Geçici barınma alanlarında sosyo-demografik ve kültürel yapının etkileri: Hatay, Ovakent Mahallesi

Yıl 2025, Sayı: 48, 511 - 540, 30.06.2025

Fahriye Yavaşoğlu , K. Burcu Yavuz , Mine Özdemir , Esin Duygu Döner

https://doi.org/10.31198/idealkent.1638376

Öz

Bu çalışma, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş ve 20 Şubat 2023 Hatay Depremleri sonrası Antakya Ovakent Geçici Barınma Alanı’nda yaşayan afetzedelerin demografik ve kültürel özelliklerine dayalı mekânsal ihtiyaçlarını incelemektedir. Yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler ve gözlemler yoluyla elde edilen bulgular, geçici barınma alanlarının ve birimlerinin sosyo-demografik ve kültürel farklılıkları karşılamada yetersiz kaldığını göstermektedir. Bu bağlamda, deprem öncesinde Ovakent Mahallesi’nde ikamet eden ve deprem sonrası aynı bölgede kurulan geçici barınma alanına yerleştirilen Özbek kökenli afetzedelerin özgün ihtiyaçları ile mevcut mekânsal düzenlemeler arasındaki uyumsuzluk ayrıntılı biçimde ele alınmaktadır. Özellikle mahremiyet, geniş aile yapısı, eğitim ve sosyalleşme gibi temel ihtiyaçların standart tip projelerle karşılanamaması, gündelik rutinlere dönüşü olumsuz etkilemektedir. Çalışma, geçici barınma alanlarının tasarımında kullanıcıların demografik, kültürel ve sosyal gereksinimlerinin dikkate alınması, bu alanların katılımcı yaklaşımlarla iyileştirilmesi ve kalıcı konutların da benzer bir anlayışla planlanması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu doğrultuda barınma, sadece fiziksel ihtiyaçların karşılanması olarak değil, kültür, kimlik ve toplumsal bütünleşmenin de gözetildiği bir yaklaşımla ele alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Geçici barınma alanları , 6 Şubat 2023 Depremleri , Özbekler , Ovakent Mahallesi , Antakya.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

123K335

Teşekkür

Bu makale, 123K335 numaralı ‘6 Şubat Kahramanmaraş ve 20 Şubat Hatay Depremleri Sonrası Geçici Barınma Alanlarına İlişkin Çözüm Önerileri: Antakya Örneği’ başlıklı TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) projesinin akademik çıktılarından biridir. Aynı zamanda, çalışmanın genişletilmiş özeti 9. Kent Araştırmaları Kongresinde sunulmuştur. Yazarlar, bu araştırmayı finanse ettiği için TÜBİTAK’a, saha araştırması sırasında barınma ihtiyaçlarını karşıladıkları ve geçici barınma alanlarında yapılan saha araştırmasına izin verdikleri için Hatay Valiliğine, alan çalışması süresince destekleri ve ilgileri için Vali Yardımcısı Miraç Topaloğlu ve ekibine, Ovakent geçici barınma alanındaki çalışmalara katılımları ve Ovakent mahallesi alan incelemesindeki katkıları için Kaymakam Mehmet Gülseven’e teşekkür ederler.

Effects of sociodemographic and cultural structure in temporary shelter areas: Hatay, Ovakent Neighborhood

Öz

This study examines the spatial needs of Uzbek disaster survivors residing in the Ovakent Temporary Housing Area following the February 6, 2023, Kahramanmaraş Earthquakes. Based on semi-structured interviews and field observations, the findings reveal that temporary housing areas and individual housing units often fail to accommodate the residents’ socio-demographic and cultural needs. Standardized designs inadequately address requirements related to privacy, extended family structures, education, and opportunities for social interaction, hindering residents' ability to resume daily life. This study underscores the importance of planning temporary housing that reflects user needs, incorporates participatory methods, and applies these insights to the design of permanent settlements. Effective temporary housing must respond not only to physical necessities but also to residents’ cultural identity, social cohesion, and sense of belonging.

Anahtar Kelimeler

Temporary housing areas , 6 February 2023 Earthquakes , Uzbeks , Ovakent Neighborhood , Antakya

Proje Numarası

123K335

Kaynakça

• AFAD (Afet Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) (2015). Geçici Barınma Merkezlerinin Kurulması, Yönetimi ve İşletilmesi Hakkında Yönerge. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.aile.gov.tr/uploads/athgm/uploads/pages/goc-afet-ve-acil-durumlarda-psikososyal-destek/gecici-barinma-merkezlerinin-kurulmasi-yonetimi-ve-isletilmesi-hakkinda-yonerge.pdf adresinden erişildi.
• AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) (2023). 06 Şubat 2023 Pazarcık-Elbistan (Kahramanmaraş) Mw: 7.7 – Mw: 7.6 Depremleri Raporu. 6 Mayıs 2025 tarihinde, https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Kahramanmara%C5%9F%20Depremi%20%20Raporu_02.06.2023.pdf adresinden erişildi.
• Altundağ Ünal M., Canlı M. (2019). Sulak Alanların Yok Edilmesinin Etkileri ve Amik Gölü Örneği. Doğanın Sesi (4), 49-66.
• Bashawri A., Garrity S., Moodley K. (2014). An overview of the design of disaster relief shelters. Procedia Economics and Finance, 18, 924-931.
• Coşkun M., Çetin B. (2022). Özbek Asıllı Afgan Göçmen Kadınlarda Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Mekân Kullanımı: Ovakent Örneği. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(49), 386-410.
• Çetin B., Gün İ. (2015). Türkiye’ye göçen Özbeklerde iktisadi kültür ve adaptasyon süreci. (İçinde: Coğrafyaya Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Hayati Doğanay, Editör: S. Zaman, O. Coşkun, Ankara, Atatürk Üniversitesi Yayınları 1056) 535-565.
• Dikmen F., Topaloğlu Y., Atalay İ., Bosnali, S. (2019). Hatay/Ovakent Afganistan Göçerlerinin Kültürel Evrilmesi Üzerine. Kafkas Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Degisi. 23(Bahar), 47-72.
• FEMA (Federal Emergency Management Agency) (2009). 2009 Disaster Housing Plan. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.fema.gov/pdf/emergency/disasterhousing/FEMA2009HousingPlan.pdf adresinden erişildi.
• FEMA (Federal Emergency Management Agency) (2020). Planning Considerations: Disaster Housing. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.fema.gov/sites/default/files/2020-07/planning-considerations-disaster-housing.pdf adresinden erişildi.
• Göçmez E. (2008). Afganistan’dan Gelen Göçmen Özbeklerin Sosyo-Kültürel ve Dini Hayatları Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Hatay İli Ovakent Beldesi Örneği). (Yüksek lisans tezi) Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya (Tez no: 234571).
• Haines, D. (2024). Recovering the status quo: tipping points and earthquake aftermaths in colonial India. Disasters, 48(1), e12602.
• Hirino, M., Nurdin M. R. (2024). Local knowledge as the basis of disaster management and humanitarian assistance. Disasters.
• IFRC, RCS (International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies) (2013). Post-disaster shelter- Ten designs. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.shelterprojects.org/tshelter-8designs/10designs2013/2013-10-28-Post-disaster-shelter-ten-designs-IFRC-lores.pdf adresinden erişildi.
• IOM (International Organization for Migration) (2012). Transitional shelter guidelines. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.iom.int/sites/g/files/tmzbdl486/files/our_work/Shelter/documents/Transitional%20Shelter%20Guidelines%20-%202012.pdf adresinden erişildi.
• IRP (United Nations Office for Disaster Risk Reduction International Recovery Platform) (2010). Guidance Note on Recovery: Shelter. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/in/guidance_note_on_recovery_shelter.pdf adresinden erişildi.
• Korkmaz H., Gürbüz M. (2008). Amik Gölü’nün Kültürel Ekolojisi. Marmara Coğrafya Dergisi (17), 1-26.
• Margerum R. D. (2002). Collaborative Planning: Building Consensus and Building a Distinct Model for Practice. Journal of Planning Education and Research, 21(3), 237-253.
• Özge Ç. (2019). Afet ve acil durum sonrası sürdürülebilir geçici konut uygulamalarının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi) Maltepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Peacock W. G., Van Zandt S., Zhang Y., Highfield W. E. (2018). Inequities in Long-Term Housing Recovery After Disasters. Journal of the American Planning Association, 84(4), 343-355.
• Pezzica C., Cutini V., Bleil de Souza C. (2021). Mind the gap: State of the art on decision-making related to post-disaster housing assistance. International Journal of Disaster Risk Reduction, 53, 101975, 1-15.
• Quarantelli E. L. (1991). Patterns of sheltering and housing in American Disasters. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://udspace.udel.edu/items/0970f261-25c3-4d21-9fc8-9bf86d4532c1 adresinden erişildi.
• Rahmayati Y. (2016). Rethinking Post-Disaster Housing Reconstruction: A post-occupancy evaluation of the rural housing in Aceh, Indonesia. International Journal of Disaster Risk Reduction, 15, 114-126.
• Revees C. (2024). Plague and local response in North China, 1900-28. Disasters, 48, 1-15.
• Sphere Association (2018). The Sphere Handbook: Humanitarian charter and minumum standards humanitarian response. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.spherestandards.org/handbook/editions/ adresinden erişildi.
• TMMOB Şehir Plancıları Odası (2023). Geçici Barınma Alanları yer seçimi ve yerleşimi nasıl olmalıdır? 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.spo.org.tr/detay.php?sube=0&tip=2&kod=12183 adresinden erişildi.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), (2023). Medas Veri Tabanı. 1 Kasım 2024 tarihinde, https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1 adresinden erişildi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Geliştirme Müdürlüğü. (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay depremleri raporu. 6 Mayıs 2025 tarihinde, https://www.sbb.gov.tr/2023-kahramanmaras-ve-hatay-depremleri-raporu/ adresinden erişildi.
• UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees) (2007). Handbook for Emergencies: Refworld. 10 Şubat 2025 tarihinde, https://www.refworld.org/policy/opguidance/unhcr/2007/en/110283 adresinden erişildi.
• Yavuz K. B., Yavaşoğlu F., Döner, E. D., Özdemir M., Tan S. (2024). 6 Şubat Kahramanmaraş ve 20 Şubat Hatay Depremleri Sonrası Geçici Barınma Alanlarına İlişkin Çözüm Önerileri: Antakya Örneği. TÜBİTAK 1002-B Proje Raporu. Proje No: 123K335, Ankara.