Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Konut: Yarışma Perspektifinden Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 46, 1848 - 1877, 31.12.2024

Pınar Şahin

https://doi.org/10.31198/idealkent.1515347

Öz

Erken Cumhuriyet Dönemi’nde konut yarışmaları, mimarlıkta yaratıcı fikirlerin önünü açmak ve dönemin modern konut paradigmasına katkı sağlamak adına önemli bir rol oynamıştır. Bunun yanı sıra, yaşanan konut sorununu çözmek amacıyla yarışmanın bir yöntem olarak kullanılması ve yarışmaların modern ve ekonomik konut projeleri üzerinden yapılandırılması, dönemsel dinamikler açısından dikkat çekici bir tavır olmuştur. Bu bağlamda çalışmada, 1930-1950 yılları arasında Mimar/Arkitekt ve Mimarlık dergilerinde yayınlanan konut yarışmalarının incelenmesi ve içerik analizi yöntemiyle değerlendirme kriterlerinin ve döneme özgü konut yaklaşımlarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada, apartman, işçi-memur-göçmen evleri ve evler-ucuz evler olmak üzere üç yarışma kategorisine odaklanılmıştır. Bu kategorilerdeki yarışmalara ait metinler, belirlenen söylem gruplarına göre analiz edilmiş ve dönemin koşulları çerçevesinde yorumlanmıştır. Çalışma, Erken Cumhuriyet Dönemi konut anlayışının, tasarım kriterlerindeki değişimlerin ve modernleşme hedefleri doğrultusunda şekillenen konut politikalarının okunabilmesi adına dikkat çekici bulgular ortaya koymuştur. Bu bağlamda çalışmanın, Erken Cumhuriyet Dönemi mimari pratiklerini ve Cumhuriyet’le birlikte değişen konut kültürünü anlamak adına literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Konut, konut yarışmaları, müsabakalar, Erken Cumhuriyet Dönemi

Housing in the Early Republican Turkey: An Evaluation from the Competition Perspective

Öz

In the Early Republican Period, housing competitions played an important role in paving the way for creative ideas in architecture and contributing to the modern housing paradigm of the period. Additionally, using competition as a method to solve the housing problem and the structuring of competitions through modern and affordable housing projects was a remarkable attitude in terms of periodic dynamics. In this context, this study aims to analyze the housing competitions published in Mimar/Arkitekt and Mimarlık magazines between 1930-1950 and to identify the evaluation criteria and period-specific housing approaches through content analysis. The study focuses on three competition categories: apartments, worker-civil servant-migrant houses, and houses-cheap houses. The texts of the competitions in these categories were analyzed according to the determined discourse groups and interpreted within the framework of the conditions of the period. The study has revealed significant findings in order to read the housing understanding of the Early Republican Period, changes in design criteria and housing policies shaped in line with modernization goals. In this context, it is thought that the study will contribute to the literature to understand the architectural practices of the Early Republican Period and the changing housing culture with the Republic.

Anahtar Kelimeler

Housing, housing competitions, competitions, Early Republican Period

Kaynakça

• Adamczyk, G., Chupin, J., Bilodeau, D. ve Cormier, A. (2004, Haziran 4–8). Architectural competitions and new reflexive practices. Between Research and Practice joint ARCC–AEEA Conference, Dublin, Ireland. https://ccc.umontreal.ca/PDF/2004_ADAMCZYK_architectural.PDF
• Alsaç, Ü. (1973). Türk mimarlık düşüncesinin cumhuriyet devrindeki evrimi. Mimarlık Dergisi, 121, 12-25.
• Alsaç, Ü. (1976). Türkiye’deki mimarlık düşüncesinin Cumhuriyet dönemindeki evrimi (378851). [Doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Altan, T.E. (2001). Zeki Sayar, Türkiye’de mimarlığın profesyonelleşme sürecinde bir mimar. Mimarlık Dergisi, 300, 14-22.
• Ankara’da apartman proje müsabakası. (1934). Mimar, 05 (41), 139-143. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/15/72.pdf adresinden erişildi.
• Ankara Belediyesi İller Kooperatifi evleri jüri raporu. (1948). Mimarlık, 2, 6-7. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1948-sayi-2 adresinden erişildi.
• Ankara Belediyesi ucuz ev müsabaka sonucu. (1949). Mimarlık, 1, 19. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1949-sayi-1 adresinden erişildi.
• Ankara’da Cebeci’deki fidanlık yerine yapılacak mahalleye ait müsabaka jürisi raporu. (1948). Mimarlık, 4, 7-8. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1948-sayi-4 adresinden erişildi.
• Ankara İller Kooperatifi ev projesi müsabakası. (1948). Mimarlık, 4, 9-11. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1948-sayi-4 adresinden erişildi.
• Ankara sineması. (1945). Mimarlık, 1, 35. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1945-sayi-1 adresinden erişildi.
• Ankara’da sinema proje müsabakası neticesi. (1945). Arkitekt, 01-02, 46. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/128/1509.pdf adresinden erişildi.
• Ankara’da yapılacak sinema binası proje müsabakası jüri raporu. (1945). Mimarlık, 2-3, 34-37. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1945-sayi-23#page=1 adresinden erişildi.
• Aslanoğlu, İ. (2001). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığı 1923-1938. Ankara: Odtü Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Aygün, M. (2004). Tarihsel dönemeçte proje yarışmaları. Mimarlık Dergisi, 320. 28 Aralık 2024 tarihinde http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=38&RecID=837 adresinden erişildi.
• Bilgin, İ. (1998). Modernleşmenin ve toplumsal hareketliliğin yörüngesinde Cumhuriyet’in imarı. Y. Sey, (Ed.), 75 Yılda değişen kent ve mimarlık içinde (ss.255-272). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Bozdoğan, S. (1998). Türk mimari kültüründe modernizm: genel bir bakış. S. Bozdoğan, R. Kasaba (Der.), Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik içinde (ss.118- 135). İstanbul: Metis Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde mimari kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bozdoğan, S. ve Akcan, E. (2012). Turkey modern architectures in history. London: Reaktion Books.
• Çocuk Esirgeme Kurumu kira evi, Ankara. (1936). Arkitekt, 03 (63), 73-75. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/129/1490.pdf adresinden erişildi.
• Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü'nün Erzurum İşletme, Toplantı Binaları ve Memur Evleri Mahallesi Müsabakası. (1945). Arkitekt, 05-06 (161-162), 100-106, 121. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/133/1545.pdf adresinden erişildi.
• Dokgöz D. (2013). Erken Cumhuriyet dönemi konut mimarlığının dönüşümü. Betonart, 36, 46-51.
• Duyumlar. (1936). Arkitekt, 04 (64), 128. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/131/1534.pdf adresinden erişildi.
• Eldem, S.H. (1931). Evlerimizin içi. Mimar, 7, 233-236. 27 Kasım 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/274/3827.pdf adresinden erişildi.
• Emlak Bankası ucuz evler proje müsabakası sonucu. (1949). Mimarlık, 1, 18. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1949-sayi-1 adresinden erişildi.
• Ereğli Kömür İşletmesi "İşçi Evi" Müsabakası Münasebetiyle Tartışmalar. (1947). Arkitekt, 01-02 (179-180), 44-45, 51-52. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/17/90.pdf adresinden erişildi.
• Erzurum D.D. Yolları Mahallesi proje müsabakası sonucu. (1945). Mimarlık, 2-3, 8-15, 121. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1945-sayi-23 adresinden erişildi.
• Eskişehir ucuz ev tipi müsabakası sonuçları. (1950). Mimarlık, 3, 38. 07 Temmuz 2024 tarihinde https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1950-sayi-3 adresinden erişildi.
• EtimolojiTürkçe. (t.y.). Konkur kelime kökeni. EtimolojiTürkçe.com. Erişim Ağustos 18, 2024, https://www.etimolojiturkce.com/
• Halkevi Trakya Göçmen evleri proje müsabakasında kazanan eserin raporu. (1935). Arkitekt, 07-08 (55-56), 205-206. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/75/731.pdf adresinden erişildi.
• Himayei Etfal apartmanı proje müsabakası. (1934). Mimar, 03 (39), 71-76. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/13/49.pdf adresinden erişildi.
• Hsieh, H. F., ve Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15, 1277-1288. http://dx.doi.org/10.1177/1049732305276687
• İlk Öğretmen Evleri Proje Müsabakası. (1944). Arkitekt, 01-02 (145-146), 14-16. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/118/1345.pdf adresinden erişildi.
• Kıray, M. B. (2006). Toplumsal yapı, toplumsal değişme. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Larson, M. S. (1994). Architectural competitions as discursive events. Theory and Society, 23, 469-504.
• Mortaş, A. (1937). Çocuk Esirgeme Kurumu Apartman, Sinema, Havuz, Gazino ve Garaj Binası. Arkitekt, 12 (84), 331-336. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/53/461.pdf adresinden erişildi.
• Mortaş, A. (1943). Ankara’da mesken meselesi. Arkitekt, 11-12 (143-144), 239-240. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/117/1323.pdf adresinden erişildi.
• Prasad, B. D. (2008). Content analysis. Research Methods for Social Work, 5, 1-20.
• Sayar, Y. (2004). Türkiye’de mimari proje yarışmaları 1930-2000: Bir değerlendirme. Mimarlık Dergisi, 320. 28 Aralık 2024 tarihinde http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=38&RecID=837 adresinden erişildi.
• Sayar, Z. (1946a). Mesken davası. Arkitekt, 03-04 (171-172), 49-50. 18 Ağustos 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/71/661.pdf adresinden erişildi.
• Sayar, Z. (1946b). Ereğli Kömürleri İşletmesinin (İşçi Evi) Müsabakası Münasebetiyle. Arkitekt, 11-12 (179-180), 271-272, 284. 07 Temmuz 2024 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/76/758.pdf adresinden erişildi.
• Tekeli, İ. (1982). Türkiye’de kentleşme yazıları. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları.
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması. Y. Sey (Der.), 75 Yılda değişen kent ve mimarlık içinde (ss. 106-134). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2010). Almanca konuşan plancı ve mimarların Erken Cumhuriyet Dönemi Ankara’sının planlaması ve konut sorununun çözümüne katkıları üzerine. 18 Ağustos 2024 tarihinde https://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/geb/sie/trindex.htm adresinden erişildi.
• Tekeli, İ. (2015). Zeki (Selah) Sayar’ın yaşamı ve mimarlığın toplumsal bağlamı. A. Cengizkan, D. İnan, N. M. Cengizkan (Der.), Zeki Sayar ve Arkitekt: tasarlamak, örgütlenmek, belgelemek içinde (ss. 19-35). Ankara: Mimarlar Odası Yayınları.
• Tostrup, E. (2010). Promoting the best: on competition rhetoric. M. Rönn, R. Kazemian ve J.E. Andersson (Ed.). The architectural competition – research inquiries and experiences içinde (ss. 77-96). Stockholm: Axl Books.
• Ünalın, Ç. (2002). Cumhuriyet mimarlığının kuruluşu ve kurumsallaşması sürecinde Türk Mimarlar Cemiyeti’nden Mimarlar Derneği 1927’ye. Ankara: Mimarlar Derneği.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (8. Basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık.