İlhan Tekeli Düşüncesi: Çözüm Odaklı Bilgi Üretimi ve Yorumlama

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 29, 201 - 213, 30.04.2020

Uğur Tanyeli

https://doi.org/10.31198/idealkent.754096

Öz

“İlhan Tekeli düşüncesi” gibi bir ifade bir çarpıtma. Tümel yapıtı onlarca kitaptan, yüzlerce makaleden oluşan bir akademisyenin her yazdığını birbirine bağlayan tekil bir güzergahtan söz etmek düpedüz imkansız. Tek bir Tekeli düşüncesinden değil, farklı rotalarda ilerleyen Tekeli düşüncelerinden konuşmak gerekir. Dolayısıyla, Tekeli’nin ayrıntılı bir entelektüel biyografisini yazmak zorundayız. Onda Tekeli’nin yaşadığı ardzamanlı düşünsel değişimleri ve farklı bilgi alanlarına ilişkin yazdıklarındaki eşzamanlı çeşitlenmeleri birlikte çok karmaşık bir koreografik anlatı içinde ele almak aydınlatıcı olacaktır. Ne var ki, bu kısa makalede böyle bir deneme yapılmayacak; sadece bir tek düşünsel güzergaha ilişkin bir anlama denemesinde bulunulacak: Tekeli’nin modernleşme ve modernlik meselesi üzerindeki birkaç makalesini ele alacağım yalnızca.

Anahtar Kelimeler

Uğur Tanyeli, İlhan Tekeli

Kaynakça

• Osmanlı materyalizminin bu özellikleri için bkz. Şükrü Hanioğlu, “Blueprints for a Future Society: Late Ottoman Materialists on Science, Religion and Art”, Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy, ed. E. Özdalga, Routledge, Londra, 2005, s. 28-116.
• St.-Simon’dan ve eserlerinden haberli bir Osmanlı ve Erken Cumhuriyet entelektüeli bilmiyorum. Genelde Saint-Simon ve Sensimonizm için bkz. Pierre Ansart, Sociologie de Saint-Simon, PUF, 1969; François Gallice, "Les Ingénieurs saint-simoniens: Le Mariage de l'utopie et de la raison", Recherches contemporaines, no 2, Université Paris-X (Nanterre), 1994, s. 5-25; Pierre Musso, La religion du monde industriel: Analyse de la pensée de Saint-Simon, Editions de l'Aube, 2006; Olivier Pétré-Grenouilleau, Saint-Simon, l'utopie ou la raison en actes, Biographie Payot, Paris, 2001; Antoine Picon, Les Saint- simoniens: Raison, imaginaire et utopie, Belin, Paris, 2002.
• Nilüfer Göle, Mühendisler ve İdeoloji: Öncü Devrimcilerden Yenilikçi Seçkinlere, İletişim, İstanbul, ilk baskı 1986.
• Bu terim ne Göle’de ne de Tekeli’de var. Ancak “zayıf tarihsellik” ifadesi kaçınılmaz olarak modernleşmeyi böyle bir zayıf zeminde yaşamayan “sağlam tarihsellik” toplumsallıklarından söz etmeyi ima ediyor. Burada “zayıf”ı varolduğuna göre, bir yerlerde de “sağlam”ı bulunsa gerek.
• İlhan Tekeli, “Geç Aydınlanan Bir Ülkede Erken Aydınlananların İkilemi ve Popülizm”, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge, Ankara, 2001, s. 36.
• Kadınların ayaklanmalardaki rolü için: Uğur Tanyeli, “Spatiality of the Rebellions: The Female Rebels of Istanbul and Architectures of Discontent (1730-1908)”, İstanbul Araştırmaları Yıllığı / Annual of İstanbul Studies, 7, 2019, s. 147-158.
• Tekeli, “Geç Aydınlanan Bir Ülkede...”, s. 35.
• Bu çoğullaşma imkanı için önemli bir başlangıç metni: Dilip Parameshwar Gaonkar, “On Alternative Modernities”, Alternative Modernities, ed. D.P. Gaonkar, Duke University Press, 2001, s. 1-23
• Dipesh Chakrabarty, Provincializing Europe: Postcolonial Thought and Historical Difference, Princeton University Press, ilk baskı 2000
• Örneğin: George E. McCarthy, Romancing Antiquity: German Critique of the Enlightenment from Weber to Habermas, Rowman & Littlefield Publishers Inc., Lanham, MD., 1997.
• Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno, Dialektik der Aufklärung. Philosophische Fragmente, Querido Verlag N.V., Amsterdam, ilk baskı 1947.
• Örneğin Faşizm’in modernizmle ilişkisi için: Roger Griffin, Modernism and Fascism. The Sense of Beginning under Mussolini and Hitler, Palgrave Macmillan, 2007
• Carlos Miguel Ferreira ve Sandro Serpa, “Rationalization and Bureaucracy: Ideal-Type Bureaucracy by Max Weber”, Humanities & Social Sciences Reviews, Vol 7, No 2, 2019, s. 188
• İlhan Tekeli, “Bir Modernite Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması”, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge, Ankara, 2001, s. 9 vd.
• 1980’de Adorno Ödülü törenindeki konuşmadan başlayarak sayısız kez basılmış bu metnin kitapçık formatındaki hali: Jürgen Habermas, Die Moderne, ein unvollendetes Projekt, Reclam, Leipzig, 1994.
• Tekeli, “Bir Modernite Projesi Olarak...”, s. 22.
• İlhan Tekeli, “Modernist Meşruiyet Çerçevesinin Yetersiz Kalışının Bir Örneği Olarak İstanbul’un İkinci Dünya Savaşı Sonrasındaki Büyüme Öyküsü”, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge, Ankara, 2001, s. 74.
• Friedrich Nietzsche, Jenseits von Gut und Böse. Vorspiel einer Philosophie der Zukunft, Leipzig, ilk basım 1886.
• Alain Touraine, Critique de la modernité, Fayard, Paris, ilk baskı 1992
• İlhan Tekeli, “Popülist Politikalar, Kentsel Rant Ekonomisi ve Vatandaş Oluşturmayan Kentleşme Deneyi”, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge, Ankara, 2001, s. 45-56.
• a.e., s. 50-51
• a.e., s. 52
• Tekeli, “Geç Aydınlanan Bir Ülkede...”, s. 44.