Dilde Mekanı (Yeniden) Kurgulamak: Yer İsimleri, Kolektif Bellek ve İdeoloji

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 31, 1422 - 1455, 31.12.2020

Seda Arslan , Zeynep Uludağ

https://doi.org/10.31198/idealkent.829867

Cited By: 3

Öz

Mekânın iletişimsel dili kentin anlatısını oluşturan işaret ve sembollerle doludur. Arkasında pek çok anlamı barındıran ve bize mesajlar ileten bu mekânsal çevre bizim deneyimlerimiz, davranışlarımız, bilişsel algımız ve hafızamızla birlikte sosyal ve kültürel bir anlatıya dönüşür. Kentin anlatısı, mimari mekânın yalnızca işlevsel, sosyal ve kültürel ilişkileri ile değil aynı zamanda ideolojik mesajlarla şekillenir. İktidar; mimarlık ve kenti ideolojileri doğrultusunda kullanırken biçim, malzeme, konum, mekânsal hiyerarşi, anıtsallık gibi somut tasarım araçlarına müdahale etmektedir. Ancak buna ek olarak siyasi otorite, mekânın tanımlanması ve adlandırılmasında kullandığı terminoloji ile (bazen fiziksel müdahaleye bile gerek kalmadan) mekânı ve mekânsal pratikleri “dilde” dolayısıyla bellekte yeniden biçimlendirmektedir. Bu çalışma kentin anlatısının mekânsal imgelemlerle (yeniden) anlamlandırılması üstüne deneysel bir araştırmadır. Bu kapsamda; yer isimlendirme örnekleri anma/hatırlatma nitelikli kullanılan ön isimlerin (belirten) çağrışımları ve mekân türünü/tipolojisini tanımlayan terimlerin anlam yükleri üzerinden iki durum ile ele alınmış ve Türkiye’de siyasi bir pratik olarak yer isimlendirmelerinin güncel örnekleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

kentin anlatısı, mekansal imgelem, kentsel yer isimleri, kolektif bellek, temsil mekanları

(Re)Structuring the Space in Language: Place Names, Collective Memory and Ideology

Öz

The communicative language of the space is full of signs and symbols that construct the narrative of the city. This spatial environment, which has many meanings behind it and conveys messages to us, turns into a social and cultural narrative with our experiences, spatial behavior, cognitive perception and memory. The narrative of the city takes shape not only through functional, social and cultural relations of the architectural space but also by ideological messages. Power interferes with concrete design tools such as form, material, location, spatial hierarchy and monumentality while using architecture and the city as a tool of building ideologies. However, in addition to this, the political authority restructures the space and spatial practices "in language", thus in memory, with the terminology it uses in the definition and place naming (sometimes without even physical intervention). This study is an experimental research on the (re)meaning of the narrative of the city with spatial imaginations. Within the scope of this work; place naming examples are explored under two cases; connotations of commemorative initial names (indicatives) and the semantic of term names that describe type of space / typology; also contemporary examples of place naming in Turkey are examined as a political practice.

Anahtar Kelimeler

urban narrative, spatial imagination, urban place names, collective memory, representational space

Kaynakça

• AA. (2020, Ekim 19). İHÜ'yü 'kampüs üniversite' kimliğine kavuşturan külliye açıldı. 23 Ekim 2020 tarihinde Anadolu Ajans: https://www.aa.com.tr/tr/egitim/ihuyu-kampus-universite-kimligine-kavusturan-kulliye-acildi/2011400 adresinden erişildi.
• ABB. (t.y.). Değişen cadde ve sokak isimleri. 01 Kasım 2020 tarihinde Ankara Büyükşehir Belediyesi, Numarataj Şube Müdürlüğü: https://www.ankara.bel.tr/genel-sekreter/genel-sekreter-yardimcisi /fen-isleri-dairesi-baskanligi/numarataj-sube-mudurlugu/degisen- cadde-ve-sokak-simleri/ adresinden erişildi.
• Akarsu, B. (1984). Wilhelm von Humboldt’da dil-kültür bağlantısı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akduman, İ. (2020, Haziran 26). Millet Bahçesi’nin adını Atatürk Parkı olarak değiştiren CHP’li başkana soruşturma. 15 Kasım 2020 tarihinde Sözcü: https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/millet-bahcesinin- adini-ataturk-parki-olarak-degistiren-chpli-baskana-sorusturma- 5896467/ adresinden erişildi.
• Alderman, D. H. (2009). Street names as memorial arenas: the reputational politics of commemorating Martin Luther King Jr. in a Georgia County. L. D. Berg, & J. Vuolteenaho (Der.), Critical Toponymies: The Contested Politics of Place Naming içinde (ss. 179-197). Surrey; Burlington, VT: Ashgate.
• Arkitera. (2013, Mayıs 30). ‘Yavuz Sultan Selim Köprüsü’ tartışma yarattı. 03 Kasım 2020 tarihinde Arkitera: https://www.arkitera.com/haber /yavuz-sultan-selim-koprusu-tartisma-yaratti/ adresinden erişildi.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (A. Tekin, Çev., 2. bs.). İstanbul: Ayrıntı. (Orijinal eserin yayın tarihi 1997).
• Atay, T. (2015, Kasım 10). Erdoğan neden ‘Atatürk’ demekten kaçınıyor? 03 Kasım 2020 tarihinde Hürriyet: https://www.cumhuriyet.com.tr /yazarlar/tayfun-atay/erdogan-neden-ataturk-demekten-kaciniyor- 412005 adresinden erişildi.
• Azaryahu, M. (1997). German reunification and the politics of street names: the case of East Berlin. Political Geography, 16(6), 479-493.
• Batuman, B. (2015). Gezi’nin devamı olarak Atatürk Orman Çiftliği mücadelesi ya da rejim değişikliğinin (ve buna direnişin) mecrası olarak "Cumhurbaşkanlığı Sarayı". Dosya, 1(34), 53-62.
• Batuman, B. (2019). Milletin mimarisi-yeni İslamcı ulus inşasının kent ve mekân siyaseti. İstanbul: Metis.
• Batur, A. (1998). 1925-1950 döneminde Türkiye mimarlığı. 75 yılda değişen kent ve mimarlık içinde (ss. 209-234). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Bayer, Y. (2017, Haziran 20). AKM’de Atatürk adı ‘uçuruluyor’ mu?. 03 Kasım 2020 tarihinde Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar /yalcin-bayer/akmde-ataturk-adi-ucuruluyor-mu-40495410 adresinden erişildi.
• Bigler, B. P. (2020). White House. Encyclopædia Britannica. 22 Ekim 2020 tarihinde Brittanica: https://www.britannica.com/topic/White- House-Washington-DC adresinden erişildi.
• Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın ilk planı: 1924-25 Lörcher Planı. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı, Arkadaş Yayınları.
• Cengizkan, A. (2017). Kurgu, tasarım ve kullanım: Cumhuriyet dönemi kamusal mekânları için bir çalışma programı. G. A. Sargın (Dü.), Başkent üzerine mekân-politik tezler: Ankara'nın kamusal yüzleri (4. bs., s. 215-243) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çağlar, N., Uludağ, Z., ve Aksu, A. (2006). Hürriyet Meydanı: bir kentsel mekânın yenilik ve dönüşüm öyküsü. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21(1), 177-182.
• Çaralan, İ. (2018, 10 31). İstanbul Havalimanı açıldı ama başlattığı tartışmalar sürecek. 02 Kasım 2010 tarihinde Evrensel: https://www.evrensel.net/yazi/82570/istanbul-havalimani-acildi- ama-baslattigi-tartismalar-surecek adresinden erişildi.
• Çınar, R. Ü. (2020). Ecdadın icadı: AKP iktidarında bellek mücadelesi. İstanbul: İletişim.
• Çoban M. (2013). Toplumsal hafıza ve siyasal dönüşümler bağlamında mekân isimlerinin önemi: Türkiye örneği, VII. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Bildiri Kitabı III, s 667-675.
• David, J. (2013). Street names–between ideology and cultural heritage. Acta Onomastica, 54(1), 53-61.
• Diken. (2014, 1kasım1 09). 9 Soruda dünyanın dilindeki ‘Ak Saray’. 03 Kasım 2020 tarihinde Diken: http://www.diken.com.tr/9-soruda-ak- saray-2/ adresinden erişildi.
• Diken. (2015, Ekim 15). AKP’ye ‘barış’ fazla geldi: Gar Meydanı’nın adı ‘Demokrasi Meydanı’ olarak değiştirildi. 03 Kasım 2020 tarihinde Diken: http://www.diken.com.tr/akpye-baris-fazla-geldi-gar-meydaninin- adi-demokrasi-meydani-olarak-degistirildi/ adresinden erişildi.
• Eco, U. (2019). Mimarlık göstergebilimi. (F. Erkman Akerson, Çev.). İstanbul: Daimon. (Orijinal eserin yayın tarihi 1968).
• Gazeteduvar. (2017, Temmuz 15). 09 Kasım 2020 tarihinde Gazeteduvar: https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2017/07 /15/15-temmuz-sonrasi-nerelerin-adi-degisti. adresinden erişildi.
• Gazeteport. (2015, Kasım 10). 03 Kasım 2020 tarihinde Gazeteport: http://gazeteport.com/2015/neden-ataturk-demiyor-2030/ adresinden erişildi.
• Ghulyan, H. (2017). Mekânın üretimi kuramı ve Türkiye'de kentsel mekânın üretimi: Ankara örneği. Ankara: Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ghulyan, H. (2019). The spatialization of Islamist, populist, and neo- Ottoman discourses in the Turkish capital under AKP rule. New Perspectives on Turkey, 2019(61), 125-153.
• Giddens, A. (1995). The constitution of society, outline of the theory of structuration. Cambridge: Polity Press.
• Günal, V. (2012). Batman’da cadde adlandırmaları: toplumsal bellek oluşturma ve şehirsel mekâna hâkim olma çabaları. Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 25, s.171-197.
• Gür, B. F., & Altan, T. E. (2015). İktidarın gösteri(ş) mekânı: Cumhurbaşkanlığı Kompleksi. Dosya, 34, 1-6.
• Gürsel, K. (2019, Kasım 12). Erdoğan Atatürkçü mü oldu? 03 Kasım 2020 tarihinde Medyascope: https://medyascope.tv/2019/11/12/yorum- kadri-gursel-18-erdogan-ataturkcu-mu-oldu/ adresinden erişildi.
• HaberSol. (2017, Temmuz 15). 30 Ekim 2020 tarihinde Haber.Sol: https://haber.sol.org.tr/toplum/iste-15-temmuzdan-sonra-ismi- degistirilen-yerler-202934 adresinden erişildi.
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif bellek. (Z. Karagöz, Çev.) İstanbul: Pimhan. (Orijinal eserin yayın tarihi 1950).
• Harvey, D. (1975). Social justice and the city. London: Edward Arnold Ltd.
• Hürriyet. (2016, Ağustos 09). 02 Kasım 2020 tarihinde Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/izmir-buyuksehir-belediyesinde- gundem-15-temmu-40186113 adresinden erişildi.
• Hürriyet. (2018, Temmuz 15). 30 Ekim 2020 tarihinde Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/sehitlerin-isimleri-buralarda- yasayacak-40896706 adresinden erişildi.
• Kara, B. (2012). Kentler açısından mekânın toplumsallığı ve yer isimlerinin siyasal yapıya göre değişimi: Niğde örneği. Journal of World of Turks, 4(1), s. 149-163.
• Lefebvre, H. (1993). The production of space. Oxford: Blackwell.
• Milliyet. (2015, Nisan 15). Mitinglerin meydanı ‘Tandoğan’sız kaldı. 02 Kasım 2020 tarihinde Milliyet: https://www.milliyet.com.tr/gundem /mitinglerin-meydani-tandogan-siz-kaldi-2044152 adresinden erişildi.
• Mills, C. W. (1959). Social imagination. New York.
• Mimarlar Odası-Ankara. (2016, Temmuz). Mekânsal izler kolaycı yöntemlerle oluşturulamaz… hafıza reddeder!. [Kurul Açıklaması] 10 Ekim 2020 tarihinde Mimarlar Odası-Ankara Şubesi: http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=7957 adresinden erişildi.
• Nash, C. (1999). Irish placenames: post‐colonial locations. Transactions of the Institute of British Geographers, 24(4), 457-480.
• NTV. (2015, Ekim 15). Ankara Gar Meydanı'nın ismi değişti. 02 Kasım 2020 tarihinde NTV: https://www.ntv.com.tr/turkiye/ankara-gar- meydaninin-ismi-degisti,ZZlUQ8pHxEG7Bb6rIA-u-Q adresinden erişildi.
• Özberk, N. (2018). Mekânsal semiyotik ve politik semantik açısından kentsel metnin dönüşümü: Nevşehir’de kamusal mekân isimlendirmeleri örneği. İdealkent, 9(24), 662-700.
• Özkan, M., ve Yoloğlu, A. C. (2005). Bir bellek projesi olarak sokak isimlendirmesi: Ankara örneği. Planlama, 2005 (4), 54-60.
• Sami, F. (2016, Şubat 07). Markalaşma her alanda önemlidir, komik ama bir o kadar da gerçek bir örnek..Emlak fiyatları ve konut isimleri! @fuatsami: https://twitter.com/fuatsami/status /696301454722785280?s=20 adresinden erişildi.
• Sayer, A. (1991). Behind the locality debate: deconstructing geography’s dualisms. Environment and Planning (A), 23, 283-308.
• Saussure, F. D. (2011). Course in general linguistics. (W. Baskin, Çev.) New York; Chichester, West Sussex: Columbia University Press.
• Stoughton, C. Kennedy children visit the Oval Office. President Kennedy, Caroline Kennedy, John F. Kennedy ,Jr. White House, Oval Office.
• T24. (2013, Mayıs 29). 3. Köprü için Yavuz Sultan Selim adı neden tartışma yarattı? 03 Kasım 2020 tarihinde T24: https://t24.com.tr /haber/sabiha-gokcen-havaalanina-in-yavuz-sultan-selim- koprusunden-gec,230901 adresinden erişildi.
• T24. (2018, Nisan 01). 03 Kasım 2010 tarihinde T24: https://t24.com.tr /haber/catlayin-patlayin-akmyi-yiktik-diyen-erdogana-tepki-yol- gorundu-gidecek-ataturkun-adini-silemeyecek,594893 adresinden erişildi.
• Tamur, E. (2010). Ankara’da mahal isimlerine yansıyan tarih-I. Kebikeç, 29, 57-71.
• Tan, P. K. (2018). Challenges to nationalism in language planning: street names in Malaysia. Researching Agency in Language Policy and Planning (s. 61-83) içinde Routledge.
• TBMM. (2018, Ekim 31). Komisyon Tutanakları. 06 Haziran 2020 tarihinde TBMM: https://www.tbmm.gov.tr/develop /owa/komisyon_tutanaklari.goruntule?pTutanakId=2195 adresinden erişildi.
• TCCB. (2017, Kasım 10). Konuşmalar. 09 Kasım 2020 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar /353/87289/ataturku-anma-toreninde-yaptiklari-konusma adresinden erişildi.
• TCCB. (2019, Eylül 02). Konuşmalar. 09 Kasım 2020 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar /353/109470/adli-yil-acilis-toreninde-yaptiklari-konusma adresinden erişildi.
• TDK. (2019). Külliye. 20 Haziran 2020 tarihinde Türk Dil Kurumu Sözlükleri: https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Turan, S., ve Yalçıner Ercoşkun, Ö. (2017). Meydanlardaki isim değişikliklerinin kent belleğine etkisi: Ankara örneği. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 2(1), 55-68.
• Uluşahin, A. (2017, Kasım 06). Atatürk Kültür Merkezi’nin 70 yıllık tarihi. 09 Kasım 2020 tarihinde Bianet: https://m.bianet.org/bianet/kultur /191286-ataturk-kultur-merkezi-nin-70-yillik-tarihi adresinden erişildi.
• White House. (t.y.). The grounds: The White House Building. 22 Ekim 2020 tarihinde White House: https://www.whitehouse.gov/about-the- white-house/the-white-house/ adresinden erişildi.
• Yeni Şafak. (2015, Ekim 15). 02 Kasım 2020 tarihinde Yeni Şafak: https://www.yenisafak.com/gundem/ankara-gari-meydaninin-adi- degistirildi-2323643 adresinden erişildi.
• Yetkin, M. (2017, Kasım 13). Ve Erdoğan Atatürk’ü övüyorsa. 03 Kasım 2020 tarihinde Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/murat- yetkin/ve-erdogan-ataturku-ovuyorsa-40642932 adresinden erişildi