ABBÂSÎLERİN HORASAN POLİTİKASI: VALİLER DÖNEMİ (750-821)

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 48 - 66, 15.06.2021

İzzetullah Zeki

Öz

Hz. Muhammed (s.a.v.)’in amcası Abbâs b. Abdulmuttalib’in soyundan gelen Abbâsîler,
750 yılında Horasanlıların desteğiyle Emevî Hilafetini kanlı bir şekilde ortadan kaldırarak
Abbâsî Devleti’ni kurdular. Horasan bu dönemde önemli gelişmelere sahne oldu. Fetih
hareketleri genişleyerek Mâverâünnehir ve Türkistan bölgelerinde geniş bir şekilde yayıldı.
Bu sırada Türklerin topluluklar halinde Müslüman olmaları İslam’ın daha geniş kitlelere
yayılmasını sağladı. Bu gelişmeler üzerine Abbâsîler, stratejik konuma sahip olan
Horasan’a başta Ebû Müslim Horasânî olmak üzere yirmi vali gönderdiler. Bunlar Ebû
Müslim Abdurrahman b. Müslim, Ebû Davud Hâlid b. İbrahim ez-Zühelî, Abdülcebbâr b.
Abdurrahman, Ebû Avn Abdülmelik b. Yezîd, Üseyd b. Abdullah, Abduh b. Kadid, Hamid
b. Kahtâba, Ebû Avn Abdülmelik b. Yezîd, Muaz b. Müslim, Müseyyebb b. Ez-Züheyr,
Ebü’l-Abbâs el-Fazl Süleyman, Cafer Muhammed b. Eşas, Abbâs b. Cafer, Ğıtrîf b. Ata el-
Kindî, el-Fazl b. Yahya el-Bermekî, Mansur b. Yezîd, Ali b. İsa Mâhân, Herseme b. Ayen,
Memûn b. Abdullah b. Reşid, Gassân b. Abbad (İbad)’dir.
Horasan’a gönderilen Abbâsîlerin valileri kendilerinin iktidara gelmelerini sağlayan
Horasan halkına karşı sadık kalmadılar. Halkın örf ve adetlerine ters davranışlarda
bulunarak kendilerini üstün ve seçkin sınıf olarak gördüler. Propagandaları sırasında
Emevîlere karşı kullandıkları Ehl-i Beyt ve taraftarlarına karşı aynen Emevîler gibi acımasız
davranışlarda bulundular. Bu doğrultuda Ehl-i Beyt’in lider karosundan olup halife
olabileceği beklenen Ebû Seleme’yi ortadan kaldırdılar. Abbâsîler ikinci büyük zulmü
Horasanlılara karşı uygulayarak liderleri Ebû Müslim Horasanî’yi hunharca katlettiler.
Abbâsîlerin gerek Ehl-i Beyt ve gerekse Horasan halkına karşı uyguladıkları zulüm büyük
bir nefreti uyandırdı, sonu gelmeyen isyanların başlangıcı oldu. Bu gelişmelere tepki olarak
valiler dönemi kapandı. Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler gibi bağımsız beylikler ve
hanedanlar dönemi başladı. Bu çalışmada Emevîlerin yanlış politikaları üzerine bir tepki
olarak Horasanlıların desteğiyle kurulan Abbâsî Hilafetinin Horasan politikası, bölgeye
gönderilen valilerin yanlış ve ayrımcı uygulamaları tenkit edilerek kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abbâsîler, Horasan, Ebu Müslim, Valiler, Politika

Kaynakça

• Akkuş, Mustafa, “Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi”, Ortaçağ Tarihi, edt: Selim Hilmi Özkan, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Aykon, Necati, Bermekîler, ÖKM Yayınları, Burdur, 2018.
• Beyatî, Sümeyye “Nakş-i Horasan Der Rûykâr Âmeden-i Abbâsîyân”, Fasılnâme-i Parse, S, 20, 2004.
• Çetin, Osman, “Horasan”, TDV, XVIII, İstanbul, 1998.
• Gerdîzî, Ebu Said Abdülhay b. Dahhak b. Mahmud, -Ahbar, tsh: Rahim Rızazade Melik, Encümen-i Âsâr ve Mefahir-i Ferhengi, Tahran, 2005.
• Gerdîzî, Ebu Said Abdülhay b. Dahhak b. Mahmud, Zeynü’l-Ahbâr, tsh: Abdülhey Habibi, Çahâne-i Armağan, Tahran, 1949.
• Gubar, Gulam Muhammed Gubar, Afganistan Der Mesir-i Tarih, Benigâh-i İntişârât-ı Meyvend, Kâbil, 2005.
• Müstevfî, Hamdullah Târîh-i Güzîde, II, Baskı, nşr: Abdülhüseyin Nevâî, Müessese-i İntişârât-ı Emir Kebir, Tahran, 2015.
• Narşahî, Ebubekir Muhammed b. Cafer, Târîh-i Buhara, çev: Ebu Nasr Ahmed b. Muhammed b. Nasr el-Kubâvî, özt: Muhammed b. Zufer b. Ömer, tsh: Müderris Rızâvî, Kitâbfurûşî-i Senâî, Tahran, 1938.
• Özaydın, Abdülkerim “Abdülcebbâr el-Ezdî”, DİA, I, İstanbul, 1988.
• Uslu, Recep, Horasan Tarihi, Uludağ Üniversites Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Lisans Tezi, Bursa, 1997.
• Vehbi, Hamid, Meşâhir-i İslam, I, Mehran Matbaası, İstanbul, 1301.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbâsîler”, DİA, I, İstanbul, 1988.
• Zeki, İzzetullah, Horasan’da Hâkimiyet Mücadelesi (821-1005), Çizgi Kitabevi, Konya, 2020.
• Zeki, İzzetullah, İlk Dönem Horasan Valilleri (Emevîler ve Abbâsîlerin Horasan Politikası 651-821), Çizgi Kitabevi, Konya, 2020.