ELEKTROMANYETİK RADYASYON MARUZİYETİNİN ERKEK ÜREME SİSTEMİ ÜZERİNE ETKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 62 - 76, 23.08.2024

Ömer Serdar Sonceley İrfan Aydın Vesile Küçük , Fazıl Sabuncuoğlu

Öz

Dünya genelinde her ekonomik statüden ve her yaştan insanların cep telefonu kullanımı yaygınlaşmaktadır. Cep telefonu ve alt yapı sistemlerinin radyofrekans radyasyonu (RFR) yaydığı ve biyolojik canlılar üzerinde elektromanyetik alan etkisi oluşturduğu bilinmektedir. Biyolojik canlılar üzerindeki olumsuz etkileri yönündeki endişeler sebebiyle çok sayıda bilimsel araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalardan bir kısmı da erkek üreme sistemleri üzerine olan etkisinin araştırıldığı çalışmalardır. Bu çalışmada, gerek insanların ve gerekse deney hayvanlarının erkek üreme sistemleri üzerinde radyofrekans radyasyonu ve elektromanyetik alan etkisi yönünde yapılan 84 adet bilimsel çalışma objektif olarak incelenmiştir. Araştırma sonucunda; günümüzde kullanılmakta olan teknolojilerin ürettiği elektromanyetik radyasyonun testis dokusu ve sperm kalitesi üzerinde olumsuz etkiler oluşturduğu, dolayısıyla doğurganlığı olumsuz yönde etkileyebildiği bilgisine ulaşılmıştır. Bunun yanında gelişmekte olan yeni iletişim teknolojilerinden olan, LiFi ve 5G teknolojileri üzerinde ise yeterli çalışmaların yapılmadığı, güvenilirliğin oluşması için çok yönlü bilimsel çalışmaların yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Radyofrekans Radyasyon , Elektromanyetik Etki , Erkek Üreme Sistemi , Sperm Kalitesi , 5G Teknolojisi

ELECTROMAGNETİC RADİATİON EXPOSURE EFFECT ON THE MALE REPRODUCTİVE SYSTEM

Öz

The use of mobile phones by people of all economic status and all ages is becoming widespread worldwide. It is known that mobile phones and infrastructure systems emit radiofrequency radiation (RFR) and create electromagnetic field effects on biological organisms. Many scientific researches have been conducted due to concerns about the negative effects on biological organisms. Some of these researches are studies investigating the effect on male reproductive systems. In this study, 84 scientific studies on the effect of radiofrequency radiation and electromagnetic field on male reproductive systems of both humans and experimental animals were objectively analysed. As a result of the research, it was found that the electromagnetic radiation produced by the technologies in use today has negative effects on testicular tissue and sperm quality, thus negatively affecting fertility. In addition, it was concluded that there are not enough studies on LiFi and 5G technologies, which are among the developing new communication technologies, and that multidimensional scientific studies should be carried out in order to create reliability. In addition, it has been concluded that LiFi and 5G technologies, which are among the developing new communication technologies, have not been adequately studied and that multi-faceted scientific studies should be carried out to establish reliability.

Anahtar Kelimeler

Radiofrequency radiation , electromagnetic effect , male reproductive system , sperm quality , 5G technology.

Kaynakça

• 1.Agarwal A, Deepinder F, Sharma R.K, Ranga G, Li J.(2008). Effect of cell phone usage on semen analysis in men attending infertility clinic: an observational study. Fertil Steril ; 89 (1):124-128.
• 2.Akkoçlu A., Öztürk C. (1999). Akciğer Kanseri, Multidisipliner Yaklaşım. Toraks Kitapları, No I. Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi;238.
• 3.Al-Qudsi F,Azzouz S. (2012). Effect of Electromagnetic Mobile Radiation on Chick Embryo Development. Life Science Journal, 9 (2) 983-991.
• 4.Ammari M, Brillaud E, Gamez C, Lecomte A, Sakly M, Abdelmelek H, Seze R. (2008). Effect of a chronic GSM 900 MHz exposure on glia in the rat brain. Biomedicine&Pharmacotherapy, 62:273-281.
• 5.Arslan N. (2017). Radyasyonun Biyolojik Sistemler Üzerindeki Etkileri. Nucl Med Semin, 3:178-183, https://doi.org/10.4274/nts.2017.019.
• 6. Aslankoç R, Demirci D, İnan Ü, Yıldız M, Öztürk A, Çetin M, Savran E.Ş, Yılmaz B. (2019). Oksidatif stres durumunda antioksidan enzimlerin rolü - süperoksit dismutaz (sod), katalaz (cat) ve glutatyon peroksidaz (gpx). Med J SDU, 26(3):362-369.
• 7. AY, M. (2021). Sağlık çalışanlarının Radyasyondan Korunma Bilgisi Ölçeği'nin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması (Yüksek Lisans tezi) Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• 8.Balsak H. (2014). Radyoloji çalışanlarının tanı amaçlı kullanılan radyasyonun, zararlı etkileri hakkında bilgi, tutum ve davranışları (Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• 9.Bozbıyık A., Özdemir Ç., Hancı H. (2002). Radyasyon yaralanmaları ve korunma yöntemleri. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 11(7):272–274.
• 10.Chowdhury A.K, Steinberger E. (1964). A quantitative study of the effect of heat on germinal epithelium of rat testes. American Journal of Anatomy, 115 (3) 509-524.
• 11.Christopher B, Mary Y.s, Khandaker M.U, Bradley D.A, Chew M.T. (2020). Effect of mobile phone radiation on certain hematological parameters. Radiation Physic and Chemistry, 166: 108443. 12.Cleary S.F, Liu L.M, Graham, East R.J.(1989). In vitro fertilization of mouse ova by spermatozoa exposed isothermally to radio-frequency radiation. 10 (4):361-369.
• 13.Coşkun Ö. (2011). İyonize Radyasyonun Biyolojik Etkileri. SDU Teknik Bilimler Dergisi,1(2) ,13-17.
• 14.Dasdag S, Akdag M.Z, Aksen F, Yilmaz F, Bashan M, Dasdag M.M, Celik M.S.(2003). Whole body exposure of rats to microwaves emitted from a cell phone does not affect the testes. Bioelectromagnetics, Apr;24(3):182-188.
• 15.Dasdag S,Taş M¸ Akdag M.Z, Yegin K. (2014). Effect of long-term exposure of 2.4GHz radiofrequency radiation emitted from Wi-Fi equipment on testes functions. Electromagn Biol Med. 34 (1) 1-6.
• 16.Deepinder F, Makker K, Agarwal A.(2007). Cell phones and male ınfertılıty : dıssectıng the relatıonshıp. Reprod Biomed Online, 15:3. 266-270.
• 17.Daşdağ S. (2010). İyonlaştırıcı radyasyonlar ve kanser. Dicle Tıp Dergisi, 37(2): 177–185.
• 18.Dönmez S. (2017). Radyasyon tespiti ve ölçümü. Nucl Med Semin, 3:172–7. https://doi.org/10.4274/nts.2017.018.
• 19.Fejes I, Závaczki Z, Szöllősi J, Koloszár S, Daru J, Kovács L, Pál A. (2005). Is there a relatıonshıp between cell phone use and semen qualıty. Archives of Andrology. 51:385–393.
• 20.Gautam R, Singh K.V, Nirala J, Murmu N.N, Meena R, Rajamani P. (2019). Oxidative stress-mediated alterations on sperm parameters in male Wistar rats exposed to 3G mobile phone radiation. Andrologıa. 51 (3): e1320.
• 21.Gorpinchenko İ, Nikitin O, Banyra O, Shulyak A. (2014). The influence of direct mobile phone radiation on sperm quality. Central European J Urol. 67: 65-71.
• 22.Gökharman D.F., Aydın S., Koşar P. N. (2016). Radyasyon Güvenliğinde Mesleki Olarak Bilmemiz Gerekenler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(2): 35-40. https://doi.org/10.22312/sdusbed.261237
• 23.Gökoğlan E., Ekinci M., Özgenç E., Özdemir İ. D., Aşıkoğlu M., (2020). Radyasyon ve İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri, Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi. Cilt 25,Sayı 3 https://doi.org/10.21673/anadoluklin.709434
• 24.Güden E., Öksüzkaya A., Balcı E., Tuna R., Borlu A., Çetinkara K. (2012). Radyoloji Çalışanlarının Radyasyon Güvenliğine İlişkin Bilgi, Tutum ve Davranışı. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 3 (1) , 29-45.
• 25.Güden M., Ulutekin C., Pak Y., (2001). Noniyonizan Elektromanyetik Alanların Biyolojik Etkileri, T Klin J Med Sci, 21.
• 26.Güler İ, Çetin T,Özdemir A.R, Uçar N. (2010).Türkiye Elektromanyetik Alan Maruziyet Raporu. Bilgi Teknolojileri ve Geliştirme Krumu Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı. Aralık.
• 27.Haas H. (2018). LiFi is a paradigm-shifting 5G technology. Reviews in Physics.3:26–31.
• 28.Hacıosmanoğlu T. (2017). Doğal ve yapay radyasyon kaynakları, kişisel doza katkıları. Nucl Med Semin, 3:166-71. https://doi.org/10.4274/nts.2017.017
• 29.Hammodi A.S. (2011). Effect of Mobile Phone on Male Fertility in Rats. Mesopotamia J. of Agric. (40): 2,1-9
• 30.Hancı H, Türedi S, Topal Z, Mercantepe T, Bozkurt I, Kaya H, Ersöz S, Ünal B, Odacı E. (2015). Can prenatal exposure to a 900 MHz electromagnetic fi eld affect the morphology of the spleen and thymus, and alter biomarkers of oxidative damage in 21-day-old male rats? Biotechnic& Histochemistry. Early Online: 1–9
• 31.Hyland G.J. (2000).Physics and biology of mobile telephony. Lancet.356 (9244):1833-1836
• 32.Ilhan A, Gure A, Armutcu F, Kamisli S, Iraz M, Akyol O, Ozen S. (2004). Ginkgo biloba prevents mobile phone-induced oxidative stress in rat brain. Clin Chim Acta.Feb;340 (1-2):153-162.
• 33.International Atomic Energy Agency, (2023). Erişim adresi: https://rpop.iaea.org/RPOP/RPoP/Content/AdditionalResources/Training/1_TrainingMaterial/index.htm Erişim Tarihi: 09.12.2023.
• 34.Interphone Study Group, (2010). Brain tumour risk in relation to mobile telephone use: results of the ınterphone international case-control study., Int J Epidemiology. 39(3):675–94. https://doi.org/10.1093/ije/dyq079.
• 35.Karamazı Y. ve ark., (2023). 5G (6 GHz) Radyofrekans Elektromanyetik Alanın Sıçan Kan Hücrelerinde Canlılık, Apopitotik ve Nekrotik Hücre Oranına Etkisinin Araştırılması. Archives Medical Review Journal, 32(1):16-25 https://doi.org/10.17827/aktd.1221723.
• 36.Kaya A. (2002). İyonize radyasyonun biyolojik etkileri. Dicle Med J., 29(3):65–75.
• 37.Kaya T. ( 2017). Radyografinin Temel Prensipleri ve Radyografik Yorumda Temel İlkeler. Türk Radyoloji Seminerleri, 5(1): 1–22. https://doi.org/10.5152/trs.2017.507.
• 38.Kerimoğlu G, Odacı E. (2017). Adolesan dönemleri boyunca günde 1 saat kesintisiz 900 megahertz elektromanyetik alan maruziyetini takiben erişkin erkek sıçan pankreasındaki histolojik ve biyokimyasal değişiklikler. Dicle Medical Journal. 44 (2):125-134.
• 39.Kesari K.K, (2018). Agrwal A, Henkel R. Radiation and male fertility. Reproductive Biology and Endocrinology. 16:118, 3-16.
• 40.Kıvrak E.G, Yurt K.K,Kaplan A.A, Alkan I,Altun G. (2017). Effects of electromagnetic fields exposure on the antioxidant defense system. Journal of Microscopy and Ultrastructure. 5: 167–176.
• 41.Koşalay İ. (2014). Elektromanyetik alanlar ve bioenerji olgusu. Pamukkale Univ J Eng Sci.20(8), 287-293.
• 42.Koyu A, Cesur G, Özgüner F, Elmas O. (2005). Cep telefonlarından yayılan 900 MHz elektromanyetik alanın serum kortizol ve testosteron hormonu üzerine etkisi. S.D.Ü Tıp Fak.Derg. 12 (1) 52-56.
• 43.Li D. (2019). 5G andintelligence medicine—howthenextgeneration of wireless technology will reconstruct healthcare? Precision Clinical Medicine. 2 (4), 205–208
• 44.Liu K, Li Y, Zhang G, Liu J, Cao J, Ao L, Zhang S. (2016). Association between mobile phone use and semen quality: a systemic review and meta‐analysis. Andrology. (2) 491–501
• 45.Medeiros L.N, Sanchez T.G. (2016). Tinnitus and cell phones: the role of electromagnetic radiofrequency radiation. Braz J Otorhinolaryngology. 82 (1):97-104
• 46.Meo SA, Al-Khlaiwi T. (2004). Association of mobile phone radiation with fatigue, headache, dizziness, tension and sleep disturbance in Saudi population. Saudi Med J., 25(6):732–6.
• 47.Meral I, Tekintangac Y, Demir H. (2014). Effects of 900 MHz electromagnetic field emitted by cellular phones on electrocardiograms of guinea pigs. Hum Exp Toxicol.Feb;33 (2):164-169.
• 48.Mercan U. (2004).Toksikolojide Serbest Radikallerin Önemi. YYU.Vet.Fak.Derg. 15 (1-2): 91-96.
• 49.Mıklavcıc D, Pavselj N, Hart F. (2006). Electrıc propertıes of tıssues.4: 1-12.
• 50.Moustafa Y.M, Moustafa R.M, Belacy A, Abou-El-Ela S.H, Ali F.M. (2001). Effects of acute exposure to the radiofrequency fields of cellular phones on plasma lipid peroxide and antioxidase activities in human erythrocytes. J Pharm Biomed Anal.Nov,26 (4):605-608.
• 51.Mutlu B, Şen O, Toros H. (2003). Ultraviole radyasyonun insan sağlığı üzerine etkileri. III. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu, İstanbul.
• 52.Oftedal G, Wilen J, Sandström M, Mild KH., (2000). Symptoms experienced in connection with mobile phone use. Occup Med.; 50:237–45. https://doi.org/10.1093/occmed/50.4.237
• 53.Oh J.J, Byun S-S, Lee S.E, Choe G, Hong S.K. (2008). Effect of electromagnetic waves from mobile phones on spermatogenesis in the era of 4G-LTE. BioMed Research Int. 1-8.
• 54.Oyar O. (1998). Radyolojide Temel Fizik Kavramlar, İzmir: Nobel Tıp Kitapevi.
• 55.Oyar O., Gülsoy U.K. (2003). Tıbbi Görüntüleme Fiziği. Ankara: Rekmay, 5- 600.
• 56.Ozguner F, Altinbas A, Ozaydin M, Dogan A, Vural H, Kisioglu A.N, Cesur G, Yildirim N.G. (2005). Mobile phone-induced myocardial oxidative stress: protection by a novel antioxidant agent caffeic acid phenethyl ester.Toxicol Ind Health.Oct;21 (9):223-230.
• 57.Ozguner F, Oktem F, Ayata A, Koyu A, Yilmaz H.R. (2005). A novel antioxidant agent caffeic acid phenethyl ester prevents long-term mobile phone exposure-induced renal impairment in rat. Molecular and Cellular Biochemistry.277:73–80.
• 58.Ozturk A, Baltaci A.K, Mogulkoc R, Öztekin E. (2003). Zinc prevention of electromagnetically induced damage to rat testicle and kidney tissues. Biological Trace Element Research. 96,247–254.
• 59.Özalpan A., (2001). Temel Radyobiyoloji. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 1-218.
• 60.Razavinasab M, Moazzami K, Shabani M. (2016). Maternal mobile phone exposure alters intrinsic electrophysiological properties of CA1 pyramidal neurons in rat offspring. Toxicol Ind Health. 32(6):968-979.
• 61.Ribeiro E.P, Rhoden E.L, Horn M.M, Claudia Rhoden C, Lima L.P, Toniolo L. (2007). Effects of Subchronic Exposure to Radio Frequency From a Conventional Cellular Telephone on Testicular Function in Adult Rats.The Journal of Urology.177 (1):395-39
• 62.Rostami A, Shahani M, Zarrindast M.R, Semnanian S, Roudsari M.R, Tavirani M.R, Hasanzadeh H. (2016). Effects of 3 Hz and 60 Hz Extremely Low Frequency Electromagnetic Fields on Anxiety-Like Behaviors, Memory Retention of Passive Avoidance and Electrophysiological Properties of Male Rats. J Lasers Med Sci. 7 (2):120-125
• 63.Salford L.G, Brun A.E, Eberhardt J.L, Malmgren L, Persson B.R.R. (2003). Nerve Cell Damage in Mammalian Brain after Exposure to Microwaves from GSM Mobile Phones. Environmental Health Perspectives.111(7) 881-883.
• 64.Saygin M, Caliskan S, Karahan N, Koyu A, Gumral N, Uguz A.C. (2011). Testicular apoptosis and histopathological changes induced by a 2.45 GHz electromagnetic field. Toxicology and Industrial Health.27 (5) 455-463.
• 65.Sekeroğlu V, Akar A, Şekeroğlu Z.A. (2012). Cytotoxic and genotoxic effects of high-frequency electromagnetic fields (GSM 1800 MHz) on immature and mature rats. Ecotoxicology and Environmental Safety. 80 : 140-144.
• 66.Sepehrimanesh M, Kazemipour N, Saeb M, Nazifi S, Davis D.L. (2017). Proteomic analysis of continuous 900-MHz radiofrequency electromagnetic field exposure in testicular tissue: a rat model of human cell phone exposure. Environ Sci.Pollut.Res.Int. 7;24,13666-13673.
• 67.Simkó M, Mattsson M. (2019). 5G Wireless Communication and Health Effects—A Pragmatic Review Based on Available Studies Regarding 6 to 100 GHz. Int. J. Environ. Res. Public Health. 16, 2-23.
• 68.Steel, G. G., (1997). The Significance of Radiobiology for Radiotheraphy. In; Steel GG (Ed.). Basic Clinical Radiobiology. New York: Co-published in the USA by Oxford University Pres; p.1-7.
• 69.Tayefi H, Kiray A, Kiray M, Ergur B.U, Bagriyanik H.A, Pekcetin Ç, Fidan M, Ozogul C. (2010). The effects of prenatal and neonatal exposure to electromagnetic fields on infant rat myocardium. Arch Med Sci. 6(6): 837–842.
• 70.Topal Z, Hancı H, Mercantepe T, Erol H.s, Keleş O.N, Kaya H, Mungan S, Odacı E. (2015). The effects of prenatal long-duration exposure to 900-MHz electromagnetic fıeld on the 21-day-old newborn mal erat liver. Turk J Med Sci. 45:291-297
• 71.Tosun F., Ofluoğlu Y.T. (2013). Radyasyon Güvenliği El Kitabı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını.
• 72.Türkkan A., & Pala K. (2009). Çok Düşük Frekanslı Elektromanyetik Radyasyon ve Sağlık Etkileri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 14(2),11-22. https://doi.org/10.17482/uujfe.62381.
• 73.Valberg P.A,van Deventer T.E, (2007). Repacholi M.H, Workgroup report:base stations and wireless networks-radiofrequency (RF) exposures and health consequences. Environ Health Perspect. 115:416-424.
• 74.Valkoa M, Leibfritz D,Moncol J,Cronin M.T.D, Mazur M,Telserd J. (2007). Free radicals and antioxidants in normal physiological functions and human disease. The International Journal of Biochemistry & Cell Biology.39: 44-84.
• 75.Valkoa M, Rhodes C.J, Moncol J, Izakovic M, Mazur M. (2006). Free radicals, metals and antioxidants in oxidative stress-induced cancer. Chem Biol Interact. Mar 10,160 (1):1-40.
• 76.Wall B.F. (2009). Ionising radiation exposure of the population of the United States: NCRP report no. 160. Radiat Prot Dosim, 136:136–8. https://doi.org/10.1093/rpd/ncp162
• 77.Watson R. Radiation fears prompt possible restrictions on wi-fi and mobile phone use in schools. BMJ 2011;342:d3428
• 78.Wdowiak A, Wdowiak L, Wiktor H. (2007). Evaluatıon of the effect of usıng mobıle phones on male fertılıty. Ann Agric Environ Med. 14:169-172
• 79.Wyde M.E, Horn T.L, Capstick M.H, Ladbury J.M, Galen Koepke G, Wilson P.F, Kissling G.E, Stout M.D, Kuster N, Melnick R.L, Gauger J, Bucher J.R, McCormick D.L.(2018). Effect of Cell Phone Radiofrequency Radiation on Body Temperature in Rodents:Pilot Studies of the National Toxicology Program’s Reverberation Chamber Exposure System. Bioelectromagnetics. 9999:1-10 80.Yan JG, Agresti M, Bruce T, Yan YH, Granlund A, (2007). Matloub HS. Effects of cellular phone emissions on sperm motility in rats. Fertility and Sterility. 88:957-964
• 81.Yaren H, Karayılanoğlu T. (2005). Radyasyon ve insan sağlığı üzerine etkileri. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4(4):199–208.
• 82.Yeyin N. (2015). Radyasyonun biyolojik etkileri. Nucl Med Semin, 3:139–43. https://doi.org/10.4274/nts.0022
• 83.Yıldırım M. (2012). Elektromanyetik dalgalar. Bilim ve Teknik Dergisi,777:33–5.
• 84.Yu G,Tang Z, Chen H, Chen Z, Wang L, Cao H, Wang G, Xing J, Shen H, Cheng Q, Li D, Wang G, Xiang Y, Guan Y, Zhu y, Liu Z, Bai Z.(2020). Long-term exposure to 4G smartphone radiofrequency electromagnetic radiation diminished male reproductive potential by directly disrupting spock3-MMP2-BTB axis in the testes of adult rats. Science of the Total Environment. 698: 133860: 1-15.