Osmanlı Devleti’nde Emekçiler, Grevler ve Emekçi Örgütleri

Yıl 2020, Sayı: 5, 1 - 22, 31.12.2020

Fatih Zengin

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde işçi hareketleri ile kurulan işçi örgütlenmeleri anlatılmış, Osmanlı işçi sınıfının tarihsel gelişimi incelenmiştir. Osmanlı çağında işçi sınıfını ortaya çıkaran tarihsel şartlara değinilerek, artan ücretli işçilik karşısında devletin işçi sınıfına yönelik tutumu ve bu tutumun meydana getirdiği süreçler izlenmiştir. İşçi sınıfının kitlesel bir özellik kazanmasıyla çoğunluğu ücret temelli sorunlara ve çalışma koşullarının iyileştirilmesine yönelik talepler içeren grev nitelikli eylem hareketleri çalışmada yer almaktadır. Çalışmada Osmanlı işçi hareketleri sayısal ve nitelik yönünden açıklanarak, ortaya çıkan eylem gücü, dönemin şartlarından uzaklaşmadan veriler ve kayıtlar ışığında tartışmaya açılmıştır. Özellikle işçi sınıfının Batı’ya kıyasla neden geç bir tarihte ortaya çıktığı, Osmanlı emek tarihi içinde işçi örgütlenmelerinin çalışma hayatındaki konumu ve işçi hareketliliği çalışmanın ana tartışma başlıklarıdır. Konuya ilişkin kaynakların taranması sonucu elde edilen veriler ışığında Osmanlı’da, Tanzimat’tan Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna kadar geçen süre içerisinde gelişen emek tabanlı işçi hareketleri ve işçi örgütlenmeleri tarihsel bir perspektifle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, işçi sınıfı, sosyalizm, grevler, sendikalar

Teşekkür

Bu çalışma, İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Tezli Yüksek Lisans Programında, Dr. Öğr. Üyesi Emrah Konuralp danışmanlığında yürütülen ve 2020 yılında savunulan “Osmanlı’da Emek Tabanlı Hareketler: Grevler ve Örgütler (1839- 1923)” başlıklı tez çalışmasından üretilmiştir.

Workers, Strikes and Labour Organisations in the Ottoman Empire

Öz

In this study, labour movements and organizations in the Ottoman Empire were explained. Also, the historical development of the Ottoman working class was examined. By referring to the historical conditions that revealed the working class in the Ottoman era, the state's attitude towards the working class in the face of increasing wage labour and the processes that this attitude created were analyzed. With the working class gaining a mass character, strike-like action movements, most of which include demands for wage-based problems and improvement of working conditions, were included in the study. In the study, the Ottoman workers' movements were explained in terms of quantity and quality. The emerging power of action was opened to discussion in the light of data and records without departing from the conditions of the period. Mainly why the working class emerged at a later date compared to the West, the position of worker organizations in the working life in the Ottoman labour history, and worker mobility were the main discussion topics of the study. In the light of the data obtained with the review of the resources on the subject, the labour-based movements and organizations that developed in the Ottoman Empire from the Tanzimat to the establishment of the Republic of Turkey were evaluated with a historical perspective.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, working class, socialism, strikes, trade unions

Kaynakça

• Aslan, T. (2009). II. Meşrutiyet Dönemi İşçi Hareketleri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. Sayı 25 (Bahar),ss. 33- 66.
• Barkın, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Bilge, S. M. (2015). Sultan, Sipahiler, Köylüler, İktisatçılar. İstanbul: Kitabevi.
• Çelik, B. (1999). Türkiye’de İşçi Hareketlerinin Tarihsel Gelişimi (1800- 1870) (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Gülmez, M. (1985). Tanzimat’tan Sonra İşçi Örgütlenmesi ve Çalışma Koşulları 1839- 1919. Murat Belge (Genel Yönetmen). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 3. Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 792- 803.
• Güzel, Ş. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Hareketi ve Grevler. Murat Belge (Genel Yönetmen). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 3. Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 803- 829.
• Kırpık, C. (2004). Osmanlı Devleti’nde İşçiler Ve İşçi Hareketleri (1876- 1914) (Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Koç, Y. (1976). Türkiye İşçi Sınıfı Ve Mücadeleleri Tarihi. Ankra: Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları.
• Koç, Y. (2003). Türkiye İşçi Sınıfı Ve Sendikacılık Tarihi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Koç, Y. (2010). Türk Sendikal Hareketi Ve Çağdaş Misyonerler Sivil Örümceğin Sendikal Boyutu. 2. Baskı. İstanbul: B Yayınları.
• Konuralp, E. (2009). “Ecevit’s Conception of Nationalism: A Unique Position or a Syncretic Vision?” Master of Science Thesis, Ankara: Middle East Technical University.
• Konuralp, E. (2013). Ecevit ve Milliyetçilik. İstanbul: Togan.
• Oktar, T. ve Alan, M. M. (2018). Reji Şirketi Cibali Tütün Fabrikası İşçi Grevleri 1883- 1925. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. Cilt: 9. Sayı: 20, ss. 28- 38.
• Özkiraz, A. ve Talu, N. (2008). Sendikaların Doğuşu; Türkiye ve Batı Avrupa Ülkeleri Karşılaştırması. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2, ss. 108- 126.
• Quataert, D. (2017). Selanik’teki İşçiler 1850- 1912. Cahide Ekiz (Çev). D. Quataert, E. Jan Zürcher (Der). Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839- 1950. İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 97- 123.
• Sencer, O. (1969). Türkiye’de İşçi Sınıfı Doğuşu Ve Yapısı. İstanbul: Habora Kitapevi Yayınları.
• Sülker, K. (2004). Türkiye’de Sendikacılık Tarihi. 3. Baskı. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• Toprak, Z. (2016). Modernite Ve Türkiye’de İşçi Sınıfının Doğuşu. Toplumsal Tarih. 275, Kasım, ss. 50- 53.
• Yıldırım, K. (2017). Osmanlı’da İşçiler 1870- 1922. 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zengin, F. (2017). Democratic Left: The Leading Discourse of the 1970s in Turkey . Iğdır İİBF Dergisi, (2), 43-50.https://dergipark.org.tr/tr/pub/igdiriibf/issue/65867/1026970 adresinden erişilmiştir.
• Zengin, F. (2018). Book Review: Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet, 1876-1914. Iğdır İİBF Dergisi, (3), 69-72. https://dergipark.org.tr/tr/pub/igdiriibf/issue/65771/1027008 adresinden erişilmiştir.