EL-HATTABİ'NİN “ISLAH-U GALATİ'L-MUHADDİSÎN” ADLI KİTABINDA BAHSETTİĞİ HADİSLERDEKİ LÜGAVÎ YÖNLER

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 80 - 93, 15.12.2021

Ahmet Kasap Ahmed Elcasim

Öz

Araştırma, Hattabî'nin (ö.388) "ıslâh-ı Galâtı'l- muhaddisîn" adlı eserinde zikrettiği
hadislerle ilgili kelimeleri incelemektedir. Bu eserinde, hadislerde dilsel hataların
olduğuna dikkat çekmiştir. Zikredilen hadislerden bazıları sahih, bazıları zayıf, bazıları
da mevzu hadislerdir. Diğer bazıları ise Sahabe ve Tabi'îne dayandırılan hadislerdir.
Hattâbî'nin zikrettiği hatalar çok ve çeşitlidir. Bunlardan bazıları kelimelerdeki tashifler,
bazıları yazma nüsha farkları, diğer bazıları ise dilsel yönden birden fazla anlama
ihtimali olan kelimelerdir. Tüm bunlar diller vb. ile alakalı olanlardır. Söz konusu
hatalardan ve dilsel yönden birçok anlama gelen kelimelerden bazısına vakıf olamadık.
Bu yüzden, bu araştırmada şu aşağıdaki hususları ele almakla yetindik. Birinci husus:
Allah Rasulü (s.a.v.)'e kadar ulaştırılan sahih hadislerdir. İkinci husus: Hattâbî'nin hatalı
gördüğü kelimelerdir. Bunlar, dilller ve sahih lehçeler türünden olan hatalardır. Üçüncü
husus: Hadis kitaplarında birden fazla şekilde sabit olmuş olan kelimelerdir. Araştırma,
Hattabi'nin bu konudaki ifadesini aktarmayı hedeflemektedir. Bu yüzden, mutemet
hadis kitaplarında bulunan birden fazla tercihlerin çıkarımı, hadis alimlerinin beyanı ve
bu yöndeki tercihlerinin aktarımı, hadis metnin zabtına ve hadis ravilerinin rivayet
ettikleri hadisleri olduğu gibi aktarma konusundaki aşırı gayretlerine dikkat çekmekle
beraber ele alınmıştır. Keza bu yüzden, dilsel tercihlerin münakaşası dil ve belagat
alimlerinin görüşleri ışığında aktarılmıştır. Araştırma, alimlerin hadis nakletmedeki
dikkatinin, hadis metninin zaptında önemli bir etkiye sahip olduğu sonucuna varmıştır.
Bu, Hattabi'nin dikkat çektiği birçok hadis kelimesini hadis kitaplarında bulamadığımız
gerçeğini ve onun tercih ettiği kelimelerin çoğusunun hadis kitaplarında benimsenen
kelimeler olduğunu açıklamaktadır. Ayrıca onun işaret ettiği bütün hatalardan daha önce
söz edilmiş ve alimler bunlarla uğraşmışlardır. Öyle ki, birçok durumda, (Allah ona
rahmet etsin) Hattabi'nin seçimlerinin tercih edilmeyen seçimler olduğunu görüyoruz.
Bu sebeple -Allah ona rahmet etsin- eleştirileri çoğunlukla dilde önemli yönler
barındırmaktadır ki dili de bunlara ihtimal vermektedir. Bu yüzden kendisinin sık sık
bir yönü tercih etmediğini, sadece iki yönden bahsettiğini görüyoruz. Sonuç olarak,
kelimenin dilsel yönlerinin birden fazla şekilde olmasının nedeninin, çoğunlukla
ravilerin bir lafzı birden fazla yönüyle rivayet etmesi olduğu görülmektedir. Ancak kesin
olan şey, bu yönlerin hem dilsel, hem de şer'i olarak doğru olduğu ve kullanılan hiç bir
kelimenin rivayetin genel amacı ile çelişmediğidir.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Dilsel hatalar, Nebevi Hadis, Lehçeler, Islah-u Galati'lmuhaddisîn

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh. Tefsîrü’l-Âlûsî. thk. Ali Atiyye. Beyrut: D.K.İ., 1.Baskı, 1415.
• Askerî, Ebû Hilâl, el-Hasan bin Abdullah. Cemheret'l-Emsâl. Beyrut: Daru'l-fikir.
• Azim Abadi, Muhammed. ‘Avnü'l-Mabud. Beyrut: D.K.İ, 2. Baskı, 1415.
• Bermavî, Şemsuddîn. el-Lâmi‘u's-Sabîh. thk. Nuruddin Talib. Süriye: Daru'n-Nevâdir, 1. Baskı, 2012.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmi.u’.-.a.î.. thk. Cema‘etun mine’l ‘ulema. Beyrut: Tavku'n-Necât, 1.Baskı, 1422.
• Buharî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Edebu'l-müfred. thk. Semir ez-Zührî. Riyad: Mektebetu'l- Me‘arif, 1998.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sihâh Tâcü'l-luga. thk.Ahmed Attar. Beyrut: El-‘ilmu li'lmelâyîn, 4.Baskı, 1987.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed. Suudiyye: Daru’l-muğnî, 1. Baskı, 2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Daru'r-Risâle, 1.Baskı, 2009.
• Ebû Ubeyd, el-kâsım b. Sellâm, el-Bağdadî. Garibu'l-Hadis. Thk. Dr. Muhammed Abdulmu‘id Han. Haydarabad: Matbaatu Dairetu'l-me‘arif, 1.Baskı, 1964.
• Ebü’t-Tayyib el-Lugavî, Abdulvahid bin Ali. el-İtba. thk. İzzüddin et-Tennûhi, Dımeşk: Mecme‘u'llügâti'l- Arabiyye, 1380.
• El-Aynî, Bedreddin, Mahmud bin Ahmed. ‘Umdetu'l-Karî. Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabî.
• Endelusî, Hişam bin Ahmed. et-Ta‘lik ‘ale'l Muvattâ. thk. Abdurrahman Useymin, Riyad: Mektebetu'l Ubeykan, 1.Baskı.
• Ezherî, muhammed bin ahmed. Tezhîbü'l-lüğâ. Beyrut: Daru İhya-i't-Türas, 1.Baskı, 2001.
• Ezherî, Muhammed bin Ahmed. ez-Zâhir fi garibi elfâzi'ş-Şafi. thk. Mesud Abdulhamid, Daru't-Telai‘.
• Ferâhidî, Halil bin Ahmed. el-‘Ayn. thk. Mehdi el-Mehzûmî. Mektebetu'l-Hilal.
• Fesevî, Ya‘kub b. Süfyân. Meşye.a-u Ya‘kub bin Süfyan. thk. Muhammed es-Seri. Riyad: Daru'l-Asime, 1.Baskı, 1431.
• Fettenî, Muhammed Bin Tahir. Mecma‘u-Bihâri'l-envâr. Matbaatu Meclisi Dairetu'l-Me‘arif, 3. Baskı, 1967.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu'l-münîr. Beyrut: el-Mektebetü'l-İlmiyye.
• Fîrûzâbâdî, Ebu Tâhir. Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub. el-Kâmusü'l-muhît. thk. Mektebetu Tahkiki'r- Risâle. Beyrut: er-Risâle, 8.Baskı, 2005.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed. Islâh-u Galati'l-muhaddisîn. thk. Dr. Hatim Zamin. Müessesetü'r-risâle, 2.Baskı, 1985.
• Hererî, Muhammed. Şerhu Süneni İbni Mace. Cidde: Daru'l-Minhac, 2018.
• Herevî, Ahmed bin Muhammed. el-Garîbeyn fi’l-.ur.ân ve’l-.adîs_. thk. Ahmed ferid el-Mezîdî. Suudiyye: Mektebetü Nizâru'l-Baz, 1.Baskı 1999.
• İbin ‘Allân, Muhammed. el-Fütuhâtu'r-Rabbâniyye. Beyrut: Daru İhya-i't-Türas.
• İbni Fâris, Ahmed b. Fâris. Mu‘cemü Mekâyîsi'l-lugâ. thk. Abdusselam Harun. Süriye: Daru'l-fikir, 1979.
• İbni Fâris, Ahmed. Mü‘cmelü'l-lüga. thk. Züheyr Sultan. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 2.Baskı, 1986.
• İbni Hacer, Ahmed b. ali el-Askalani. Fethu'l-bari. thk. Fuad Abdulbaki. Beyrut: Daru'l-ma'rife, 1.Baskı, 1379.
• İbni Hanbel, Ebu Abdillah, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, El-Musned. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Muessetu'r-Risale, 1.Baskı, 2001.
• İbni Kurkûl, .brahim b. Yusuf. Metalieu'l-envar. Katar: Darufl-felah vuzaretu'l-evkaf, 1.Baskı, 2012.
• İbni Kuteybe, Ebu Muhammed, Abdullah. Garibu'l-Hadis. thk. Dr. Abdullah Ceburi, Ba.dat: Matbaatu'l-me'ani, 1.Baskı, 1397.
• İbni Mace, Muhammed b. Yezid el-Kazvini. es-Sunen. thk. .uayb Arnavut. Beyrut: Daru'r-Risale.
• İbni Malik, Muhammed bin Abdullah. .erhu Teshili'i-Fevaid. thk. Abdurrahman Seyyid. Riyad: Hecr li't- Tibaee ve'n-Ne.r, 1.Bak., 1410.
• İbni Manzur, Muhammed bin Mukarram. Lisanu'l-Arab. thk. el-Yazici ve Cema'etun, Beyrut: Daru's- Sader, 3.Baskı, 1414.
• İbni Side. Ebufl-Hasen Ali b. .smail. el-Muhkem ve'l-muhîtü' a'zam. thk. Abdulahmid Hindavi. Beyrut: D.K..., 1.Baskı, 2000.
• İbnü'l-Esîr, Ali b. Muhammed el-Cezeri. en-Nihaye fi garibi'l-Hadis ve'l-Eser. thk. Tahir Ahmed Zavi. Beyrut, D.K.., 1979.
• İbnu'l-Cevzi, Cemaluddin Abdurrahman b. Ali. Ke.fu'l-mu.kil min Hadisi's-sahiheyn. thk. Ali Huseyin Bavvab. Beyrut: Daru'l Vatan.
• İbnu'l-Cevzi, Cemaluddin Abdurrahman. Garibu'l-Hadis. Beyrut: D.K.., 1985.
• İbnu'l-Enbari, Ebubekir, Muhammed. ez-Zahir fi Me'ani Kelimatin-Nas. thk. Dr. Hatim Zamin. Beyrut: Muessetu'r-Risale, 1.Baskı, 1992.
• İmam Malik, Ebu Abdillah Malik b. Enes el-Asbahi. el-Muvatta. Beyrut: Daru İhya-i't-Turas, 1980.
• Kâdî İyâz, İyâz b. Musa. İkmalu'l-Mu'lim fi şerhi Sahîh-i Muslim. Mısır: Daru'l -vafa, 1.Baskı, 1998.
• Kâdî İyâz, İyâz b. Musa. Meşariku'l-envar. Tunus: el-Mektebetu'l-'atika.
• Kâri, Ali b. Sultan Muhammed. Mirkatu'l-mefatih. Beyrut: Daru'l-fikir, 1.Baskı, 1422.
• Kastallani, Ahmed bin Muhammed. .r.ad-u's-Sari. M.s.r: el-Emiriyye, 7.Baskı, 1323.
• Kirmani, Muhammed bin Yusuf. el-Kevakibu'd-dari. Beyrut: Daru İhya-i't-Turas, 1.Bask., 1937; 2.Baskı, 1981.
• Kurtubi, Ahmed bin Omer. el-Mufhim lima E.kele min telhisi kitab-. Muslim. thk. Muhyiddin Mestu vd. Beyrut: Daru .bni Kesir, 1.Baskı, 1996.
• Mazeri, Muhammed bin Ali. el-Mu'lim bi Fevaid-i Muslim. thk. Muhammed Neyfer. Tunus: et-Tunusiyye li'n-Neşr.
• Mutarrizi, Nas.r b. Abdisseyyid b. Ali. el-Mu.rib fi Tertibi'il muerib. Halep: Daru'l-Kitab'il-Arabi.
• Mubarekfuri, Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahim. Tuhfetu'l-Ahvezi. Beyrut: D.K...
• Muslim, Ebufl-Huseyn Muslim b. el-Haccac. el-Cami.uf.-.a.i.. thk. M. Fuad Abdulbaki. Beyrut: Daru .hya-i't-Turas.
• Nesai, Ahmed bin .uaib. el-Mucteba mine's-Sunen. thk. Abdulfettah Ebu Gudde. Halep: Mektebetu'l- Metbueat, 2. Baskı, 1986.
• Nevevi, Yahya b. .eref. el-Minhac fi .er.i .a.i.i Muslim b. .accac. Beyrut: Daru .hya-i't-Turas, 2.Baskı, 1392.
• Sîbeveyhi, Amr bin Osmân b. kanber. el-Kitâb. thk. Abdusselam Harun. Kahire: Mektebetu'l-hanici, 3. Baskı, 1988.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Bişar Avvâd. Beyrut: Daru'l-garbi'l-İslamî, 1998.
• Tûribiştî, Fadlullah b. Hasan. el-Müyesser fi Şerhi Mesâbîhü's-Sünne. thk. Dr. Abdulhamid Hinadavî. Mekke: Mektebetü Nizar Mustafa el-Bazî, 1.Baskı, 2008.
• Vekkâd, Halid bin Abdullah. Şerhu't-Tesrîh. Beyrut: D.K.İ., 1.Baskı, 2000.
• Yâkūt el-Hamevî, Yâkūt bin Abdullâh. Mu'cemü'l-Büldân. Beyrut: Daru Sader, 2.Baskı, 1995.
• Zebîdî, Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü'l-Arûs. thk. Mecmu‘etun mine'l-muhakkikîn. Kuveyt: Daru'l-Hidaye, 1965.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ. Minhetu'l-barî. Riyâd: Daru Rüşd, 1.Baskı, 2005.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer bin Muhmmed. el-Fâik fî Garîbi'l-Hadîs. thk. Ali Muhammed Bicavî ve Muhammed Ebu'l-Fazl. Lübnan: Daru'l-ma'rife, 2. Baskı.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer bin Muhmmed. el-Mufassal. thk. Dr. Ali Mülhim. Beyrut: Mektebetu'lhilal, 1. Baskı,1993.