Nisâ Sûresi Bağlamında Yetimlerle İlgili Âyetlerin Edebî Üslup Özellikleri

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 267 - 296, 30.12.2022

Bedriye Duran Bakırcı , Ramazan Kazan

Öz

Kur'an-ı Kerîm’in edebî üslubu, içinde barındırması ve mesajlarında buna da yer vermesi onun önemli özelliklerinden birisidir. Arap Edebiyatında edebî üslup denilince “meâni, beyân ve bedî” ilimlerinden müteşekkil belâgat ilmi akla gelmektedir. Sözün veya ifadenin bağlamına göre farklılık göstermesi, lafız ve mâna bakımından süslenmesi onun edebî yönünü gösterir. Bu çalışmada “Nisâ sûresi bağlamında yetimlerle ilgili âyetlerin edebî üslup özellikleri”, konu edinilecektir. Konuyla alakalı sûrede geçen âyetlerin edebî üslup özellikleri iki ana başlıkta ele alınacaktır: Birincisinde üslup ve Kur’an üslubu ile ilgili kısa bilgiler, ikinci başlıkta ise ilgili âyetlerde geçen edebî üsluplar incelenecektir. Ayrıca yetim lafzının ve haklarının geçtiği âyetler asılları ve meâlleriyle başlıklar halinde ele alınacaktır. Her âyette geçen garip kelimeler kısaca açıklanacak, edebî üsluplarına dikkat çekilecektir. İlk geçtiği yerde üslupların kısaca terim anlamlarına ve âyetin varsa anlamının netleşmesi açısından nuzûl sebebine de yer verilecektir. Her âyet edebî özellikleri tamamlandıktan sonra bu üsluplardan hareketle kısa bir değerlendirme ile makale tamamlanacaktır. Bu makalenin amacı, Kur’an’ın gerek fonetik bakımdan gerek üslup ve edebî bakımdan ne büyük bir derinlik barındırdığını kısmen de olsa Nisâ sûresinde geçen yetimlerle ilgili âyetler bağlamında ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Nisâ Sûresi, Belâgat, Üslup, Kur’an Üslubu, Tefsir

Literary Style Characteristics of Verses About Orphans in the Context of Surah Nisa

Öz

It is one of the important features of the Qur'an that it contains a literary style and includes this in its messages. When it comes to literary style in Arabic literature, the science of rhetoric consisting of meaning, statement and body sciences comes to mind. The fact that the word or expression differs according to its context, and its ornamentation in terms of wording and meaning shows its literary aspect. In this study, "the literary style features of the verses about orphans in the context of Surah Nisa" will be discussed. The literary style features of the verses in the relevant surah will be discussed under two main headings, in the first one, brief information about the style and the style of the Qur'an, and in the second title, the literary styles in the related verses will be examined. In addition, the verses in which the word orphan and its rights are mentioned will be discussed under headings with their originals and translations. The strange words in each verse will be briefly explained and attention will be drawn to their literary styles. In the first place, the term meanings of the literary styles and the reason for the revelation will be given in order to clarify the meaning of the verse, if any. After the literary features of each verse are completed, the article will be completed with a short evaluation based on these styles. The aim of this article is to reveal, at least partially, how deep the Qur'an has in terms of phonetics, style and literature, in the context of the verses about orphans in the chapter of Nisa.

Anahtar Kelimeler

Surah Nisa, Rhetoric, Style, Qur, Tafsir

Kaynakça

• Abbas, Fazıl Hasan. el-Belâgatü fünunuha ve efnanüha (İlmu’l-beyân ve’l bed’î). Ürdün: Daru’l-Furkan, 10. Basım, 2005.
• Abbas, Fazıl Hasan. Esâlibu’l-beyân. Amman: Daru’n-Nefâis, 2. Basım, 2009.
• Akdemir, Hikmet. Belâgat Terimleri Ansiklopedisi. İzmir: Nil Yayınları, 1999.
• Akkâvî, İn’âm Fevvâl. el-Mu’cemu’l-mufassal fî ulûmi’l-belâga el-bedî ve’l-beyân ve’l-meânî. thk. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Daru’1-Kütüb’l- İlmiyye, 2. Basım, 1996.
• Â’kûb, Îsâ Ali. el-Mufassal fî ‘ulûmi’l-belâgati’l-Arabiyye el-meâni ve’l-beyân ve’l-bedî. Dimeşk: Halep Üniversitesi Yayını, 2015.
• Allân, İbrahim Mahmud. el-Bedî‘ fi’l-Kur’ân, Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetü Şârika, 2002.
• Âlûsî, Şihâbuddin Seyyid Mahmud el-. Ruhu'l-meânî fi't-tefsiri'l-Kur'ani'l-Azîm ve's-seb'ul-mesânî. 30 Cilt. nşr. Mahmud Şükri. Beyrut: İhya-i’t- Türâsi’l-Arabiyye, 2. Basım, ts.
• Aydın, Mustafa. Arap Dili Belagâtında Bedî’ İlmi ve Sanatları. İstanbul: İşaret Yayınları, 2018.
• Bolelli, Nusrettin. Belâgat (Beyân-Meânî-Bedî) Arap Edebiyâtı. İstanbul: İfav Yayınları, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. Sahîhu’l-Buhârî, thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü’s-Sekafetü’d-Diniyye, 2003.
• Bulut, Ali. Belâgat (Meânî-Beyân-Bedî). İstanbul: İfav Yayınları, 4. Basım, 2015. Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İfav Yayınları, 2015.
• Bulut, Ali. “Kur’ân-ı Kerîm’de İtnâb Üslubu” On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/11 (Bahar 2010) 183-205.
• Cârîm, Ali - Emin, Mustafâ. el-Belâgatü’l-vâzıha. Dimeşk: Mektebetü Daru Taybe 1999.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV. Yayınları, 2012.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir. b. Abdirrahmân b. Muhammed el-. Delâ’ilü’l-i‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matba‘atu’l-Medenî, 1984. Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İfav Yayınları, 52. Basım, 2016.
• Dervîş, Muhyiddin. İ’râbu’l-Kur’an’l-Kerîm ve beyânuhu. 9 Cilt. Dimaşk-Beyrut: Daru’l-İbni Kesir, 2003.
• Durmuş, İsmail,“Üslûp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/383-385. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Abdurrahmân Mukbil b. Hâdi el-Vâdi‘î. eṣ-Ṣaḥîḥu’l-müsned min esbâbi’n-nüzûl. Yemen: Mektebetü San’a el-Eseriyye, 2004.
• Ebû Hayyân, Muhammed b.Yûsuf b. Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fi’l-tefsîr. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 2010.
• Ebû Hilal, el-Askerî Hasen b. Abdillah. Kitâbu’s-Sınâateyn el-Kitâb ve’ş-Şiir. thk. Ali Muhammed el-Becâvi-Muhammed Ebû’l-Fazıl İbrahim. Halep: Dâru İhya-i’l- Kütübü’l-Arabiyye, 1952.
• Ebû Su’ûd. Muhammed b. Muhammed el-‘İmâd. İrşâdü'l-akli's-selîm ilâ mezâyâ'l-Kur’ani’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi't-Türâs, 2008.
• Efendi, Âsım. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Emiroğlu, Hasan. Esbâb-ı Nüzûl. 15 Cilt. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1968.
• Erdoğan, Tunahan. “İmam Mâturîdî’nin Te’vil Haber Teorilerinin Mukayesesi”, Türk Akademik Araştırmalar Dergisi (Tarr), 3/6 (2021), (1053-1085).
• Feyyûd, Besyûni Abdulfettah. İlmu’l-bedî’ dirase tarihiyye ve fenniyye li usûli’l belâga ve mesâi’l-bedî’. Kâhire: Müessesetü’l-Muhtar, 4. Basım, 1915.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhit. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 6. Basım, 2005.
• Hâşimî, Ahmed el-. Cevâhiru’l-belâgati fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî. thk. Yusuf Sameyli. Beyrut: el-Mektebetü -‛Asriyye, 1999.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tunusiye, 1984. İbn Hişam. Sîretü’n-Nebeviyye, 4 Cilt. Kahire: Daru’l-Fecri li’t-Türâs, 2. Basım, 1425/2004.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn. İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azîm. thk. Taha Abdurraûf Said. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Îmân, 1996.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 16 Cilt. Beyrut: Daru’l Sadır, 2010.
• İbn Mu’tez, Ebû Abbas. Kitâbu’l-bedî‘. thk. İrfan Matraci. Beyrut: Müessetü’l-Kütübi’s-Sekâfiye, 2012.
• İbn Reşik, el-Kayravânî. Ebû Ali el-Hasen, el-Umdetü fî mehâsini’ş-şi‘ri ve nakdihi. thk. Abdulvahid Şa’lan. Kahire: Matbaatü’l-Hancı, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fi ilmi’t-tefsir. ter. Abdülvehhab Öztürk. 6. Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2009.
• İbnü’l-Esir, Ziyâuddin. el-Meselü's-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. thk. Ahmed el-Hûfî Bedevî Tabâne. Kahire: Daru’n-Nehde, ts.
• İsfahânî, Ebü’l Kasım Hüseyn b. Muhammed er-Râgib. el-Müfredât, çev. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mucemü’l-vasît. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1989.
• Karamollaoğlu, Fatma Serap. Kur’an Işığında Belâgat Dersleri (Beyân). İstanbul: İşaret Yayınları, 2013.
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yedi GeceYayınları, 2001.
• Kazan, Ramazan. Edebî Üslup Açısından Hadis Metinleri. Ankara: Nobel Yayınları, 2013. Kazvinî, Hatib. el-İzâh fi ulûmi'l-belâğa, thk. İbrahim Şemseddin, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kutub, Seyyit. Fî Zılâl-il-Kur’ân. çev. Salih Uçan - Mehmet Yolcu. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Kutub, Seyyit. Kur’an’da Edebî Tasvir. çev. Mehmet Yolcu. İstanbul: Çizgi Yayınları, 1991.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli, ter. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Marulcu, Hasan Tevfik. “Kur’an’da Edebî Bir üslup Olarak Tehekküm ve Müşâkele”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Isparta, 2017/4, Sayı 29, 27-338.
• Medenî, es-Seyyid Ali Sadreddîn b. Ma‘sûm el-. Envâru’r-rebî‘ fî envâ‘i’l-bedî‘. thk. Şakir Hâdî Şükr. Necef: Matbâtü’n-Numan, 1968.
• Meydânî, Abdurrâhman Hasan el-Habenneke. el-Belâgatu’l-’Arabiyye ususüha ve ulûmuha ve fünûnüha. Dımaşk: Dârü’l-Kalem - ed-Dârü’ş-Şamiyye, 1996.
• Munkız, Üsâme b. el-Bedî fî nakdi’ş-şiir. thk. Ahmed Ahmed Bedevî ve Hâmid Abdulmecid. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Babi’l-Halebi, 2010.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim. nşr. Sıdkı Cemil el-Attar. Lübnan: Daru’l-Fikir, 2003.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Hüseyn er-. et-Tefsîrü’l- kebîr mefâtîhu’l-gayb. çev. Suat Yıldırım vd. 23 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Hüseyn er-. et-Tefsîrü’l- kebîr mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1981.
• Râdi, Şerif. Telhisu’l-beyan fî mecâzâti’l-Kur’an. thk. Ali Mahmud Mukalled. Beyrut: Daru’l-Mektebetü’l-Hayat, 1984.
• Sâbûnî, Muhammed Ali es-. Safvetu’t-tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1981.
• Sâbûnî, Muhammed Ali es-. el-İbdau’l-beyânî bî’l-Kurâni’l-Azîm. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
• Sâfî, Mahmut. el-Cedvel fî i‘râbi’l-Kur’ân ve sarfihi ve beyânihi. thk. Daru’r-Raşid İlim Komisyonu. Dimaşk-Beyrut: Daru’r-Raşid ve Muessetu’l-Îmân, 1995.
• Seâlebî, Muhammed b. İsmail. el-Kinâye ve’t-tariz. thk. Aişe Hasyun Ferid. İskenderiye: Dar’ul Kubâe, ts.
• Sekkâkî, Ebû Yakub Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali. es-. Miftâhu’l-ulûm. thk. Naim Zerzur. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Sofuoğlu, Mehmet. Sahîh-i Buhari ve Tercemesi, İstanbul: Ötügen Yayınevi, 1987.
• Soyalan, Mehmet Yaşar. Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. 2 Cilt. çev. Sâkıp Yıldız - H. Avni Çelik. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1987.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Lübâbü’n-nükûl fî esbâbî’n-nüzûl, ter. Abdulcelil Alpkıray. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2016.
• Şirâzî, Ahmed Emîn. el-Beliğu fî el-meâni ve’l beyâni ve’l-bedî. Şiraz: Mektebetü’l- Arab, h.1422.
• Teftazânî, Sa’duddîn et-. Muhtasaru’l-meânî. Kum: Daru’l-Fikir, 2000.
• Uzun, Tacettin. Anlatımlı Belâgat. Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2008.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 9. Cilt. İstanbul: Şura-Çelik Yayınevi, ts.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri. 14 Cilt. İzmir: Anadolu Yayınları, 1986.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvil fî vucûhi’t-te’vîl. 6 Cilt. thk. Muhammed Abdusselâm Şâhîn. Riyad: Mektebetü ’Abikân, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. Esâsu’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil Uyunû’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütubü’l ‘İlmiyye, 1998.
• Zemlekânî, Kemaleddin Abdülvahid b. Abdülkerim. el-Burhân el-kâşif an icâzî-l-Kur’an. thk. Hadîce Abdurrezzak el-Hadîsî-Ahmet Matlûb. Bağdat: Matbaa el-'Ânî, 1974.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. thk. Muhammed Ebû’l-Fazıl İbrahîm. Kahire: Mektebetü Dâru’l-Türâs, 1984.
• Zühaylî, Vehbe ez-. et-Tefsirü’l-münir fi’l-akide ve’ş-şeriâ. 17 Cilt. Dimeşk: Daru’l-Fikir, 2003.