoğan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1947).
• Arendt, H. (1994). İnsanlık durumu, (Bahadır Sina Şener, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1958).
• Arvon, H. (2007). Anarşizm, (Ahmet Kotil, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1998).
• Bahro, R. (1996). Nasıl sosyalizm? Hangi yeşil? Niçin tinsellik?,(2. bs.).(Tanıl Bora, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1982). Bahro, R. (1997). Çevreciliğin manevi bir temeli var mı?, (Tanıl Bora, Çev.). Birikim, 97, 21-29.
• Bakunin, M. (1999). Tanrı ve devlet, (Sinan Ergün, Çev.). Ankara: Öteki Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1882).
• Bakunin, M. (2006). Devlet ve anarşi, (Murat Uyurkulak, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1873).
• Benlisoy, F. (2007). Anarşizm gönüllü düzene övgü. H. Birsen Örs (Der.), 19. yüzyıldan 20. yüzyıla modern siyasal ideolojiler içinde, (ss. 351-411). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Berktay, F. (2010). Politikanın çağrısı, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bookchin, M. (1994a). Özgürlüğün ekolojisi hiyerarşinin ortaya çıkışı ve çözülüşü, (Alev Türker, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1982).
• Bookchin, M. (1994b). Yoketme gücü, yaratma gücü, Birikim, 57-58. 2 Nisan 2016 tarihinde http://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/5658/yoketme-gucu-yaratma-gucu#.Vv-NxJyLTMw adresinden erişildi.
• Bookchin, M. (1996a). Ekolojik bir topluma doğru, (Abdullah Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1981).
• Bookchin, M. (1996b). Toplumsal ekolojinin felsefesi, (Rahmi G. Öğdül, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1990).
• Bookchin, M. (1999a). Toplumu yeniden kurmak, (Kaya Şahin, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1989).
• Bookchin, M. (1999b). Kentsiz kentleşme; yurttaşlığın yükselişi ve çöküşü, (Burak Özyalçın, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1992).
• Bowler, P. J. (1992). The fontana history of the environmental sciences, London: Fontana Press Harper Collins Publishers.
• Bramwell, A. (1989). Ecology in the 20th century: A history, London: Yale University Press.
• Bramwell, A. (1994). The fading of the greens: The decline of environmental Politics in the West, New Haven: Yale University Press.
• Burns, E. M. (1984). Çağdaş siyasal düşünceler, (Alaeddin Şenel, Çev.). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Cantzen, R. (1994). Daha az devlet daha çok toplum, özgürlük, ekoloji, (Veysel Atayman, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1987).
• Capra, F. (1992). Batı düşüncesinin dönüm noktası, (2. bs.). (Mustafa Armağan, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1982).
• Coupe, L. (2000). Green studies reader: From romanticism to ecocriticism, Florence: Routledge.
• Curan, G. (2007). 21st century dissent anarchism, anti-globalization and environmentalism, New York: Palgrave Macmillan.
• Çalgüner, T. (2003). Çevre mi ekoloji mi? Empatinin uyanışı ya da süreklilik, Ankara: Nobel Yayınevi.
• Çiğdem, A. (1993). Aydınlanma felsefesi, İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Çoban, A. (2012). Ekolojik tartışmalar bakımından Marx’ın düşüncesinin değeri, Kurtuluş, 2, 93-104.
• Danek, D. (2004). Murrray Bookchin ile söyleşi, 7 Nisan 2016 tarihinde http://www.geocities.ws/anarsistbakis/makaleler/bookchin-roportaj.html adresinden erişildi.
• Darwin, R. C. (1976). Türlerin kökeni, (2. bs.). (Öner Ünalan, Çev.). Ankara: Onur Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1982).
• Davidson, S. (2009). Ecoanarchism: A critical defence, Journal of PoliticalIdeologies, 14(1), 47-67.
• Demir, Ö. & Acar, M. (1993). Sosyal bilimler sözlüğü, İstanbul: Vadi Yayınları.
• Demirci, F. (2002). Anarşizm ve demokrasi, Düşünen Siyaset, 11, 145-166, Ankara: Lotus Yayınları.
• Engels, F. (1991). Doğanın diyalektiği, (5. bs.). (Arif Gelen, Çev.). Ankara: Sol Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1961).
• Foster, J. B. (2001). Marx’ın ekolojisi materyalizm ve doğa, (Ercüment Özkaya, Çev.). Ankara: Epos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 2000).
• Foster, J. B. (2010). Ekoloji bu sistemin içinde kurtarılamaz. 7 Eylül 2016 tarihinde http://bianet.org/biamag/dunya/125034-ekoloji-bu-sistemin-icinde-kurtarilamaz adresinden erişildi.
• Godwin, W. (1793). An enquiry concerning political justice and its influence on general virtue and hapiness Vol. I. London: G.G.J. and J. Robinson.
• Gorz, A. (1995). Siyasal ekoloji: Uzman erkine karşı özsınırlama, Birikim, 68-69. 6 Nisan 2016 tarihinde http://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/4599/siyasal-ekoloji-uzmanerkine-karsi-ozsinirlama#.VwT-h5yLTMw adresinden erişildi.
• Görmez, K. (2015). Çevre sorunları, (3. bs. ). Ankara: Nobel Yayınları.
• Heywood, A. (2013). Siyasi ideolojiler: Bir giriş, (5. bs.). Ahmet Kemal Bayram, Özgür Tüfekçi, Hüsamettin İnanç, Şeyma Akın, Buğra Kalkan, Çev.). Ankara: Adres Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1992).
• İmga, O. (2009). Çevre sorunlarının çözümüne yönelik alternatif bir politika arayışı: Murray Bookchin ve sosyal ekoloji, Alternatif Politika, 1(1),75-90.
• İmga, O. (2010). Paradigmanın dönüşümü: ekolojik felsefeyi etkileyen bilimsel çalışmalar, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2),17-30.
• Keleş, R. & Hamamcı, C. & Çoban, A. (2015). Çevre politikası. (8. bs.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Kropotkin, P. (1991). Etika, ahlakın kaynağı ve açıklaması, (2. bs.). (Ahmet Ağaoğlu, Çev.). İstanbul: Kavram Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1922).
• Kropotkin, P. (1999a). Çağdaş bilim ve anarşi, (Mazlum Beyhan, Çev.). Ankara: Öteki Yayınları. . (Orijinal eserin yayın tarihi 1913).
• Kropotkin, P. (1999b). Ekmeğin fethi, (Mazlum Beyhan, Çev.). Ankara: Öteki Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1892).
• Kropotkin, P. (2001). Karşılıklı yardımlaşma, (Işık Ergüden ve Deniz Güneri, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1902).
• Kropotkin, P. (2003). Anarşizm: Başlangıcı, ideali ve felsefesi, (Elif Günçe, Çev.). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Kropotkin, P. (2005). Anarşi felsefesi ideali, (2. bs.). (Işık Ergüden, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1896).
• Love, N. S. (1998). Understanding dogmas and dreams, New Jersey: Clatham House Publishers.
• Maltaş, A. (2015). Ekoloji ekseninde insan-doğa ilişkisi ve özne sorunu, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(29), 1-8.
• Miller, J. (2007). Yeni başlayanlar için Darwin, (Mehmet Ali Çelik, Çev.). İstanbul: Nokta Kitap. (Orijinal eserin yayın tarihi 1982).
• Moore, J. (Tarihsiz). A primitivist primer. 6 Nisan 2016 tarihinde http://www.primitivism.com/primer.htm adresinden erişildi.
• Mumford, L. (1996). Makina efsanesi, (Fırat Oruç, Çev.). İstanbul: Adam Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1970).
• Önder, T. (2003). Ekoloji, toplum ve siyaset, Ankara: Odak Yayınları.
• Pepper, D. (1993). Eco-Socialism, from deep ecology to social justice, London and Newyork: Routledge.
• Perlman, F. (2006). Er-tarihe karşı, leviathana karşı, (İnan Mayıs Aru, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1983).
• Plumwood, V. (2004). Feminizm ve doğaya hükmetmek, (Başak Ertür, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1993).
• Proudhon, P. J. (2010). Mülkiyet nedir? veya hukukun ve yönetimin ilkesi üzerine araştırmalar, (2. bs.). Devrim Çetinkasap, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1840).
• Purkis, J. &Bowen, J. (Der.). (1998). 21. yüzyıl anarşizmi yeni binyıl için ortodoks olmayan fikirler, (Şen Süer Kaya, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1997).
• Stirner, M. (2013). Biricik ve mülkiyeti, (Selma Türkis Noyan, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1844).
• Şenel, A. (2001). Çağdaş siyasal akımlar, Ankara: İmaj Yayınevi.
• Turan, F. (2002). Eko-anarşizm: Yeşil seçenek, Düşünen Siyaset,11, 213-224. Ankara: Lotus Yayınları.
• Tüzen, H. (2002). Mahkûm edilen bir dünya: Anarşizm, Düşünen Siyaset, 11, Ankara: Lotus Yayınları.
• Wallerstein, I. (2003). Bildiğimiz dünyanın sonu: Yirmi birinci yüzyıl için sosyal bilim, (4. bs.). Tuncay Birkan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1999).
• Walter, N. (2002). About anarchism, London: Freedom Yayınları.
• Ward, C. (2004). Anarchism a very short introduction, New York: Oxford University Press.
• Woodcock, G. (1996). Anarşizm bir düşünce ve hareketin tarihi, (Alev Türker, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1961).
• Zerzan, J. (2013). Gelecekteki ilkel, (5. bs.). (Cemal Atila, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1994).
• Zerzan, J. (2005). Önsöz, F. Perlman (2006). Er-tarihe karşı, leviathana karşı içinde (ss. 4-5), (İnan Mayıs Aru, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1983).
• 26 Mayıs 2016 tarihinde http://www.tmmob.org.tr/icerik/tmmob-maden-muhendisleri-odasi-tarafindan-madencilik-ve-cevre-sempozyumu-gerceklestirildi, adresinden erişildi.