Anadolu’da Yolcu Hanından Konaklama Yapısına Hışvahan: Kültürel Mirasın Korunmasına Yönelik Bir Yaklaşım

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 38, 2762 - 2792, 31.12.2022

Çiğdem Karaata Külekci , Esin Sarıman Özen

https://doi.org/10.31198/idealkent.1098872

Öz

Binlerce yıllık coğrafyada birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Gaziantep; daima Türkiye’nin önde gelen ticaret ve sanayi kentlerinden biri olmuştur. Çalışma kapsamında ele alınan Hışvahan ilk inşa edildiği yıllarda pamuk ticaretinin yapıldığı ve kervan yolu güzergahından geçen yolcuların misafir edildiği bir yapı olarak kullanılmış; ülkenin batı bölgeleri ile doğu ve güney-doğu komşu ülkelerini birleştiren önemli bir durak olmuştur. Ancak kent kültürü ve yapıldığı döneminin mimari verileri açısından önem taşıyan bir yapının bölgede yaşanan depremler ve dış etkenler nedeniyle gün geçtikçe daha da harap düşerek âtıl kalması kaçınılmaz olmuştur. Hışvahan’ın yeniden işlevlendirme projesi kapsamında yapının çevresi ile kurduğu ilişki, fiziki ve mimari durumunun tespiti ve uygulanan restorasyon yöntemlerinde ele alınan mekânsal müdahalelerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma yeniden işlevlendirme kavramına ve katkılarına ışık tutmak ve yitirilmekte olan kültürel miras bağlamında değerlendirilebilecek yapıların yaşatılmasına nasıl katkı sağlanabileceğini ortaya koymaktadır. Makale akışında genelden Hışvahan özeline doğru ilerlerken; yeniden işlevlendirilen yapıların işlevlendirme sebepleri, işlevlendirme müdahaleleri, bu süreçte tasarıma yön veren faktörler, yapının fiziki konumu, çevresiyle olan ilişkisi, eski ve yeni işlev arasındaki ilişki ve mekânsal kurgunun incelenmesiyle yapılacak olan iç mekân müdahalelerine değinilmiş; bu müdahale yöntemleri belirlenirken, yapıların özgün özelliklerinin korunması ve tarihi değerlerine saygı gösterilmesi aşamasındaki sorunlar, koruma ve yaşatma prensiplerine değinilerek tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültür Mirası, Yeniden İşlevlendirme, Eski-Yeni işlev, Hışvahan, Koruma., Cultural Heritage, Re-functioning, old-new function, conservation

Teşekkür

Bu makale Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İç Mimarlık Yüksek Lisans Programında Çiğdem Karaata tarafından Dr. Öğr.üyesi Esin SARIMAN ÖZEN yöneticiliğinde hazırlanan “Özgün İşlevini Yitirmiş, Yeniden İşlevlendirilen Yapıların Tasarım Sürecinin Değerlendirilmesi ve Hışvahan Örneğinin İncelenmesi” isimli tez çalışmasından üretilmiştir.

Hışvahan from Passenger Inn to Accommodation Building in Anatolia: An Approach to Conservation of Cultural Heritage

Öz

Gaziantep, which has hosted many civilizations in thousands of years of geography; has always been one of Turkey's leading cities. The Hışvahan, which is considered within the scope of the study, was used as a structure where cotton trade was carried out and passengers passing through the caravan route were hosted in the years when it was first built; it has been an important stop connecting the western regions of the country with the eastern and south-eastern neighboring countries. However, it was inevitable that this building, which is important for urban culture, remained idle over time. In the study, it is aimed to shed light on the concept of re-functioning and its contributions and to reveal how it can contribute to the survival of structures that can be evaluated in the context of cultural heritage that is being lost. In the article; in the re-functioning process, the factors that shape the design, the physical location of the building, its relationship with its environment, the relationship between the old and the new function, and interior space interventions are mentioned; while determining these intervention methods, the problems in preserving the original features of the buildings and respecting their historical values were discussed.

Anahtar Kelimeler

Cultural Heritage, Re-functioning, old-new function, conservation

Kaynakça

• Aydın, D. ve Okuyucu, S.E. (2009) “Yeniden kullanıma adaptasyon ve sosyo-kültürel sürdürülebilirlik bağlamında Afyonkarahisar millet hamamının değerlendirilmesi”, Megaron Journal, Cilt: 4, Sayı: 1, 1-14.
• Bayhan, B. (2015, Aralık 2). Metin Sözen koruma büyük ödülü Konya Büyükşehir Belediyesi’nin oldu. Arkitera. 10 Mart 2022 tarihinde https://www.arkitera.com/haber/metin-sozen-koruma-buyuk-odulu-konya-buyuksehir-belediyesinin-oldu/ adresinden erişildi.
• Bi-özet sektörel gündemin özeti. (2020, Eylül 21). [Proje]: Hışvahan otel. Bi-Özet. 10 Mart 2022 tarihinde https://bi-ozet.com/2020/09/21/proje-hisvahan-otel/ adresinden erişildi.
• Castells, M. (2006). Kimliğin gücü. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Correa, C. (1983). Quest for identity. In Architecture and Identity, edited by Robert Powell. Singapore: Concept Media/Aga Khan Award for Architecture.
• Cilasun, A. ve Bayram, G. (2016). Kentsel mirası aydınlatma ile görünür kılmak: tarihi İzmir Kadifekale sarnıç örneği. Megaron Journal, 11 (2) 273-281. https://10.5505/megaron.2016.17363
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi. (2012, Temmuz 5). Kültür yolu dere boyundan başlıyor. https://www.gaziantep.bel.tr/tr/haberler/kultur-yolu-dereboyundan-basliyor adresinden erişildi.
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Restorasyon Kurulu (2019) Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Restorasyon Kurulu Arşivi. Gaziantep Belediyesi. Erişim Tarihi: 2019
• Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2021, Haziran). Hanlar. 6 Haziran 2021 tarihinde https://gaziantep.ktb.gov.tr/TR-130351/hanlar.html adresinden erişildi.
• Gaziantep Şer’i Mahkeme Sicilleri. (1966). 142/143 (3), 84, Gaziantep. Geo_id Tasarım Ofisi Arşivi. Erişim Tarihi: Ocak, 2019
• Güleç Solak, S. (2017). Mekân-kimlik etkileşimi: kavramsal ve kuramsal bir bakış. MANAS Journal of Social Studies, ISSN: 1624-7215 Aralık 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/577726 adresinden erişildi.
• Günaydın, A.S. ve Altunkasa, M. F. (2019). Tarihî kent merkezlerinin koruma ve geliştirme stratejilerinin belirlenmesi: Gaziantep örneği. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 51-70. Aralık 2021 tarihinde http://busbed.bingol.edu.tr/en/download/article-file/701128 adresinden erişildi.
• Karaata, Ç. (2020). Özgün işlevini yitirmiş yeniden işlevlendirilen yapıların tasarım sürecinin değerlendirilmesi ve Hışvahan örneğinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Tez No. 647104, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Lala Mustafa Paşa Hanı Restitüsyon Projesi Tescilli Raporu, (1993). Tescil Tarihi: 16.12.1993/1647 (Adana Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Kararı)
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi: Sel Yayıncılık. 2.baskı
• Özkarcı, M. (1995). Gaziantep Lala Mustafa Paşa külliyesi. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları Vakıflar Dergisi, 25, 39-66. 10 Ağustos 2021 tarihinde https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/vakiflardergisi/25.pdf adresinden erişildi.
• Prohansky, H.M. (1978). The city and self-identity environment and behavior. 10 (2), 147-169. 15 Kasım 2021 tarihinde https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0013916578102002 adresinden erişildi.
• Şimşek, U. ve Ilgaz, S. (2007). Küreselleşme ve ulusal kimlik. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9 (1), 189-199. 5 Aralık 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbil/issue/2819/37992 adresinden erişildi.
• Terzi F., (2017). Yeniden işlevlendirilen yapıların tasarım sürecinde eski-yeni arakesitlerinin biçimlenişine diyalektik yaklaşımı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Tuğlu Karslı, U. ve Aytıs, S. (2018). “Eski Kabuk Yeni İşlev: Yeniden Kullanıma Adaptasyon”, Yapı Mimarlık Tasarım Kültür Sanat Dergisi, sayı: 435, 46.
• Türkiye Kültür Portalı, (2021). 15 Aralık 2021 tarihinde https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/nealinir/kutnu-kumasi adresinden erişildi.
• Tırnakçı, A. (2020). İşlevini yitirmiş endüstriyel peyzajların yeniden işlevlendirilmesi: Sümerbank Kayseri bez fabrikası örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 21(1), 82-92. Aralık 2021 tarihinde doi: 10.17474/artvinofd.633718 adresinden erişildi.
• Yapı Dünyası ve İnşaat Sektörü Haber Platformu. (2013, Kasım 7). Gaziantep'in en eski hanı müze oluyor. 20 Şubat 2022 tarihinde http://www.yapi.com.tr/haberler/gaziantepin-en-eski-hanimuzeoluyor_113723.html adresinden erişildi.