Kentin Görünmez Hikâyesi: Ankara İpeği

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 44, 1108 - 1132, 31.07.2024

İdil Çalışkan

https://doi.org/10.31198/idealkent.1445336

Öz

Çalışma, tiftik ve sof dokumacılığı sayesinde Osmanlı Ankara’sında 16. ve 19. yüzyıllar arasında gelişen uluslararası ticari rotalar ve sermaye dolaşımı üzerinden kentin sosyo-mekânsal bir okumasını yapmaktadır. Bunu yaparken, seyahatnameler, akademik araştırmalar ve ikincil kaynaklar üzerinden tarafsız bir tablo çizmektedir. Makale, Ankara’nın başkent olduğunda “yoktan var edilen şehir” algısının temeli olan kasaba görüntüsünün ötesinde, liman kentlerini aratmayacak nüfus yoğunluğuna ve kozmopolitliğe sahip, oldukça hareketli bir ticaret merkezi olduğunu vurgularken; Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan yerel halkın kente özgü tiftik keçisinden ürettiği sof kumaş sayesinde, kendine özgü kimlik yapısıyla, küresel bir tekel; Kale ve çevresinde gelişen kentsel mekânlarıyla, sınırlarını kendisi yaratan, içe kapanık ve kendi yağında kavrulan oldukça mütevazı bir yerleşim örneği olduğunu da ortaya koymayı hedefler. Ankara eşsiz ürünü sof sayesinde oldukça canlı ve hareketli bir Osmanlı kenti olarak Avrupa’da da oldukça tanınmaktadır. Tüccarların mekânsal hareketliliği yalnızca Ankaralı olanına özgü değildir, tam tersi de (Ankara’ya yerleşen Avrupalı tüccarlar) oldukça yaygındır. Çalışmada, kentin sakinleri arasında pek popüler olmayan özgün tarihini görünür kılmak için öneriler geliştirilmiştir. Burada amaç, kent tarihini okumak için yeni bir yöntem geliştirmek olmasa da kentin sosyo-mekânsal kurgusunun zaman içindeki dönüşümünü sermayenin birikimi vasıtasıyla kavrama ve aktarmanın önemine değinmektir.

Anahtar Kelimeler

Sof, Tiftik, Ankara keçisi, Bedesten, Ankara Manzarası, Sermaye birikimi, Kent tarihi

The City’s Invisible Story: Ankara Silk

Öz

The study conducts a socio-spatial analysis of the international trade routes and capital circulation that developed between the 16th and 19th centuries in Ottoman Ankara through the production of mohair and camlet. It draws a picture through travelogues, academic research, and secondary sources. Beyond the perception "built from scratch", Ankara was a vibrant commercial center with a cosmopolitan population density comparable to port cities. The local population, consisting of Muslims and non-Muslims, used to produce camlet from the unique Angora goat. The city became a global monopoly with its distinctive identity, and was a modest settlement with its urban spaces developing around the Castle, self-creating its borders, and introverted. Ankara was well known in Europe as a vibrant and lively Ottoman city. Spatial mobility of traders was not unique to the locals of Ankara, European merchants were also settling in Ankara. To make the unique history of the city visible is the main concern of the text. The aim here is not to develop a new method for studying urban history but to emphasize the importance of capital accumulation as a medium for grasping the transformation of socio-spatial set up of the city over time.

Anahtar Kelimeler

Mohair, camlet, Angora goat, the view of Ankara, capital accumulation

Kaynakça

• Akder, F. (2018). Rijksmuseum Ankara manzarası: Bir resmin hikayesi. G. Çerçioğlu Yücel ve F. Yenişehirlioğlu (Ed.). Tarihi dokumak: Bir kentin gizemi, sof içinde (ss. 107-128). Vekam.
• Aktüre, S. (1994). 17. ve 18. yüzyıllarda Ankara. E. Batur (Ed.). Ankara Ankara içinde (ss. 87–108). Yapı Kredi Yayınları.
• Aktüre, S. (2000). 16. yüzyıl öncesi Ankara’sı üzerine bilinenler. A. T. Yavuz (Ed.) Tarih içinde Ankara: Eylül 1981 seminer bildirileri içinde (ss.3-48). TBMM Basımevi.
• Akyüz, J. (2003). Ankara'nın bütüncül tarihi çerçevesinde XVIII. yüzyılda Ankara (Şer’iye sicillerinin sayısal ve muhteva analizi denemesi) (Tez no 127805) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Andreasyan, H. der. (1964). Polonyalı Simeon’un seyahatnamesi: 1608-1619. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ankara Kalkınma Ajansı. (2018). Ankara keçisi, tiftik ve sof.
• Aydın, S., Emiroğlu, K., Türkoğlu, Ö. ve Özsoy, E.D. (2005). Küçük Asya’nın bin yüzü: Ankara. Dost Kitabevi Yayınları.
• Aytekin, E. A. (2022). Beyond conflict and coexistence: cosmopolitanism and inter-communal relations in late Ottoman cities. Southeast European and Black Sea Studies, 22(4), 587-608. https://doi.org/10.1080/14683857.2022.2051123
• Bakırer, Ö. ve Madran E. (2000). Ankara kent merkezinde özellikle hanlar ve bedestenin ortaya çıkışı ve gelişimi. A. T. Yavuz (Ed.) Tarih içinde Ankara: Eylül 1981 seminer bildirileri içinde (ss.105-127). TBMM Basımevi.
• Busbeq, O. G. de (2011). Türk mektupları: Kanuni döneminde Avrupalı bir elçinin gözlemleri (1555-1560) (D. Türkömer, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal eserin yayım tarihi: 1694) Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Cengizkan, A. (2020). Son söz: Geçmişe bakıp düşünmek, ama nostaljiye düşmemek. A. Cengizkan ve N. M. Cengizkan (Ed.). Bir şehir kurmak: Ankara 1923-1933 içinde (ss. 179-180). Vekam.
• Çağatay, N. (1976). Fütüvvetçilikle ahiliğin ayrıntıları. Belleten, 40(159), 423-438. https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1421/tur
• Çalışkan, İ. (2010). The museum storyteller: innovative wonderlands in contemporary buildings. S. Knierbein, A. Rieger and I. Banerjee (Ed.). Information. Communication. Attention! Exploratory urban research beyond city branding içinde (ss. 95-108). IVA Verlag.
• Çalışkan, İ. (2021). Bedestenin Akok mavisi, Ankara’nın Osman Hamdi Bey’i. Solfasol, 106, 28-29.
• Çerçioğlu Yücel, G. (2018). Tarihi dokumak: Bir kentin gizemi sergisi, sof, tiftik ve Ankara keçisinin 600 yıllık serüveninin izinde. G. Çerçioğlu Yücel ve F. Yenişehirlioğlu (Ed.) Tarihi dokumak: bir kentin gizemi, sof içinde (ss. 9-41). Vekam.
• Çetinkaya, S. ve Şener, Y.S. (2024). Ankara Debbağhane/Tabakhane Hamamı’nda duvar sıvaları ve alçıların onarımı. Fahri Yıldırım (Ed.). 37. Arkeometri Sonuçları Toplantısı içinde (ss. 395-408). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Dernschwam, H. (1992). İstanbul ve Anadolu’ya seyahat günlüğü (Y. Önen, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ergenç, Ö. (2000). 16. yüzyıl Ankara’sı: Ekonomik, sosyal yapısı ve kentsel özellikleri. A. T. Yavuz (Ed.). Tarih içinde Ankara: Eylül 1981 seminer bildirileri içinde (ss. 49-58). TBMM Basımevi.
• Evliya Çelebi (2001). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnamesi (2. Cilt, 2. Kitap). Yapı Kredi Yayınları.
• Faroqhi, S. (1985). Onyedinci yüzyıl Ankara’sında sof imalatı ve sof atölyeleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 41(1-4), 237-259. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/8341
• Faroqhi, S. (2000). Ankara ve çevresindeki arazi mülkiyetinin ya da insan-toprak ilişkilerinin değişimi. A. T. Yavuz (Ed.). Tarih içinde Ankara: Eylül 1981 seminer bildirileri içinde (ss. 59-88). TBMM Basımevi.
• Gönenç, S. (2020). Ankara (tiftik) keçilerinin yitiriliş öyküsünden bir kesit. Ankara Araştırmaları Dergisi, 8(2), 253-267. https://jag.journalagent.com/jas/pdfs/JAS_8_2_253_267.pdf
• Işıklar Bengi, S. ve Sağıroğlu, Ö. (2020). Kentin değişen yüzünde Ankara Mahmut Paşa Bedesteni. Turkish Studies-Social Sciences, 15(3), 1165-1183. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.40626
• İşçen, Y. (2019). Cumhuriyet öncesi Ankara’da cami ve mescitler. Cadde Anafartalar Kuyumcuları.
• İşçen, Y. (2022). Ankara: Belleğini arayan kentin yitik mekanları. Ankara
• Kadı, İ. H. (2008). Amsterdam’daki bir kilisenin Anadolu’ya uzanan hikayesi. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 14(25), 219–237.
• Kadı, İ. H. (2012). Ottoman and Dutch merchants in the eighteenth century: Competition and cooperation in Ankara, Izmir, and Amsterdam. Brill.
• Kadıoğlu, M., Görkay, K. ve Mitchell, S. (2018). Roma döneminde Ankyra. Yapı Kredi Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1994). Sof şehri Ankara. E. Batur (Ed.). Ankara Ankara içinde (ss. 65-72). Yapı Kredi Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1994). 19. yüzyıllarda Ankara. E. Batur (Ed.). Ankara Ankara içinde (ss. 109-119). Yapı Kredi Yayınları.
• Özdemir, R. (1986). XIX. yüzyılın ilk yarısında Ankara: Fiziki, demografik, idari ve sosyo-ekonomik yapısı (1785–1840). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Peschlow, U. (2023). Ankara: Roma ve Bizans dönemi arkeoloji mirası (D. Saban, Çev.). Vekam. (Orijinal eserin yayım tarihi: 2015)
• Şafak, Elif. (2018). Şehrin aynaları. Doğan Kitap.
• Tamur, E. (2003). Tiftik keçisi ve Ankara tiftik dokumacılığı: Tükenen bir zenginliğin ve çöken bir sanayinin tarihsel öyküsünden kesitler. Ankara Ticaret Odası.
• Tan, S. (2014). XIX. yüzyılda Anadolu’dan Güney Afrika’ya tiftik keçisinin yasal ve kaçak sevkiyatı. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 35(1), 137-152. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/113939
• Tekeli, İ. (1987). Osmanlı İmparatorluğu'nda ve Türkiye Cumhuriyeti'nde kent planlama pratiğinin gelişimi ve kültürel mirasın korunmasındaki etkileri. İslam mimari mirasını koruma konferansı 22-26 Nisan1985 İstanbul bildirileri içinde (ss. 159- 173). İki Nokta.
• Tournefort, J. de. (2012). Tournefort seyahatnamesi (2. Cilt). (T. Tunçdoğan, Çev.). Kitap Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi: 1717)
• Tunçer, M. (2020). Ankara’da vakıf bedesten ve hanlar (15.-20.yy). Gazi Kitabevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi (2. Cilt). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yenişehirlioğlu (Ed.) Tarihi dokumak: Bir kentin gizemi, sof içinde (ss. 7-8). Vekam.
• Yenişehirlioğlu, F. (2018). Bir sergi hazırlarken. G. Çerçioğlu Yücel ve F.