Topkapı Saray Bahçelerinin Kurakçıl Peyzaj Açısından İrdelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 45, 1435 - 1465, 30.10.2024

Hande Sanem Çınar , Betül Rüveyda Ay Ak

https://doi.org/10.31198/idealkent.1486641

Öz

Son yıllarda yüksek verimliliği hedefleyen sürdürülebilirlik çalışmaların ve çevresel koruma politikalarının önemi artmıştır. Geçmişten gelen mirasın dengeli ve sürdürülebilir ilişkinin benimsenerek hem ekolojik hem ekonomik hem de nesiller boyu sürekliliğinin sağlamasında suyun akılcı kullanımını amaçlayan kurakçıl peyzaj çalışmaları günümüzde ön plana çıkmıştır. Kurakçıl peyzaj düzenlemelerinin amacı, suyun etkin kullanılması ve daha uygun bir çevresel ortam hazırlığı, uzun vadede küresel ısınma ile kaybedilen tatlı su kaynaklarına katkı sağlamasıdır. Kuraklık tehdidiyle yüz yüze kaldığımız günümüzde başarılı bir uygulama olan kurakçıl peyzaj yaklaşımı yaşayan kültürel mirasın sürekliliğinin sağlanmasında da etkin bir rol oynayacağı görülmektedir. Çalışma alanı olarak seçilen Topkapı Sarayı Bahçeleri zaman içerisinde mevcut bitkilerin yaşamını yitirmesi, yeni bitki türlerinin eklenmesi ve yapılan çeşitli tasarım müdahaleleri ile sürekli bir değişim geçirmiştir. Çalışmada; yanlış politikalar, bilinçsiz ziyaretçiler, restorasyonlar gibi antropolojik sebepler ve küresel ısınma, iklim değişikliği gibi doğal sebeplerle tehdit altında olan İstanbul metropolünde; sahip olduğu tarihi kimliğiyle önemli bir yeşil alan olarak kalmış Topkapı Saray Bahçelerinin kurakçıl peyzaj ilkelerine uyumluluğu tartışılmıştır. Büyüyen kent içindeki yaşayan tarihi mirasın sürdürebilirlik çerçevesinde korumak ve gelecek nesillere aktarılabilmesi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sürdürebilirlik, tarihi alan, kurakçıl peyzaj, Topkapı Sarayı

Investigation of Topkapı Palace Gardens in Terms of Xeriscape

Öz

In recent years, the importance of sustainability studies and environmental protection policies aiming at high efficiency has increased. Xeriscaping studies, which aim at the rational use of water in ensuring both ecological, economic and generational continuity by adopting a balanced and sustainable relationship with the heritage from the past, have come to the fore today. The aim of xeriscape is the effective use of water and the preparation of a more suitable environmental environment, contributing to the fresh water resources lost as a result of global warming in the long term. It is seen that the xeriscape approach, which is a successful application in today's world where we are faced with the threat of drought, will also play an active role in ensuring the continuity of living cultural heritage. The Topkapı Palace Gardens, one of the most important cultural heritages of Istanbul, was chosen as the study area. Over time, Gardens have been subject to change with the loss of plants, the addition of new ones, and with innovations. Gardens have remained a crucial green area with its historical significance in the metropolis of Istanbul which has been facing threats from anthropogenic factors like misguided policies, careless visitors, and restoration activities, as well as natural challenges such as global warming and climate change. The article examines whether Gardens adheres to xeriscape principles. To preserve the growing city's living historical legacy for future generations in a framework of sustainability, suggestions have been put forth to enhance.

Anahtar Kelimeler

Sustainablity, historical garden, xeriscape, Topkapı Palace

Kaynakça

• Abacioglu Gitmis, E. (2020). Kurakçıl peyzaj düzenlemelerine bir tasarım önerisi: Aliya İzzetbegoviç Parkı örneği, Turkish Journal of Forest Science, 5(1), 214-232.
• Ahunbay, Z. (2004). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: Yem Kitabevi, 2004.
• Akdoğan, G. (1995). “Bahçe Kültürü”, Sanat Dünyamız Dergisi. Yapı Kredi Yayınları, Cogito Yayınları, Sayı: 58, S.199. İstanbul.
• Akyıldız, N. A. (2020). Kentleşme ve Kentsel Gelişim Bağlamında Açık Kamusal Alanların Sürdürülebilir Kentler Açısından Değeri. Milli Folklor, c. 16, Sayı: 125, S: 188-01.
• Atasoy N, (2005). Hasbahçe: Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, s:170, Koç Kültür Sanat ve Tanıtım Hizmetleri Tic. A.Ş., İstanbul
• Çelik, D., Yazgan, M.E. (2007). Kentsel Peyzaj Tasarımı Kapsamında Tarihi Çevre Korumaya Yönelik Yasa ve Yönetmeliklerin İrdelenmesi. ZKÜ, Bartın Orman Fakültesi Dergisi. (9) 11:7–8, s. 1-10.
• Çınar, H.S., Yirmibeşoğlu F., Erdoğan, R. (2024). Peyzaj Mimarlığı ve Sanat: Dünün Yorumu, Günün Algısı ve Geleceğin Beklentisi. E-ISBN: 978-605-7880-75-8 DOI: 10.5152/1500 İstanbul Üniversitesi–Cerrahpaşa Üniversite Yayınevi Seri No: 56
• Çınar H., Güzel M., (2020). Investigation on rational use of water in a palace garden: A case of Dolmabahce Palace (Mabeyn Garden). Fresenius Environmental Bulletin, ss. 6469-6478.
• Çınar, H.S. ve Kart Aktaş, N. (2019). Türk-İslam Sentezi Osmanlı Bahçesinde Bir Canlı Organizma: Topkapı Sarayı, Plant Dergisi. 30 sayı. s: 29-32
• Çınar H.S., Yirmibeşoğlu F. (2019). Türk Kültüründe Bahçe ve En Görkemli Halka; Osmanlı Saray Bahçeleri. Mimarlık, Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma Makaleleri, Gece Kitaplığı, Ankara, S.113-129, 2019.
• Çöp, S. ve Akat, H. (2021). Kurakçıl Peyzaj çalışmalarında bitkisel uygulamalar: Muğla-Sarıgerme Halk Plajı Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi,12(2), S:263-277. https://doi.org/10.29048/makufebed.9341
• Eldem, S. H., Akozan, F. (1982). Topkapı Sarayı: Bir Mimari Araştırma, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, İstanbul
• Evyapan, G. (1974). Tarih İçinde Formel Bahçenin Gelişimi ve Türk Bahçesindeki Etkileri, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Yayın No: 2, s.116, Ankara.
• Food and Agriculture Organization (2023). Plant for a Future. 23.05.2023 tarihinde https://pfaf.org adresinden erişildi.
• Gencer, İ. (2017). Kültürel Mirasın Korunmasında İklim Değişikliğinin Oluşturduğu Tehditler, Mimarlık Kültür Dergisi. Sayı: 58, 17(58):24-30 TMMOB Mimarlar Odası, İstanbul.
• Google Earth, (2023). 23.02.2023 tarihinde https://earth.google.com/web/ adresinden erişildi.
• Harman, M. (2015). Osmanlı Sanatında Cennet İmgesi – Bahçe Tasarımı İlişkisi, (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites (2013). ICOMOS. Türkiye Mimari Mirası Koruma Bildirgesi, 06.06.2023tarihindehttp://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr078419200154219 adresinden erişildi.
• İlhan, Özen, Akat, H., ve Akat Saraçoğlu, Ö., (2024). Kurakçıl Peyzaja Dönüşüm Projesi Kapsamında Gerçekleştirilen Bitkisel Uygulamalar: Muğla-Ortaca İlçesi Örneği. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(104), 570–582. https://doi.org/10.5281/zenodo.10775371.
• İskender, Ö. (1995). Yaşayan Kültür Mirası Topkapı Bahçeleri. [İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü], Şehir ve Bölge Planlama Lisansüstü Programı (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Karaca E., Kuşvuran, A., (2012). Çankırı Kenti Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanılan Bazı Bitkilerin Kurakçıl Peyzaj Açısından Değerlendirilmesi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 5 (2): 19-24, 2012 ISSN: 1308-0040, E-ISSN: 2146-0132, www.nobel.gen.tr, s.20.
• Kuter, N., Erdoğan, E. (2010). Çankırı Kentsel Sit Alanının Bitki Varlığı Açısından Değerlendirilmesi. Tekirdağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi. 7 (2): s. 105-112.
• Milli Saraylar Başkanlığı (2023). Topkapı Sarayı. 11.11.2023 tarihinde https://www.millisaraylar.gov.tr/saray-kosk-ve-kasirlar/topkapi-sarayi/ adresinden erişildi.
• Onur, M. (2019). Kentsel Alanlarda Ağaçların Koruma ve Estetik Değerlerinin Saptanması: Topkapı Sarayı Örneği, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Öçalan, C. (2001). Topkapı Sarayı Avlu Bahçeleri Restorasyonu, Tasarım Dergisi, s: 110-115., İstanbul.
• Önür, Ö. ve Yerli, Ö. (2022). Topkapı Sarayı Müzesinin Peyzaj Tasarımında Kullanılan Doğal Taşların Mevcut Durumunun Değerlendirilmesi, Mimarlık, Planlama ve Tasarımda Güncel Araştırmalar, Gece Kitaplığı, s: 183-205, ISBN: 978-625-430-046-2.
• Perihan, M., Aşur, F. (2020). Tarihi Kentsel Peyzaj ve Kent Kimliği İlişkisi, Kent Akademisi-Kent Kültürü ve Yönetimi Dergisi, 13(1), 163-175. https://doi.org/10.35674/kent.674634
• Sakaoğlu N (2002). Tarihi Mekanları, Kitabeleri ve Anıları ile Saray-ı HümayunTopkapı Sarayı. Denizbank Yayınları No: 9, Creative Yayıncılık ve Tanıtım Ltd. Şti, İstanbul
• Tırnakçı A., Aklıbaşında M. (2023). Doğal Bitki Türlerinin Kentsel Alanlardaki Bitkisel Tasarımlarda Kullanımı. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi ISSN:2146-1880, e-ISSN: 2146-698X Yıl: 2023 Cilt: 24, Sayı:1, S:167-177.
• Türkiye Milli Komisyonu (2023). Kültürel Mirasın Korunması. 23.05.2023 tarihinde https://www.unesco.org.tr adresinden erişildi.
• Yener, Ş. D. (2012). İstanbul’da Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanılan Odunsu Bitkiler Üzerine Araştırmalar, (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.