Hanefi Mezhebinin Fıkıh ve Usûl-i Fıkıhtaki Kilometre Taşları

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 159 - 168, 15.12.2021

Badran Qumri

Öz

Bu araştırma, Ebû Hanife en-Numan’ın (r.a.) mezhebi olan bilgi ve yayılma açısından en
büyük ve ilk mezheplerden birinin ortaya çıkışından bahsetmektedir. Nitekim bu
mezhep bir kişiyle ortaya çıkıp nihayet usulleri ve kaideleri olan mükemmel bir mezhep
haline gelmiştir. Bu mezhep hazır ve kolayca doğmadı, tam aksine ortaya çıkış ve
kuruluştan yayılma ve istikrara kadar pek çok aşamadan geçti.,Hanefi fıkhı uzun
aşamalardan geçti. Ebu Hanife en-Numan’ın (r.a.) ölümünden sonra bize değerli büyük
bir fıkhî ve ilmî metin miras bırakan yegâne öğrencileri geldi. Onlar âlimlerin Ebû
Hanife’nin fıkıh ve fıkıh usulündeki düşüncesinden neyi kastettiğini bilmelerini
kolaylaştırmak için kendilerini şerh, haşiye, gözden geçirme ve tashihe adadılar. Pek az
insanın anlayabileceği devasa bir fıkıh gelişene kadar, bu metinler için şerhler yapıldı.
Zamanın geçmesiyle nevazil meseleleri ortaya çıktı. Yeni olaylar çoğaldı. Âlimler
kendilerini bu mezhep ışığında onları incelemeye ve onlar için fetvalar çıkarmaya
adadılar. Daha sonra fıkhî meselelerde reddiyeler ve hilaf meydana geldi. Bazıları
mezhepte muhakkik ve bazıları fanatikti. Böylece metinler, şerhler ve haşiyeler çoğaldı
ve bunlarla birlikte, bu büyük fıkhın itibarına uygun olan ıstılahlar da çoğaldı. Bu
araştırma, Hanefi mezhebinin ortaya çıkışına, mezhebin gelişimi için fıkıh ve usûlun
geçirdiği aşamalara, bu mezhepteki en önemli fakihlerin tabakalarına, kitapların
tabakalarına, türlerine ve mezhep üzerindeki etkileriyle birlikte kullanılan en önemli
terimler ışık tutuyor.

Anahtar Kelimeler

Hanefî Mezhebi, Ebû Hanîfe, Zahirü’r-Rivâye, Reddü’l-Muhtâr, Pezdevî

Kaynakça

• Alauddin Semerkandî, Şemsünnazar Ebü Bekir Muhammed b. Ahmed, Mizânü’l-Usûl fi Netâicü’l-Ukûl, thk. Muhammed Zeki Abdilber, Katar: Metabiu’d-Davha el-Hadise, 1984.
• Ali Abdülfettah el-Magribî, el-Fireku’l-Kelamiyye Medhal ve Dirase, Kahire: Mektebetü Vehbe, 1995.
• Cessas, Ahmed b. Ali Ebu Bekir er-Râzî el-Hanefî, el-Fusûl fi’l-Usûl, Kuveyt: Vizaretü’l-Evkafi’l- Kuveytiyye, 1994.
• Haci Halife, Mustafa b. Abdullah Katib Çelebî el-Kostantînî, Keşfü’z-Zünûn an Esami’l-Kütübi ve’l-Fünûn, Bağdat: Mektebetü’l-Müsenna, 1941.
• Hatib el-Bağdadî, Ebu Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit b. Ahmed b. Mehdî, Tarihu Bağdad, thk. Beşşar Avvad Maruf, Beyrut: Daru’l-Garbı’l-İslamî, 1422/2002.
• Heyet (Vehdetü’l-Bahsi’l-İlmî), el-Mezahibi’l-Fıkhiyye el-Erbaa, Kuveyt: Darü’l-İfta, 2015.
• Heytemî, Şihabüddin Ahmed b. Hacer el-Mekkî, el-Hayratü’l-Hisan fi Menakıbı’l-İmami’l-Azam Ebi Hanifete en-Numan, Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1324/1906.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz ed-Dımaşkî el-Hanefî, Reddü’l-Muhtar ale’d- Dürri’l-Muhtar, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1992.
• İbn Hallikan, Ebü’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebi Bekir el-Bermekî el-Erbilî, Vefâyatü’l-A’yan ve Enbâ Ebnâi’z-Zaman, thk. İhsan Abbas, Beyrut: Daru Sader, 1900.
• Kâsânî, Alauddin Ebu Bekir b. Mesud b. Ahmed el-Hanefî, Bedai‘u’s-Sana’i‘ fi Tertibi’ş-Şera’i‘, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kureşî, Ebu Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed b. Nasrulah el-Hanefî, el- Cevahirü’l-Mudıyye fi Tabakati’l-Hanefiyye, Karaçi: Mir Muhammed Kütübhabe, ts.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay el-Hindî, el-Fevaidü’l-Behiyye fi Teracimi’l- Hanefiyye, tashih ve talik. Muhammed Bedreddin Ebu Firas en-Nasânî, Mısır: Daru’s-Saade, 1324/1906.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramürz b. Ali, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Gureri’l-Ahkam, Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Muhammed İbrahim Ahmed Ali, Ali b. Muhammed b. Abdilaziz el-Hindî, el-Mezheb inde’l- Hanefiyye, el-Malikiyye, eş-Şafiîyye, el-Hanabile, Kuveyt: el-Vayü’l-İslamî, 2012.
• Remlî, Hayrüddin b. Ahmed b. Ali b. Zeynüddin İbn Abdilvehhab el-Hanefî, el-Fetâva’l- Hayriyye li Nefi’l-Beriyye ala Mezhebi’l-İmam Ebi Hanifete en-Numan, Mısır: el-Matbaatü’l-Kübra el- Miriyye, 1300/1882.
• Saymerî, Ebu Abdillah el-Hüseyn b. Ali b. Muhammed b. Cafer el-Hanefî, Ahbari Ebi Hanife ve Ashabihi, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1405/1985.
• Serahsî, Şemsüleimm Muhammed b. Ahmed b. Ebi Sehl, Usûlü’s-Serahsî, Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Şâşî, Nizamüddin Ebu Ali Ahmed b. Muhammed b. İshak, Usûli’ş-Şâşî, Beyrut: el-Kitabü^l- Arabî, ts.
• Tahtavî, Ahmed b. Muhammed b. İsmail el-Hanefî, Haşiyetü’t-Tahtâvî alâ Merakı’l-Felah Şerhu Nuri’l-İzah, thk. Muhammed Abdülaziz el-Halidî, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Zehebî, Şemsüddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Siyerü A’lami’n- Nübela, thk. Şuayip el-Arnavut başkanlığında bir heyet, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1985.
• Zehebî, Şemsüddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Menakıbu’l-İmam Ebi Hanife ve Sahibeyhi, thk. ve talik. Muhammed Zahid el-Kevserî, Ebü’l-Vefa el-Efganî, Haydarabad: Lecnetü İhyai’l-Maarifi’n-Numaniyye, 1408/1987.
• Zeydan, Abdülkerim, el-Medhal ila’ş-Şeriati’l-İslamiyye, Beyrut: Müessesetü’r-Risale Naşirûn, 2005.
• Ziriklî, Hayruddin b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Faris ed-Dımaşkî, el-A’lam, Kamusu Teracim li Eşheri’r-Rical ve’n-Nisa mine’l-Arab ve’l-Mustaribin ve’l-Mustaşrikin, Beyrut: Daru’l-İlmi li’l- Melayîn, 2002.
• Züfeyrî, Meryem Muhammed Salih, Mustalahâtü’l-Mezâhibi’l-Fıkhiyye ve Esrari’l-Fıkhı’l-Mermuz fi’l-Alam ve’l-Kütüb ve’l-Ara ve’t-Tercihât, Beyrut: Daru İbn Hazm, 1422/2002.
• Zühaylî, Mustafa Vehbe, el-Fıkhu’l-İslamî ve Edilletühü: eş-Şamil li’l-Edilleti’ş-Şeriyye ve’l-Araü’l- Mezhebiyye ve Ehemmi’n-Nazariyyati’l-Fıkhiyye ve Tahkiku’l-Ehadisi’n-Nebeviyye ve Tahriciha, Dımaşk: Daru’l-Fikr, ts.