Osman b. Fûdî’nin İhyâu’s-Sünne Adlı Eserine Eleştirel Bir Bakış

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 85 - 113, 15.06.2023

Adnan Arslan , Halil Sağır , Yücel Yıldız

Öz

Günümüz Nijerya topraklarında 18. yüzyılda yetişmiş önemli bir ıslahatçı, davetçi ve sufi olan Osman b. Fûdî’nin (ö. 1232/1817) öne çıkan yönü, kendi döneminde ortaya çıkan bid´atlara karşı verdiği mücadelesi olmuştur. Bu mücadele kapsamında kaleme aldığı İhyâu’s-Sunne ve ihmâdu’l-bid´a adlı eseri ile Sünnet çizgisinden uzaklaştığını düşündüğü topluma karşı, ilim ehli olarak vazifesini yerine getirmeye çalışmıştır. Bu çalışmada müellifin eserinin tenkitli takdimi yapılmıştır. Müellifin konu çerçevesinde oluşmuş literatüre hâkim olduğu ve eserde sıklıkla önceki çalışmalara atıfta bulunulduğu görülmüştür. Ön sözde, dini bir uygulamanın bid´at olup olmadığı hususunda karar verici ve müdahale merciin avam değil âlimler olması gerektiğine vurgu yapmış ve bid´atlarla mücadelenin toplumsal bir kargaşaya sebebiyet vermemesine özen göstermiştir. İhtilaflı konularda bid´at yaftalamasından uzak durulması gerektiğine dair uyarıda bulunmuş fakat eserin ilerleyen safhalarında pek çok ihtilaflı konuda mekruh bid´at hükmünde bulunmaktan da geri kalmamıştır. Bu açıdan eserde kimi zaman çelişkili durumlar söz konusu olmuştur. Müellif, dini bir motif giymiş kimi uygulamaların İslam toplumu için uzun vadede ne tür zararlı sonuçlar doğurabileceğine dair değerlendirmelerde bulunmuştur. Çalışmada bu kabilden yorumlar üzerinde özellikle durulmuş ve eserin günümüz İslam toplumlarına verebileceği bid´at karşıtı duruş bilinci berraklaştırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Osman b. Fûdî, Fodyo, Bid´at, İhmâdu’l-bid´a.

A Critical Look at ʿUt̲h̲mān b. Fūdī's Ihyā al-Sunna

Öz

ʿUt̲h̲mān b. Fūdī an important reformer, preacher and sufi who grew up in the territory of present-day Nigeria in the 18th century. Fūdī's prominent aspect was his struggle against the innovations that emerged in his time. With his work Ihyā al-Sunna and Ihmād al-bidaʿ which he wrote within the scope of this struggle, he tried to fulfill his duty as a scholar towards the society that he thought of them had moved away from the prophet's sunnah. In this study, a critical presentation of the author's work has been made, at least partially. It has been seen that the author has mastered the literature formed within the framework of the subject and references to previous studies are often made in the work. In the foreword, he emphasized that the decision maker and the intervening authority on whether a religious practice is a bidʿa should be scholars, not the common people. He was afraid that the struggle with bidʿas would cause a social turmoil. He warned that the labeling of bidʿa should be avoided in controversial matters, but in the later stages of the work, he did not hesitate to consider makrūh bidʿa on many controversial issues. From this point of view, there were sometimes contradictory situations in the work. The author has made evaluations about what kind of harmful consequences some practices dressed in a religious motif may have for the Islamic society in the long run. In the study, such interpretations were especially emphasized and the awareness of the anti-bidʿa stance that the work could give to today's Islamic societies was tried to be clarified.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, ʿUt̲h̲mān b. Fūdī, Fodo, Bidʿa, Ihmād al-bidaʿ

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Şuayb el-Arnavûd. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Aliyû, Vuheybe – Gaytâvî, Şerîfe. Eseru ıslâhâti’l-Mugaylî ´ale’d-duveylâti’n-nâşieti fî Garbi İfrikiyye. Cezayir: Ahmed Dirâye Üniversitesi, Beşeri ve İslami İlimler Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019-2020.
• Arıkan, Adem. “Nijerya’da Selefîler”. İlahiyat Akademi Dergisi 1/2 (2015).
• Baş, Derya. “Zerrûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/297-300. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Câlûdî, ´Alyân. et-Tehavvulâtu’l-fikriyye fi’l-´Alemi’l-İslâmî. Ürdün: el-Ma´hedu’l-´Âlî li’l-Fikri’l-İslâmî, 2014.
• Çetin, Abdurrahman. “Tilavet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/155-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Gürler, Kadir. “Bid’at Kavramı Üzerine”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 1/3 (2003), 57-78. (Erişim 07 Haziran 2022).
• Humwick, J. O. “Batı Afrika’da Ortaya Çıkan Tasavvufi Direniş Hareketleri”. çev: Kadir Özköse – Fikret Mutlu, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (Aralık 2003), 379-391.
• İbn Fûdî, Osman. İḥyâʾü’s-sünne ve iḫmâdü’l-bidaʿ. Sokoto: Y.y. ts.
• İbrahim, Abdullah Abdurrezzâk. “Hareketu’ş-Şeyh Osmân b. Fûdî el-İslâhiyye fî Garbi İfrîkıyya ve âsâruhâ ed-dîniyye”. Devriyyetu Kâne et-Târîhiyye, 7/26 (2014), 237-259.
• İbrâhîm, Abdullah Abdurrezzak. el-Muslimûn ve’l-isti´mâru’l-Urubbî li-İfrîkıyye. Kuveyt: el-Meclisu’l-Vatanî li’s-Sekâfeti ve’l-fünûn, 1989.
• Kavas, Ahmet. “Osman b. Fûdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/466-467. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Köse, Saffet. “İbnü’l-Hâc El-Abderî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21/52. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Lümeyn, Nâcî. “Ebu’l-Hasen es-Sagîr ve cuhûduhû fî hidmeti’l-Mezbebi’l-Mâlikî”. el-Mudevvene 1/2 (2014), 43-72.
• Mes´ad, Mustafâ. Eseru da´veti’ş-Şeyh Muhammed b. Abdilvehhâb fî hareketi Osman b. Fûdî el-ıslâhiyye (Riyad: ´İmâdetu’l-Bahsi’l-´İlmî, 1991.
• Musa, Mudasıru. Batı Afrika’nın İslâmlaşması Ve Songhai İmparatorluğu (M.1464- 1591) (Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020).
• Mübârek Ca´ferî, eş-Şeyh Osmân b. Fûdî. “el-Kâdirî ve teessuruhû bi’l-fikri’l-islâhî li’l-Mugaylî”. ´Usûru’l-cedîde 16-17 (2014-2015).
• Özköse, Kadir. Sufi Davetten Devlete (Osman b. Fûdî ve Sokoto Halifeliği). B.y.: Gelenek Yayıncılık, 2004.
• Revâbihî, Nesme – Ras, Na´îme Hamrâ. Hareketu Osmân Dân Fudyû el-Cihâdiyye ve Tanzîmâtu devletihî. Cezayir: Dicali Bounnaama Üniversitesi, Beşeri ve sosyal Bilimler Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014-2015.
• Sa´d, Ferah.“Hareketu’ş-Şeyh Osmân b. Fûdî el-İslâhiyye”, el-Mecelletu’l-Cezâiriyye li’l-mahtûtât 15 (2016),205-216.
• Sabahuddîn, Cuneyd. eş-Şeyh Osman b. Fûdî el-Fûlânî ve ´akidetuhû. Mekke: Ummul’l-Kurâ Üniversitesi, Şeriat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Shukir, Muhammed. “el-Ezânu’l-cemâ´î fi’l-Câmi´i’l-Emevîyyi’l-Kebîr bi-Dimeşk”. YouTube. Yayın Tarihi 19 Mart 2023. https://www.youtube.com/watch?v=eLCy0aUIOAo
• Şerbetçi, Koray. “Mücahit Bir Mutasavvıf Osman b. Fudi”. Diyanet Dergisi Erişim: 08 Haziran 2022. https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=35107
• Şeyhanâ, Seyyidî A´mar. Me’sesetu’t-tasavvuf fî Garbi İfrîkiyye et-turukiyye. Doha: Al Jazeera Centre for Studies, 2019.
• Ya´kûb, Ali. “eş-Şeyh Osman b. Fûdî ve menhecuhû fi’t-terbiyeti’r-rûhiyye li-etbâ´ihi”. Mecelltul’-´ulemâi’l-Efârika 1 (2019), 182-195.
• Yaran, Rahmi. “Bid´at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 6/129-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilu’l-´İrfân. B.y.: Matbaatu İsâ el-Bâbî, ts.