An Ankara Cartography: Ölmeye Yatmak and the Spaces of Becoming Capital

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 41, 690 - 714, 11.10.2023

Gulsah Aykac

https://doi.org/10.31198/idealkent.1330766

Öz

Adalet Ağaoğlu captures mostly the years between 1938 and 1960 of the capital in the first novel, Ölmeye Yatmak [Lying to Die], of the series which consists of four novels that she brought together as Dar Zamanlar [Narrow Times]. This article intends to discuss Ölmeye Yatmak as an urban cartography and re-read the spaces of becoming capital through the spatial narratives of the novel. In terms of methodology, on a theoretical ground interrelating literature, urban and cartography, the fragments of the text concentrating in space and containing spatiality are critically analyzed. These fragments are discussed together with the urbanization and modernization literature of Ankara. In the traces of the cartographic spatial narratives of the novel, it is claimed that two axis of becoming capital become apparent. The first axis reveals that the identities of the capital and its inhabitants intersect in terms of representation and those reproduce each other. The second axis follows the spatial traces of what is outside the dominant and unrepresented; concentrates on the other places of the capital, different forms of urban segregation, transcends the duality of modern/traditional and creates a deviation line from being to becoming. This cartographic re-reading creates an opportunity for discussion through the conceptualization of identities, representation and becoming capital.

Anahtar Kelimeler

Cartography, becoming capital, identity, represantation, Adalet Ağaoğlu, Ölmeye Yatmak

Bir Ankara Kartografyası: Ölmeye Yatmak ve Başkent Oluşun Mekânları

Öz

Adalet Ağaoğlu, Dar Zamanlar olarak bir araya getirdiği dört romandan oluşan serisinin ilk romanı Ölmeye Yatmak’ta başkentin ağırlıklı olarak 1938 ve 1960 yılları arasını ele alır. Bu makale Ölmeye Yatmak’ı bir kent kartografyası olarak tartışmaya açmaktadır ve başkent oluşun mekânlarını romandaki mekânsal anlatıları yan yana koyarak yeniden okumaya niyet etmektedir. Yöntem olarak edebiyat, kent ve kartografyayı bir araya getiren teorik bir zeminde, mekânda yoğunlaşan ve mekânsallık taşıyan metin parçaları eleştirel olarak analiz edilmektedir. Bu parçalar, Ankara kentleşme ve modernleşme literatürüyle birlikte ele alınmaktadır. Bu bağlamda Ölmeye Yatmak’ın kartografik mekânsal anlatısının izinde iki başkent oluş ekseninin belirginleştiği öne sürülmektedir. İlk eksen, mekânların ve bireylerin ya da başka bir deyişle başkentin ve başkentlilerin kimliklerinin temsil düzleminde kesiştiğini ve birbirini ürettiğini ortaya çıkarır. İkinci eksen, baskın olanın dışında kalanın ve kimliği temsil edilmeyenin mekânsal izlerini takip eder; başkentteki öteki yerlere, farklı kentsel ayrışmalara yoğunlaşarak modern/geleneksel ikiliğini aşar ve olma hâlinden oluşa bir sapma yaratır. Bu kartografik yeniden okuma, kimlikler, temsil ve başkent oluş kavramsallaştırması üzerinden bir tartışma imkânı yaratır.

Anahtar Kelimeler

Kartografya, başkent oluş, kimlik, Adalet Ağaoğlu, Ölmeye Yatmak

Teşekkür

Bu makalenin yazma yolculuğunda beni teşvik eden ve yazdıklarımı yakından okuyarak fikir katan Erdem Üngür'e, kitabı analiz ederken destek olan Erva Sena Özçelik’e, Ankara arşivini araştırmacılara açan VEKAM’a ve emek verenlerine, süreçte çok değerli katkılar sunan makalenin editör ve hakemlerine sonsuz teşekkürler.

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (1976 [1973]). Ölmeye yatmak - dar zamanlar I. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ağaoğlu, A. (2014). Dert dinleme uzmanı. İstanbul: Everest Yayınları.
• Ağaoğlu, A. (2018 [1996]). Başka karşılaşmalar. İstanbul: Everest Yayınları.
• Ağaoğlu, A. (2020 [1976]). Bir düğün gecesi - dar zamanlar II. İstanbul: Everest Yayınları.
• Ağaoğlu, A. (2020 [1987]). Hayır… - dar zamanlar III. İstanbul: Everest Yayınları.
• Akkıyal, B. (2005). Adalet Ağaoğlu’nun dar zamanlar üçlemesinde kimlik sorunsalı [Yüksek lisans tezi, Bilkent Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Akyol Aycan, G. (2012). Erken cumhuriyet dönemi Türk romanlarında edebiyat algısı ve Türk edebiyatının dönemlerine bakış. Turkish Studies, 7(3), 173-181.
• Arikan, S., & Aytan, T. (2021). Adalet Ağaoğlu’nun dar zamanlar üçlemesinde hafıza, tarih ve kimlik. TUDED, 61(2), 541–559. https://doi.org/10.26650/TUDED2021-993976
• Aykaç, G. (2021, Eylül 8). Çevrimiçi Ankara ağları: kentsel muhalefetin çoklu konumlanışları. XXI. https://xxi.com.tr/i/cevrimici-ankara-aglari
• Baker, U. (2013). Kimliği yıkıp parçalamak. içinde A. Artun (Ed.), Çağdaş Sanat ve Kültüralizm, Kimlik ve Estetik (ss. 95-103). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bayraktar, A. N. (2016). Başkent Ankara’da cumhuriyet sonrası yaşanan büyük değişim: modern yaşam kurgusu ve modern mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
• Budan, C. Y. (2014). Cumhuriyet ideolojisi karşısında aydın kimliğini tutunamayanlar ve ölmeye yatmak üzerinden anlamak. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 6(12), 151-166.
• Cengizkan, A. (2006 [2005]). 1957 Yücel-Ubaydın imar planı ve Ankara şehir mimarisi. içinde T. Şenyapılı (Ed.), Cumhuriyet’in Ankarası (ss. 25-59). Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık.
• Cengizkan, A., & Cengizkan, M. (Ed.). (2019). Bir şehir kurmak: Ankara 1923-1933. Ankara: VEKAM Yayınları.
• Conley, T. (1998). Mapping in the folds: Deleuze “cartographe.” Discourse, 20(3), 123–138.
• Çavuş, B. (2015). Adalet Ağaoğlu’nun ölmeye yatmak romanında cumhuriyet kimliği ve kimlik çatışması. Turkish Studies, 10(4), 331-348.
• Deleuze, G. (2004 [1986]). Foucault (B. Yalım ve E. Koyuncu Çev.). İstanbul: Norgunk.
• Deleuze, G. (2006 [1986]). Foucault (S. Hand Çev.). University of Minnesota Press.
• Derviş, P., Tanju B., & Tanyeli, U. (Ed.). (2009). İstanbullaşmak olgular, sorunsallar, metaforlar. İstanbul Garanti Galeri.
• Dostoyevski, F. (2019 [1864]). Yeraltından notlar. İstanbul: Can Yayınları.
• Gümüş, S. (2020, Temmuz 14). Adalet Ağaoğlu'nun romanını anlamak. Oggito. https://oggito.com/icerikler/adalet-agaoglunun-romanini-anlamak/65562
• Günay, B. (2006 [2005]). Ankara çekirdek alanının oluşumu ve 1990 nazım planı hakkında bir değerlendirme. içinde T. Şenyapılı (Ed.), Cumhuriyet’in Ankarası (ss. 61-118). Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık.
• Gündoğan İbrişim, D. (2015, Ekim 18). Travma, tanıklık ve edebiyat: Devrimi yazan çapraz ateş altındaki kadın. Oggito. https://oggito.com/icerikler/travma-taniklik-ve-edebiyat-devrimi-yazan-capraz-ates-altindaki-kadin/8167
• Harding, S. (1993). Rethinking standpoint epistemology: “What is strong objectivity”? içinde L. Alcoff ve E. Patter (Ed.), Feminist epistemologies (ss. 49-82). Routledge.
• IFEA-İstanbul. (2023). ANR Spacepol Workshop - Being Or Becoming A Capital in 100 Years. https://ifea-istanbul.net/index.php/tr/etkinliklerimiz/guncel-etk/anr-spacepol-workshop-being-or-becoming-a-capital-in-100-years
• Irzık, S. (2003). Ölmeye yatmak, anlatı ve otorite. içinde N. Esen ve E. Köroğlu (Ed.), Hayata Bakan Edebiyat (ss. 46-55). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• İncedemir, Ş., & Örmecioğlu, H. T. (2022) Erken cumhuriyet dönemi başkent tahayyüllerinde mimarlık, teknoloji ve modernleşme: Hülya bu ya... ve Ankara örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 10(2), 273-293.
• Kaçar, D. (2010). Ankara, a small town, transformed to a nation’s capital. Journal of Planning History, 9(1), 43-65.
• Kunt, E. (2020). Edebiyat ve kartografya. “Kartografik edebiyat özel sayısı” içinde. Varlık Dergisi. Aralık 2020.
• Ortaylı, İ. (2000). 19. yüzyıl Ankara’sına demiryolunun gelişi ve hinterlanttaki üretim eylemlerinin değişimi. İçinde A. T. Yavuz (Ed.), Tarih içinde Ankara I (ss. 207-219). Ankara: TBMM Basımevi.
• Parla, J. (2011 [2004]). Tarihçem kâbusumdur! Kadın romancılarda rüya, kâbus, oda, yazı. içinde S. Irzık ve J. Parla (Ed.), Kadınlar dile düşünce, edebiyat ve toplumsal cinsiyet (ss. 179-200). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Piechocki, K. N. (2019). Cartographic humanism the making of early modern Europe. The University of Chicago Press.
• Rose, G. (1993). Feminism & geography: The limits of geographical knowledge. University of Minnesota Press.
• Rose, G. (1997). Situating knowledges: positionality, reflexivities and other tactics. Progress in Human
• Geography, 21(3), 305–320. https://doi.org/10.1191/0309132976733021
• Sazyek, E. (2018). Türk romanında Ankara. Ankara: VEKAM Yayınları.
• Sazyek, E. (2021). Ölmeye yatmak romanında zaman kurgusu. içinde V. Şahin (Ed.), Romanda zaman (ss. 285-306). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Stagoll, C. (2005). Becoming. içinde A. Parr (Ed.). The Deleuze dictionary (ss. 21-22). Edinburgh University Press.
• Şenol Cantek, F. (2016 [2003]). Yaban"lar ve yerliler: başkent olma sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şenol Cantek, F. (2017), İcad edilmiş şehir: Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şenyapılı, Ö. (2017). 11 kalemden bir zamanlar Ankara. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Şenyapılı, T. (1981). Gecekondu: Çevre işçilerin mekânı. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. (2001). Modernite aşılırken kent planlaması. Ankara: İmge Yayınevi.
• Tekeli, İ. (2006 [2005]). Kent tarihi yazımı konusunda yeni bir paradigma önerisi. İçinde T. Şenyapılı (Ed.), Cumhuriyet’in Ankarası (ss. 3-21). Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık.
• The True Size. (2023). Truesize. https://www.thetruesize.com/
• Tipps, D. C. (1973). Modernization theory and the comparative study of societies: A critical perspective. Comparative Studies in Society and History, 15(2), 199-226.
• Toprak, Z. (2017). Türkiye’de yeni hayat inkılap ve travma 1908-1928. İstanbul: Doğan Kitap.
• Tuncer, S. (2018). Women and public space in Turkey: Gender, modernity and the urban experience. I.B. Tauris & Co Ltd.
• Turchi, P. (2004). Maps of the imagination: The writer as cartographer. Trinity University Press.