Didaktik Bir Manzûmenin Müzikal Kullanımlarda Öğrenmeye Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 118 - 146, 15.12.2021

Furkan Ceylan

Öz

Mûsiki sanatı, insanların belli duygularını, düşüncelerini aktarmada yararlandığı ve motive
kaynağı olarak kullandığı önemli bir vasıtadır. Edebiyat sahasında kaleme alınan bazı şiirler de
aynı amaca hizmet etmektedir. Şiirler çoğunlukla duyguları ifade etmede kullanıldığı için imge
ve mecaz anlam içeren yönleriyle karşımıza çıkmaktadır. Fakat edebiyat literatürü
incelendiğinde bilgi vermek amacını taşıyan, daha az mecaz ve imge içeren şiirler de kaleme
alınmıştır. Bu tanıma uyan şiirlere Türk edebiyatında manzum öğretici metinler denmektedir.
Mûsikide ve manzum yazma geleneğinde, yukarıda ifade edilen ve aynı amaca hizmet eden
niteliklerin bulunması araştırmacıda, bu iki alanı beraber kullanıp etkili bir öğrenme
gerçekleştirme fikrini ortaya çıkarmıştır.
Araştırmanın amacı; Manastırlı Mehmet Rıfat’ın Tuhfetü’l İslam adlı manzum öğretici metninin
müzikal kullanımlarda öğrenmeye etkisi var mıdır? sorusunun cevabını aramaktır.
Bu amacı sonuçlandırmak için gönüllü katılımcılardan oluşturulan deney ve kontrol kümeleri
ile iki tane lise okulunda 6 ders saati süren, 128 kişinin katıldığı deneysel bir çalışma yapılmıştır.
İki erkek ve iki kız öğrenci sınıfı olmak üzere aralarında rastgele biçimde deney ve kontrol
kümesi oluşturulmuştur. Oluşturulan iki gruptan deney grubunda, Peygamberlerin hayatını
anlatan manzum metinler bestelenmiş olarak konu anlatımı gerçekleşmiş, bu müzikal konu
anlatımı ardından öğrenme düzeyi test edilmiştir. Kontrol grubunda ise manzum metinler, düz
yazı formuna dönüştürülerek düz konu anlatımı uygulanmış, ardından öğrenme düzeyleri test
edilmiştir. Yapılan bir dizi analiz sonucunda elde edilen bulguların sonuçlarına göre; müzikal
konu anlatımın, düz konu anlatıma göre öğrenme performansında benzer bir etkisi olduğu
sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Didaktik, Manzum, Müzik, Makam, Eğitim, Öğrenme

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. İstanbul: Bilgi Yayınları, 2013.
• Arslantürk, Zeki, Arslantürk, Hamit. Uygulamalı Sosyal Araştırma. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2010.
• Atasoy, İhsan. Peygamberler tarihi. İstanbul: Yeni Asya Yayınları, 1994.
• Aziz, Aysel. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları, 6. Basım, 2010.
• Berse, İdris Melih. Türkiye’de lisans düzeyinde çalgı eğitiminin verildiği müzik okullarındaki ney eğitiminin, öğretim elemanlarının görüşlerine göre değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Din Mûsikisi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi 2018.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin İstatistik. Pegem Akademi Y. , 10. Baskı, 2012. Çilan, Çiğdem Arıcıgil. Sosyal Bilimlerde Kategorik Verilerle İlişki Analizi. Pegem Akademi Y. , 2009.
• Güngör, Zeynep. Manastırlı Mehmed Rıfat’ın Tuhfetul’l İslam’ı (İnceleme-Metin). Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gürbüz, İncinur Atik. ''Aruz eğitimi üzerine yazılmış manzum bir eser: Manzûme-i Arûz''. Adıyaman Üniversitesi, Ulusal Eski Türk Edebiyatı Sempozyumu, Mayıs 2009.
• Gürbüz, Feyza. Türk Edebiyatında didaktik eğilim. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Bölümü Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• İmamoğlu, Ahmet Hilmi. Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şahidi’nin Sözlüğü (İnceleme- Metin). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1993.
• Kanık, Muhammet Zinnur. Din Eğitiminde Müzik. Bursa: Emin Yayınları, 1. Baskı, 2020. Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar İlkeler Teknikler. Nobel Yayınları, 17. Baskı, 2007.
• Karışman, Fatma Zehra. Kur’an ayetlerinin ezberlenmesinde makamsal okuyuşun etkisi. İstanbul, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Din Mûsikisi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi 2017.
• Kavcar, Cahit. Edebiyat ve Eğitim. Ankara Üni. Eğitim B. Yay no:171, IX, 1994.
• Kiremitçi, Ferdi. Osmanlı Edebiyatı’nda düşünce ağırlıklı/öğretici eserler: Bir tasnif Denemesi. Gümüşhane Üniversitesi Uluslararası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2014.
• Köksal, Mustafa Asım. Peygamberler Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Mirşan, Kâzım. Türk Metriği. İstanbul: Kutulmuş Matbaası, 1966.
• Okay, M. Orhan. Sanat ve Edebiyat Yazıları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• Okuyucu, Cihan. Klasik Dönem Osmanlı Nesri. İstanbul: Kesit Yayınları, 2011.
• Öztürk, Lokman. İmam hatip liselerindeki dini mûsiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olan etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Din Mûsikisi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Rifat, Manastırlı Mehmed. Tuhfetü'l İslâm: Manzum olarak kısas-ı Enbiya ve sire-i Muhammediyeden mürekkebdir. Dersaâdet : Cemal Efendi Matbaası, 1325/1907.
• Tekin, Arslan. Edebiyatımızda İsimler ve Terimler. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1999.
• Turabi, Ahmet Hakkı. Gevrekzade Hafız Hasan Efendi ve Müzikle Tedavi. Ankara: TC. Başkanlık Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türkiye'de Müzik Kültürü Kongresi Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 401, Bilimsel Toplantılar Dizisi: 50, 2011.