The Contribution of the Arabic Language to the Development of the Hevsâ Language

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 194 - 226, 30.12.2022

Hasan Soyupek

Öz

Arabs made an effort to spread Islam to the African continent through trade, as a result of this effort, Islam reached Nigeria from the western regions. In the following process, the notables of the Arabs established institutions such as schools and masjids, institutes and universities in order to teach and memorize the Qur'an in order to spread Islam in different parts of the continent. While dealing with trade, the Arabs needed a language of mutual agreement among themselves and they tried to meet this need with Arabic. Parallel to this, Arabic began to spread in the region. Hevsa language, which is accepted as the official language in Northern Nigeria, is a name used for both the people who speak this language and the place where this people live. Hevsa tribes, on the other hand, are considered as people who migrated to different regions and preserved their language and culture. Hevsa language, which is accepted as the official language in Northern Nigeria, is a name used for both the people who speak this language and the place where this people live. The Hevsa people, who were in contact with the Arabs through Islam, took a serious interest in Arabic. The scientists of the region, which was fed with the Arabic culture over time, contributed to the development of their culture by transferring this culture to the Hevsa language. The influence of Hevsa language from Arabic is understood from the suffixes at the end of the Arabic words used. There are many words of Arabic origin especially in religious, cultural, social and commercial fields, and a similar situation appears in the fields of education, science and technology. Therefore, it is seen that Arabic words dominate the Hevsa language. In addition, in order to contribute to the protection and spread of Arabic, nahiv, saraf, aruz etc. Arabic books have been written in the fields.

Anahtar Kelimeler

Hevsa Language, Arabic, Hevsa Literature, Africa, Nigeria

Arapça’nın Hevsâ Dilinin Gelişmesine Etkisi

Öz

Araplar ticaret vesilesi ile İslâm’ın Afrika kıtasına yayılmasında çaba göstermişler, bu çaba sonucunda da İslâm batı bölgelerinden Nijerya’ya ulaşmıştır. İlerleyen süreçte de Arapların ileri gelenleri kıtanın farklı yerlerinde İslâm’ın yayılması için Kur’ân’ın öğretilmesi ve ezberletilmesi gayesiyle mektep ve mescitlerden tutun enstitü ve üniversite düzeyinde kurumlar tesis etmişlerdir. Araplar ticaret işi ile uğraşırken aralarında karşılıklı anlaşma diline ihtiyaç duymuşlar ve bu ihtiyacı da Arapça ile gidermeye çalışmışlardır. Buna paralel olarak Arapça bölgede yayılmaya başlamıştır. Kuzey Nijerya’da resmî dil olarak kabul edilen Hevsâ dili, hem bu dili konuşan halk hem de bu halkın yerleşik olarak oturduğu yer için kullanılan bir isimdir. Hevsâ kabileleri ise farklı bölgelere göç edip dillerini ve kültürlerini muhafaza eden kimseler olarak kabul edilmektedir. İslâm’ın aracılığı ile Araplarla temas halinde olan Hevsâlılar Arapçaya karşı ciddî ilgi duymuşlar, zaman içerisinde Arap kültürü ile beslenmiş olan bölgenin bilim adamları bu kültürü Hevsâ diline naklederek kültürlerinin gelişmesine katkı sağlamışlardır. Hevsâ dilinin Arapçadan etkilenmesi, kullandığı Arapça kelimelerin sonundaki eklerden anlaşılmaktadır. Özellikle dînî, kültürel, sosyal ve ticarî alanlarda Arapça asıllı kelimeler çok olduğu gibi, eğitim, ilim ve teknoloji alanlarında da benzer bir durum gözükmektedir. Dolayısıyla Arapça kelimelerin Hevsâ diline hâkim olduğu görülmektedir. Ayrıca Arapça’nın korunması ve yayılmasına katkı sağlamak için nahiv, sarf, aruz vs. alanlarda Arapça kitaplar yazılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hevsâ Dili, Arapça, Hevsâ Edebiyatı, Afrika, Nijerya

Kaynakça

• Abd Abdullah. Dirâsetun tekabuliyye beyne’l-lüğati’l-Arabiyye ve lüğati’l-Hevsâ alâ müsteva’d-demâir. y.y., 2017.
• Abikan, Musa Abdüsselâm Mustafa. “el-Lügatu’l-Arabiyye fî Nijeryâ beyne’l-emsi ve’l-yevm”. Mecmeu’l-lugati’l-Arabiyyeti’l-Urdinî 81 (Aralık 2011), 217-285.
• Abikan, Musa Abdüsselâm Mustafa. “eş-Şi‘ru’l-İslâmî en-Nicîrî: Ehdefun ve Gâyâtun”. Islamic Research Instıtue. Erişim 31 Ocak 2021. https://iri.iiu.edu.pk/
• Abdullah Kadir Ahmed. “el-Hicretu ve eseruhâ fi’n-tişâri’l-İslâm bi İfrîkıyye (el-Habeşetu nemûzecen)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (Aralık 2015), 141-168.
• Ahmed Abdu’s-Selâm. “Kitâbetu lüğatı’l-Yurbâ bi’r-remzi’l-Arabî –Târîhun ve İhtirâhun”. Mecelle Dirâse-İfrîkıyye 7 (Ağustos 1990).
• Ali Ebû Bekir. es-Sekâfetu’l-İslâmiyye fî Nijerya. Beyrut: Müessetu Abdi’l- Hafîz el-Besâd, t.y.
• Âmir, Ömer es-Seyyid Abdu’l-Fettâh. “el-Luğatu’l-Arabiyye fî İfrîkıyye”. fî Mecelleti Dirâseti İfrîkıyye 28 (Aralık 2002).
• Arıkan, Adem. “Nijerya’da Selefîler”. İlahiyat Akademi 1-2 (Ekim 2015), 283-302.
• Bâbekr, Hasan Muhammed Kadramârî. “el-Eseru’l-Arabiyye fî’l-luğâti ve’s-sekâfeti’l-İfrîkıyye”. Intetnational University of Africa. Erişim 25 Ağustos 2020. http://iua.edu.sd
• Ba’lebekkî, Munîr. Mevs’uatu’ı-mevrid. Beyrut, 1981.
• Bârî, Muhammed Fâdıl -Saîd İbrahîm. el-Müslimûn fî garbi İfrîkıyye –Târîhun, Hadâretun. Beyrut: Dâru’l-Kütüb’l-İlmiyye, 2007.
• Bârî, Osmân Barâyamâ. Cuzûru’l-hadârati’l-İslâmiyye fi’l-garbi’l-İfrîkıyye. y.y., 2000.
• Bevvâbetü’l-Ehrâm, Erişim 18 Nisan 2021. https://gate.ahram.org.eg
• Bûbekî, Sekîne. el-Hareketu’l-ilmiyye fi’s-Sûdâni’l-Garbî. y.y., 2010.
• Bûtura, Ali. “el-Vucûdu’l-Hadâriyyu’l-Arabiyyu’l-İslâmî”. el-Manzûme. Erişim 07 Nisan 2021. https://search.mandumah.com/Record/454710
• Cibrîl, Muhammed Mansûr, “İltikâu’l-kasâidi’l-Hevseviyye bi’ş-şi‘ri’l-Arabî fi’l-müsteve’l-îkâî”. Menâru’l-İslâm. Erişim 19 Eylül 2020. https://islamanar.com
• Cundî, Enver. el-Âlemu’l-İslâmî ve’l-İsti’mâru’l-Siyâsî ve’l-İctimâî ve’-Sekâfî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 1983.
• Emîn, Ebû Minkâ Muhammed. “Neş’etü ve tetavvuru edebi’l-Hevsâ”. Dirâsât Ifrîqıyya 11 (Haziran 1994), 135-154.
• Emîn, Ebû Minkâ Muhammed. Kitâbu ta‘rîfî an târîhi lügati Hevsâ. Hartûm, 1998.
• Emîn, Ebû Minkâ Muhammed. Savtiyâtu lüğâti şuûbi’l-İslâmî fî Afrikâ. Ribâd, 1999.
• “Eseru lüğati’l-Hevsâ fi’r-rivâyeti’l-Arabiyyati’n-Nicîriyye”. Kırâât İfrîkıyye. Erişim 06 Eylül 2019. http://www.qiraatafrican.com
• Federal University Kashere, Erişim 19 Eylül 2019. https://oer.fukashere.edu.ng
• Galadanchi, M.K.M. “An Introduction to Hausa Grammar”. Federal University Kashere. Erişim 19 Eylül 2019. https://oer.fukashere.edu.ng
• Gladinti, Ahmed Said. Hareketu’l-luğati’l-Arabiyye ve âdâbuhâ fî Nijerya min seneti 1804 ilâ seneti 1966. Riyad, 1993.
• Hâcci, Rahme binti Ahmet - es-Sârim, Osmân-Abdülkerîm Îsâ. “Vucûhü’t-teesür bittürâsi’l-Arabî fî edebi’l-Hevsâ: ‘Amâlü’l-Hâcci Ebî Bekir İmâmü’l-kısasiyye nemûzecen”. Mecelletü’l-Üstâz 1/209 (Haziran 2014), 103-114.
• Hatîciyâ, Muhammed Hârûn. “İstidrâkâtu havle’s-siyâsiyyeti’t-ta‘lîmiyyeti’n-Nîcîyye ticâhe mevkıfihê fî ta‘limi’l-lügati’l Arabiyye, Nîciriyye”. Mecelletü’l-kalem 1 (Ocak 2015), 1-8. Hicâzî, Mustafa es-Seyyid. Mu‘cemu’l-elfâzı’l-Arabiyye fî lugati’l-Hevsâ. Riyad, 2005.
• Hiskett, Mervyn. “Batı Afrika’da Kurulan İki Derviş Devlet: Sokoto Hilafeti (1232-1317/1817-1900) ve Masina Devleti (1318-1279/1819-1862)”. çev. Kadir Özköse. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (Aralık 2003), 173-202.
• Hiskett, Mervyn. “Kuzey Nijerya Tarihi ve Hausa Müslümanları”. çev. Kadir Özköse, Dinî Araştırmalar Dergisi 7/19 (Haziran 2004), 357-366.
• Hiskett, Mervyn. “Kuzey Nijerya”. çev. Kadir Özköse, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2004), 249-260.
• İbn Batuta, Muhammed b. Abdillah. Rihlatu İbn Batuta fî Garâibi’l-emsâl ve acâibi’l-esfâr. Beyrut, 2003.
• İbnu’l-Esîr, İzzettîn b. el-Esîr. Üsdu’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İmiyye, t.y.
• İlûrî, Adem b. Abdillâh b. Habîbillâh b. Abdillâh. Mûcez Târîhı Nijeryâ. Beyrut, 1965.
• İsmail Hüseyin. “Fennü’n-nakâid fi’l-edebi’l-Arabi’n-Nicirî: Bilâdü Yavruba nemûzecen”. Mecelletü’l-âsıma 8 (2016), 102-109.
• İsmâil Semîr İzzet İbrahim. “el-Esvâtü’l-Hevsâviyye Beyân li’l-Havâs ve Tahdîd li’l-Melâmih (Dirâse Nazariyye)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (Haziran 2012), 245-268.
• Lodhı, Abdulaziz Y. “The Language Situation in Africa Today”. Nordic Journal of African Studies 2(1) (1993), 79–86.
• Mejelle al-Tilmeez, Erişim 15 Nisan 2021. http://www.tilmeezjournal.com
• Muhammed Ahmed Medîh. “İshâmâtu ulemâi Kano fî neşri’s-sekâfeti’l-Arabiyye fî Nijeryâ”. el-Mu’temeru’d-devlî li’l-luğâti’-Arabiyye. (Mayıs 2014) Erişim 15 Şubat 2021.
• https://www.alarabiahconferences.org/wp-ontent/uploads/2019/09/conference_research-1085036774-1409386028-758.pdf
• Muhammed Ebû Bekr. “Eseru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye fî Şuûbi Şimali Nijeryâ”. el-Mu’temeru’d-Düveliyyi’s-Sâlis li Lügati’l-Arabiyye (Mayıs 2014), 1-9.
• Muhammed er-Râbi Suad. Esmâ binti eş-Şeyh Osman Fudi İntacâtu’l-Arabiyye. y.y., 2010.
• Muhammed er-Râbi Suad. Musâhemetu ulamâi bilâdi Hevsâ fî hımâyeti’l-lugati’-Arabiyye ve neşruhâ fî Ğarbi İfrîkıyye. Kano: Bayero University, 2013.
• Muhammed er-Râbi Suad. “Bünyetü’l-kelime beyne’l-lügati’l-Arabiyye ve’l-lügati’l-hevsâviyye”. Kırâât İfrîkıyye. Erişim 08 Mart 2021. http://www.qiraatafrican.com
• Muhammad Shariff Ramadan. “Arap Kültürünün Nijerya Kültürlerine Etkileri -Hevsa Dili Örneği-”. Yeni Usullerle İslâmî Teblîğ ve Temsîl -Milletlerarası İlmî Toplantı-. ed. Ahmet Kavas. 269-277. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Müt’atü’l-Ma’rife, Erişim 25 Mart 2021, https://hiragate.com/
• Nemdî, Ali İshâk. Fî kabdati’l-ummâl. Nijerya: Durre’s-Sekâfe, 2015.
• Nurse, Derek – Spear, Thomas. The Swahılı. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, 1985.
• Osman b. Fûdî. Nûru’l-elbâb fî zikri’l-umûr. Nijeryâ, t.y.
• Özköse, Kadir. “Başlangıçtan Günümüze Kadar Afrika’da İslâm ve Tasavvuf”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/7 (2001), 157-184.
• See Islam for Africa. Durban: Islamic Movement of South Africa, 1990.
• Sokoto, Nâsır Ahmed. “Eseru’l-lüğati’l-Arabiyye fi’ş-ş‘iri’l-Hevsâ el-Mektûb bi’l-harf’i’l-Arabî”. Mecelletu’l-ulûm ve’l-buhûsü’l-İslâmî 17 (1) (2016), 1-8.
• Sokoto, Nâsır Ahmed. “el-İtticâhu’r-remzî ınde’ş-şâir el-Vezîr Cüneyd: Dirâsetun tahlîliyye”. Degel Journal of Faculty of Arts And I Islamıc Studıes 14 (Haziran 2017), 3-8.
• Soyupek, Hasan. “Arapça’nın Sevâhilî Dilinin Gelişmesine Katkısı”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2017), 71-90.
• Şa‘bînî, Muhammed Mustafa. Nijeryâ ed-Devle ve’l-muctema’. Beyrut: Dâru’n-n-Nahdati’l-Arabiyye, 1974.
• Şebeketü’l-Alûka, Erişim 25 Mart 2021. https://www.alukah.net/literature
• Tâhir, Muhammed Dâvud. Şa‘bu’l-Hevsâ. Kano: Matbaatu Sîn Kâf, 2001.
• Tîcânî, Tâhir Lavan Muâz. “Eseru’l-esâlîbi’l-Arabiyye fi’ş-şi‘ril Hevsevî lede’ş-Şeyh Ebî Bekr Atîk Senk”. Mecelletü’l-kısmi’l-Arabiyye Câmiatu Bâyurû 9 (Ekim 2016), 147-163.
• Yusuf el-Halife Ebû Bekr. el-Lüğatu’l-Arabiyye fî Afrika fî kitâbi’l-luğât fî Afrikâ. Hartûm: Dâru Câmiatu Afrika, 2006.
• Zâri’, Merve Mahmûd Halil. “eş-Şi’ru’l-Hausâvî”. Dirâsât İfrîkıyye 54 (Aralık 2015), 31-62.