Gazâlî’nin Felsefeye Yaklaşım Tarzı Üzerine Bir Soruşturma

Yıl 2012, Sayı: 1, 45 - 58, 01.04.2012

İlyas Altuner

Öz

Gazâlî denilince akla ilk gelen şeyin felsefe eleştirisiyle ünlü bir kelâmcı olduğu düşünülse de, biz burada onun sırf eleştirel düşüncesini aktarmayacağız. İslâm dünyasının bu ünlü düşünürünün salt bir metafizik eleştirisine giriştiği düşünülebilir, ancak bu bizce tam olarak doğru değildir. Gazâlî hakkında dile getirilen geleneksel yorumların pek sağlıklı olmadığı düşüncesinden yola çıkarak daha sağlıklı bir yaklaşım içinde bulunmak için çaba göstermek istiyoruz. Bu yazıda, Gazâlî’nin İslâm dünyasında felsefeyi yıktığı, entelektüel gelişmeye ket vurduğu ve bilimsel ve düşünsel ilerlemenin önüne set çektiği gibi yorumların tutarlı olup olmadığını tartışacağız.

Anahtar Kelimeler

Gazâlî, felsefe, mantık, metafizik, eleştiri, tutarsızlık.

An Inquiry Concerning Alghazali’s Manner of Approach to Philosophy

Öz

Although the first thing coming to mind when called Alghazali is theologian celebrated for criticism of philosophy, we only will not mention his critical thinking. It can be thought that this famous thinker of Islamic world has purely attempted to criticism of metaphysics but in our opinion this is not exactly true. With reference to traditional commentaries on Alghazali is not quite well, we desire to try in order to show a reliable approach. In this paper we will argue whether or not the coherence of some commentaries on Alghazali such as destruction philosophy, inhibition to the intellectual development, prohibition to scientific and ideational advancement and so on.

Anahtar Kelimeler

Alghazali, philosophy, logic, metaphysics, criticism, incoherence.

Kaynakça

• Altuner, İlyas, “Beyânî ve Burhânî Epistemolojilerin Yöntem Tartışmaları Açısından İncelenmesi”, Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 1(2), 2011.
• Altuner, İlyas, “Critique of Metaphysics in the Philosophy of Ghazali and Kant”, Ethos: Dialogues in Philosophy and Social Sciences, 5(2), 2012.
• Aristotle, The Metaphysics, trans. Hugh Lawson-Tancred, London: Penguin Books, 2004.
• Ayık, Hasan, “Gazâlî’nin Eleştirileri Felsefeyi Bitirdi mi?”, Dinbilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, 9(2), 2009.
• Batak, Kemal, “Gazzâlî versus Mantıksal Pozitivizm: Metafizik Bakımından Bir Karşılaştırma”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 2008.
• Bolay, Süleyman Hayri, Aristo Metafiziği ile Gazzalî Metafiziğinin Karşılaştırılması, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
• Eş’arî, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Kahire: Mektebetu’n-Nehdati’lMısriyye, 1950.
• Fârâbî, İhsâu’l-Ulûm, thk. Alî Ebû Mulhim, Beyrut: Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, 1996.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Hurûf, thk. Muhsin Mehdî, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1990.
• Gazâlî, El-Munkız mine’d-Dalâl ve’l-Musfıh bi’l-Ahvâl, thk. Semîh Dugaym, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lubnânî, 1993.
• Gazâlî, Makâsıdu’l-Felâsife, thk. Suleymân Dunyâ, Kahire: Dâru’lMaârif, 1961.
• Gazâlî, Mihakku’n-Nazar fi’l-Mantık, thk. Refîk el-Acem, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lubnânî, 1994.
• Gazâlî, Mişkâtu’l-Envâr fî Tevhîdi’l-Cebbâr, thk. Semîh Dugaym, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lubnânî, 1994.
• Gazâlî, Mîzânu’l-Amel, thk. Suleymân Dunyâ, Kahire: Dâru’lMaârif, 1964.
• Gazâlî, Tehâfutu’l-Felâsife, thk. Mâcid Fahrî, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1990.
• Griffel, Frank, Al-Ghazālī’s Philosophical Theology, Oxford: Oxford University Press, 2009.
• İbn Haldun, Mukaddimetu İbn Haldûn, thk. E.M. Quatremère, Beyrut: Mek-tebetu Lubnân, 1992.
• İbn Ruşd, Faslu’l-Makâl fî mâ beyne’l-Hikme ve’ş-Şerîa mine’l-İttisâl, thk. Muhammed Ammâra, Kahire: Dâru’l-Maârif, 1983.
• Leaman, Oliver, “Gazâlî ve Eş’ariyye”, çev. Yaşar Türkben, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31, 2009.
• Marmura, Michael E., “Al-Ghazālī”, The Cambridge Companion to Arabic Philosophy, ed. Peter Adamson & Richard C. Taylor, Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
• Şehristânî, Filozoflarla Mücadele, çev. Aygün Akyol & Aytekin Özel, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2010.
• Şeyh, M. Said, “Gazzâlî”, çev. Mustafa Armağan, Klasik İslâm Filozofları ve Düşünceleri, ed. M. Muhammed Şerif, İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Toktaş, Fatih, İslâm Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, İstanbul: Klasik, 2004.
• Türker, Sadık, “Gazzâlî Felsefesi Üzerine Bazı Tespitler: Psikoloji, Salt Akıl ve Metafizik”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 21, 2012.
• Wittgenstein, Ludwig, Tractatus Logico-Philosophicus, trans. Charles Kay Ogden, London & New York: Routledge, 2000.
• Wolfson, Harry Austryn, The Philosophy of the Kalam, Cambridge: Harvard University Press, 1976.