Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çok Kültürlülük Perspektifinden Türk Anayasalarında Vatandaşlık Sorunsalı

Yıl 2022, Sayı: 7, 1 - 14, 24.06.2022

Şebnem Oğuz Uzuner

Öz

Vatandaşlık kavramı ilk kez Antik Yunan’da ortaya çıkmış ve her ülkede farklı tanımlanmıştır. Osmanlı Devleti’nde baktığımızda ise vatandaşlık kavramının Osmanlılık temeli üzerinde inşa edildiğini görüyoruz. Değişen ulusal ve uluslararası koşullara uygun olduğu düşünülerek, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanına kadar vatandaşlık ve vatandaş olma/kabul edilme ile ilgili birtakım düzenlemeler yapılmasına rağmen en dikkat çekici değişiklik 1908’de yapıldı. Osmanlı Devleti’nin birçok farklı kültürü bünyesinde barındırması göz önüne alınarak vatandaş olma/kabul edilme statüsünü belirlemek hedeflendi. Cumhuriyetin ilan edilmesiyle ulus-devlet oluşturmak ve Osmanlı Devleti’nin mirası olarak devralınan çok kültürlü toplum yapısını tek kimlik altında toplayabilmek için de anayasal düzenlemeler yapıldı. 1924, 1960 ve 1980 yılında düzenlenen anayasalarda vatandaşlık kavramının tanımında dönemin koşullarına uygun değişiklikler yer aldı. Bu çalışmada, vatandaş olma/kabul edilme kıstaslarının “vatandaşlık” kavramının doğuşu ile ne şekilde değişiklikler gösterdiği, çok kültürlülüğün anayasalarda vatandaşlık tanımını nasıl etkilediği Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti anayasaları özelinde, ilgili literatür taranarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

çok kültürlülük, vatandaşlık, anayasa, Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti

The Problem of Citizenship in Turkish Constitutions Through the Perspective of Multiculturalism from The Ottoman Empire to The RepublicThrough the Perspective of Multiculturalism from The Ottoman Empire to The Republic

Öz

The concept of citizenship first appeared in Ancient Greece and was defined differently in each country. When we look at the Ottoman Empire, we see that the concept of citizenship was based on Ottomanism. Although some regulations were made regarding citizenship and citizenship/acceptance until the declaration of the Second Constitutional Monarchy in 1908, considering that it was suitable for changing national and international conditions, the most significant change was made in 1908. It was aimed to determine the status of being a citizen/acceptance, considering the Ottoman Empire's incorporation of many different cultures. With the proclamation of the Republic, constitutional arrangements were made to create a nation-state and gather the multicultural society structure, which was inherited as the legacy of the Ottoman Empire, under a single identity. In the constitutions of 1924, 1960, and 1980, there were changes in the definition of the concept of citizenship under the conditions of the period. This study examined how the criteria of being a citizen/acceptance changed with the birth of the concept of citizenship and how multiculturalism affected the definition of citizenship in the constitutions of the Ottoman Empire and the Republic of Turkey by reviewing the relevant literature.

Anahtar Kelimeler

multiculturalism, citizenship, constitution, Ottoman Empire, Republic of Turkey

Kaynakça

• Bilgin, N. (1998). Cumhuriyet Fikri ve Yurttaş Kimliği, Yetmişbeş Yılda Tebaadan Yurttaşa Doğru, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 149-159.
• Bozkurt, G. (1996). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eraslan, C. ve Olgun, K. (2006)i Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, İstanbul: 3F Yayınları.
• Gülalp, H. (2007). Vatandaşlık ve Etnik Çatışma Ulus Devletin Sorgulanması, İstanbul: Metis Yayınları.
• Güvenç, B. (1998). Cumhuriyet ve Kimlik: Konu, Sorun, Kapsam ve Bağlam, Yetmişbeş Yılda Tebaadan Yurttaşa Doğru, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 126-136.
• Heather, D. (2007). Yurttaşlığın Kısa Tarihi, Çev. Meral Delikara Üst, Ankara: İmge Yayınları.
• Işın, E. ve İşyar, B. (2005). Türkiye’de Ulus-Devlet ve Vatandaşlığın Doğuşu, Türkiye’de Çoğunluk ve Azınlık Politikaları: AB Sürecinde Yurttaşlık Tartışmaları, Der. Ayhan Kaya- Turgut Tarhanlı, İstanbul: Tesev Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (2008). Vatandaşlığın Dönüşümü Üyelikten Haklara, İstanbul: Metis Yayınları.
• Özbudun, E. (2014). Türkiye’de Demokratikleşme Süreci Anayasa Yapımı ve Anayasa Yargısı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbudun, E. (2012). 1924 Anayasası, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbudun, E. (1993). Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Serbestoğlu, İ. (2014). Osmanlı Kimdir? Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet Sorunu, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Tanilli, S. (1980). Türk Anayasaları ve İlgili Mevzuat, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Tanör, B. ve Yüzbaşıoğlu N. (2001). 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanör, B. (2016). Osmanlı – Türk Anayasal Gelişmeleri (1789 – 1980), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ünsal, A. (1998). Yurttaşlık Zor Zanaat, Yetmişbeş Yılda Tebaadan Yurttaşa Doğru, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 10-45.
• Yazıcı, S. (2009). Yeni Bir Anayasa Hazırlığı ve Türkiye, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aydoğdu, N. (2020). Tanzimat Dönemi Türk Basınında Islahat Fermanı ve Siyasi Vatandaşlık Politikaları: Eleştiri ve Tepkiler, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9, (1), 637-662. Aysever, K. (2012). Çok Kültürlülük, Değişim ve Felsefi Tutum Alış, Dört Öğe Dergisi, (1), 1-10.
• Baş, F. C. ve Yıldırım, A. F. (2012). İmparatorluk Döneminden Postmodern Döneme Farklılıkların Bir Arada Yaşama Modeli Olarak Osmanlı Millet Sistemi ve Çokkültürlülük, Uluslararası Erciyes Bilimsel Araştırmaları Kongresi Bildirileri, 502-509.
• Coşkun, V. (2008). Cumhuriyet Anayasalarında Vatandaşlık, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12 (16), 1-21.
• Çelik, H. (2008). Çokkültürlülük ve Türkiye’deki Görünümü, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (15), 319- 339.
• Dönmez, A. (2019). Tanzimat, Islahat Fermanları ve Avrupa Devletleri: İçerik, Ortaya Çıkış ve Tepkiler (1839–1856), Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (22), 37-65.
• Ercins, G. ve Görüştük L. (2016). Türkiye’de ve Batı’da Çokkültürlülük Gerçeği, Turkish Studies, 11 (2), 383-401.
• Erdem, F. H. (2012). Yeni Anayasaya Doğru Vatandaşlık, Osmanlı–Türkiye Anayasalarında ve Yeni Anayasada Vatandaşlık, Seta Analiz Dergisi, (51), 5-27.
• Erdoğan, M. ve Vatandaş C. (2020). Aynılık-Farklılık Geriliminde Bir Siyasal Teori Olarak Çok Kültürlülük ve Asimilasyon, Turkish Studies, 15 (5), 2787-2800.
• Gören, K. B. B. (2019). Çok Kültürlülük Bağlamında Türkiye’nin Göç Politikası, Güvenlik Çalışmaları Dergisi, 21(1), 3-19. Gülener, S. (2007). Türk Siyasetinde Merkez-Çevre İlişkilerinin Seyri ve 27 Mayıs 1960 Darbesi, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 36-67.
• Gümüş, M. (2008). Anayasal Meşrûtî Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi Bilig, (47), 215-240.
• Kaya, İ. (2007). Azınlıklar Çokkültürlülük ve Mardin, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (9), 44-55.
• Konuralp, E. (2018). Kimliğin Etni ve Ulus Arasında Salınımı: Çokkültürcülük mü Yeniden Kabilecilik mi?, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13
• Kurnaz, Ç. S. (2012). Kimlik ve Çok Kültürlülük Üzerine Bir Değerlendirme, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (41), 32-54.
• Özdil M. A. (2021). Osmanlı Millet Sisteminden Türk Ulusuna Giyim ve Kimlik, İstanbul: Hiperyayın.
• Özensel, E. (2012). Çokkültürlülük Uygulaması Olarak Kanada Çokkültürlülüğü, Akademik İncelemeler Dergisi, 7 (1), 55-70.
• Özyüksel, M. (2011). İkinci Meşrutiyet ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman-İngiliz Nüfuz Mücadelesi, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38), 240-264.
• Polat, E. G. (2012) Osmanlı’dan Günümüze Vatandaşlık Anlayışı, Ankara Barosu Dergisi, (3), 128-157.
• Şan, M. K. ve Haşlak İ. (2012). Asimilasyon ile Çokkültürlülük Arasında Amerikan Anaakımını Yeniden Düşünmek, Akademik İncelemeler Dergisi, 7 (1), 29-54.
• TBMM. (1983). Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi ile Türk Vatandaşlarının Farklı Dil ve Lehçelerinin Öğrenilmesi Hakkında Kanun. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2923.pdf adresinden 12.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• TBMM. (1924). Teşkilatı Esasiye Kanunu. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/ adresinden 20.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• TBMM. (1973). Milli Eğitim Temel Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1739.pdf adresinden 20.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• TBMM. (1982). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/tc_anayasasi.maddeler?p3=66 adresinden 18.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Topçuoğlu, A. A. (2019). İslam Hukukunda ve 1869 Tarihli Tabiiyet-i Osmaniye Kanunnamesi’nde Çocukların Vatandaşlık Durumu, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (62), 1816- 1831.
• Toprak, Z. (2005). Bir Hayal Ürünü: İttihatçıların “Türkleştirme Politikası, Türkiye’de Azınlık Hakları Sorunu: Vatandaşlık ve Demokrasi Eksenli Bir Yaklaşım Uluslararası Konferans Tebliğleri, 77-82.
• Topuzkanamış, E. Ş. (2012). Anayasal Vatanseverlik Kavramının Anlamı, Amaçları ve Bu Kavram Işığında Geçmişle Yüzleşme Politikaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14 (1), 133- 168.
• Tunç, H. (2004). Uluslararası Sözleşmelerde Azınlık Hakları Sorunu ve Türkiye, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8 (2), 1-58.