ŞEYHÜLİSLAM MEHMET ESAD EFENDİ’NİN “NA’T-İ ŞERÎF-İ NEBİYY-İ MUHTEREM BÂ-ISTILÂHÂT-I ‘ULÛM” BAŞLIKLI NA’TININ ŞERH VE TAHLİLİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 6 - 32, 15.12.2021

Nurettin Çalışkan

Öz

İnsan, hislerini dış dünyaya söz ve yazı aracılığı ile aktarır. Bu aktarma eylemi
kaba ve işlenmemiş haliyle kaldığında dimağa ve kalbe ulaşma imkânı bulamaz.
Muhayyileden yola çıkan, zihinde işlenerek en saf hali ile şairin dilinden şiire
dönüşen düşünce, sevilenlere verilebilecek en değerli hediyedir. İslam
Peygamberi Hz. Muhammed (SAS) için on beş asır boyunca inşa edilen na’tlar,
şairlerinin sayısız manzumeleri içinde en paha biçilmez olanlarıdır. Şair
sahabelerin okuduğu methiyelerden bugüne oluşan na’t külliyatı, peygamber
idrakimizin temiz ifadesi ve has temsilcisi olmuştur.
On yedinci asır Osmanlı Şeyhülislamlarından Mehmed Esad Efendi’nin divanı,
“Na’t-i Şerîf-i Nebiyy-i Muhterem Bâ-Istılâhât-ı ‘Ulûm” başlıklı na’t ile başlar.
Manzume, methiye için ilmi terimlerin kullanıldığı orijinal bir şiirdir. Bu
makalede manzumenin şerhi yapılmış ve beyitlerin tahlili ile şiirin benzerine sık
rastlanmayan anlam örgüsü aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eulogy, Mehmed Esad Efendi, conjugation, syntax, logic, şeyhulislam, rhetoric

Kaynakça

• Ak, Murat. Şair ve Peygamber: Na’t Geleneğinde Hz. Peygamber İmgesi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Akün, Ömer Faruk. “Divan Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/389-427. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Apaydın, Yunus. “Re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/529-539. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Aşıkkutlu, Emin. “Vaz’”. Tükiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/394-401 Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Ayçiçeği, Bünyamin. “Divan Şiirinde Mecazî Yapının İnşası İçin Arapça Gramer Terimlerinin Kullanımı”. İskender Pala Armağanı. Ed. Nagihan Gür. 209-234. Kapı Yayınları, İstanbul: 2021.
• Aydınlı, Abdullah. “Mevkûf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/437-438. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Bardakoğlu, Ali. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/119-122. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Bilgegil, Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Birışık, Abdülhamid. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/425-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Çapak, İbrahim. Mantık Risaleleri, Risale-i Va’ziyye, İstanbul: YEK Yayınları-67, 2015.
• Çetin, Abdurrahman. “Nesih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/579-581. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Çetin, Ali. “Klasik Mantıkta Kullanılan Kavramlar: Şemsiyye Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/1, (2012), 101-124.
• Çetişli, İsmail. Türk Şiirinde Hz. Peygamber:1860-2011, Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Çörtü, M. Meral. Arapça Dilbilgisi-Nahiv. İstanbul: İFAV Yayınları, 2001.
• Doğan, Muhammed Nur. Lale Devri Şairi Şeyhülislam Es'ad ve Divanı. Ankara: MEB Yayınları, 1997.
• Doğan, M. Nur, “Esad Efendi Ebûishakzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/338- 340. (Ankara: TDV Yayınları, 1995).
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İcmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/417-431. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Durmuş, İsmail. “Hasr”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 16/392-393. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Efendioğlu, Mehmet. “Müselsel”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 32/85-86. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Güman, Osman. “Hanefî Fıkıh Usulü Literatüründeki Lafızlar Taksiminde Mantıksal Tutarlılık Problemi: Pezdevî Örneği”. Divan Dergisi 17/33 (2012/2), 103-132.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üni. İlâhiyat Fak. Dergisi 17/1 (2008), 25-46. İpşirli, Mehmet. “Osmanlı İlmiye Mesleği Hakkında Gözlemlerim”. Osmanlı Araştırmaları 7-8. ed. İsmail E. Erünsal vd. 273-285. İstanbul: Enderun Kitabevi Yayınları, 1988.
• Koca, Ferhat. “Mutlak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/402-405. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Kömürcü, Kamil. ''Mantık Problemleri (Mesâil-i Mantıkiyye)'' Cumhuriyet Üni. İlahiyat Fak. Dergisi 18/1 (2014), 299-314.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Öner, Necati. Klasik Mantık, Ankara: AÜ İlahiyat Fak. Yayınları, 1986.
• Özdoğan, M. Akif. “Arap Belâgatinde Fasl ve Vasl Olgusu” Arap Dili ve Grameri Araştırmaları- Makaleler. 33-60. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, , 2020.
• Özel, Mustafa. “Kusurlu Kutsal Metin”. Arkakapak. Erişim 30.05.021 https://arkakapak.babil.com/kusurlu-kutsal-metin/
• Özen, Şükrü. “Teâruz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/ 208-211. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK Yayınları, 1988.
• Üstündağ, Selman. İzmirli İsmail Hakkı’nın Mi‘yâru’l-Ulûm İsimli Eserinin Latinizasyonu ve Mantık Görüşleri, İstanbul: Marmara Üni. Sosyal Bil. Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Yeniterzi, Emine. Divan Şiirinde Na’t, Ankara: TDV yayınları, , 1993.
• Yurdagür, Metin. “Devir”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 9/230- 231. Ankara: TDV Yayınları, 1994.