Köylü Gazetesi’nin Girit Adası’nda Yaşanan Siyasi ve Sosyal Olaylara Bakışı 1909

Yıl 2019, Sayı: 17, 163 - 194, 01.01.2019

Metin Menekşe

Öz

“Gazetesiz bir millet dilsiz bir insan gibidir” diyen Köylü gazetesi, İzmir'in hattâ ülkemizin fikir hayatında önemli bir yere sahiptir. İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra İzmir'de yayınlanmaya başlamış ve yayın hayatı 14 yıl sürmüştür. Gazetenin sahibi, sonradan adliye nazırı olan Aydın mebusu İsmail Sıtkı Bey’dir. Gazetenin bütün işlerinden sorumlu müdür ise Mehmet Refet Bey’dir. Bugün, İzmir Millî Kütüphanesi'nde bulunan Köylü gazetesi koleksiyonunun ne yazık ki bütün sayıları mevcut değildir. XIX. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren süregelmekte olan Yunanistan’ın Girit’i ilhak etme teşebbüslerine Osmanlı Devleti’nin razı olmamasından dolayı “Girit Meselesi” baş göstermiş ve bu durum aynı zamanda Avrupalı devletlerin müdahalesine de sebebiyet vermiştir. Köylü gazetesinin yayın hayatına başladığı 1909’da da Girit’teki siyasi durum belirsizliğini korumuş ve adadaki İslam ahalisinin içinde bulunduğu olumsuz şartlar Anadolu’da geniş yankı bulmuştur. Bu çalkantılı dönem, adanın, 1913 yılında resmi olarak Yunanistan’a verilmesine kadar da devam etmiştir. Bu çalışmada, Köylü’nün, 1909 yılı sayılarındaki “Girit Meselesi”ne dair yazılar incelenerek gazetenin konuya yaklaşımı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Girit Meselesi, Girit Müslümanları, İzmir Basını, Köylü Gazetesi.

Overview of Köylü Newspaper to Political and Social Events in Crete Island 1909

Öz

"The newspaperless nation is like a dull person", says the newspaper Köylü, in the idea life of Izmir and even our country has an important place. Newspaper Köylü started to be published in İzmir after the declaration of the Second Constitution and its publication life lasted for 14 years. Ismail Sıtkı Bey, who later became a judicial attorney, a proprietor of the newspaper. Mehmet Refet Bey is the director responsible for all the work of the newspaper. Today, the collection of the newspaper Köylü in the National Library of İzmir, unfortunately, does not have all the numbers. Since the first quarter of the nineteenth century, ongoing attempts by Greece to annex Crete have revealed the "Crete Issue" due to the opposition of the Ottoman State. This situation also caused the intervention of the European States. In 1909, when the newspaper Köylü began broadcasting, the political situation in Crete was kept uncertain and the negative conditions of the people of Islam on the island caused wide repercussions in Anatolia. This turbulent period continued until the island was officially given to Greece in 1913. In this study, by using the numbers of Köylü Newspaper in 1909, "The Crete Issue" was examined and the approach of the newspaper Köylü to this issue was revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Crete Issue, Cretan Muslims, Izmir Press, Köylü Newspaper.

Kaynakça

• “Bir İyi Haber ve Köylüler”, Köylü, 21 Mart 1326/3 Nisan 1910.
• “Girid’de Müslümanlara Yapılan Mezâlim”, Tanin, Sayı: 755, 26 Eylül 1326/9 Ekim 1910.
• “Girit Hakkında”, Köylü, Sayı: 224, 14 Mayıs 1325/27 Mayıs 1909.
• “Girit İçin”, Köylü, Sayı: 305, 18 Ağustos 1325/31 Ağustos 1909.
• “Girit İşleri”, Köylü, Sayı: 307, 20 Ağustos 1325/2 Eylül 1909.
• “Girit.. Yine Girit.. ”, Köylü, Sayı: 242, 4 Haziran 1325/17 Haziran 1909.
• “Girit’e Dair”, Köylü, Sayı: 236, 28 Mayıs 1325/10 Haziran 1909.
• “Giritlilerin Beyannamesi”, Köylü, Sayı: 689, 30 Temmuz 1325/12 Ağustos 1909.
• “Köylü’nün Yazıları ve Hizmetini Büyültmesi”, Köylü, 17 Mayıs 1325/30 Mayıs 1909.
• “Millet, Matbuat, Hükümet”, Köylü, 14 Teşrinisani 1325/27 Kasım 1909.
• “Yardım Edelim”, Köylü, Sayı: 310, 24 Ağustos 1325/6 Eylül 1909.
• Ahmet Tevfik Efendi, “Girit”, Mîr’ât-ı Zamân, Sayı: 344, 23 Recep 1327/10 Ağustos 1909.
• Köylü, Sayı: 303, 16 Ağustos 1325/29 Ağustos 1909.
• Köylü, Sayı: 306, 19 Ağustos 1325/1 Eylül 1909.
• Köylü, Sayı: 309, 23 Ağustos 1325/5 Eylül 1909.
• Adanır, Fikret, Makedonya Sorunu, (Çev. İhsan Çatay), İstanbul 1996.
• Adıyeke, A. Nükhet “Türk Basınında Girit’in Yunanistan’a Katılması”, Fethinden Kaybına Girit, İstanbul 2006, ss. 251-278.
• Adıyeke, A. Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896- 1908), Ankara 2000.
• Adıyeke, A. Nükhet-Nuri, Kıbrıs Sorununun Anlaşılmasında Tarihsel Bir Örnek Olarak Girit’in Yunanistan’a Katılması, Ankara 2002.
• Akyüz, Kemal, “Tercüman-ı Ahval”, Türk Ansiklopedisi, Cilt: XXXI, Ankara 1981.
• Alkan, Ahmet Turan, “Ordu-Siyaset İlişkisinin Tarihine Bir Derkenar: 31 Mart Vak’ası ve Sonuçları”, Osmanlı, Cilt: II, Ankara 1999, s. 420-429.
• Arıkan, Zeki, “Dilde Sadeleşme Akımı ve Köylü Gazetesi”, Kebikeç, Sayı: 4, Ankara 1996, ss. 129-148. Arıkan, Zeki, “İşgal Dönemi İzmir Basını”, http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-13/isgal-donemi-izmir- basini, Erişim: 02.05.2018, 14:30.
• Arıkan, Zeki, “Köylü Gazetesi ve İşgal”, Atatürk Yolu, Sayı: 2, 1988, ss. 187-200.
• Bayur, Yusuf Hikmet,Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: I, Kısım: I, Ankara 1991.
• Chrysoula Tzobanaki, Marine Trilogy of Khandax: The Port, the Shipyards, the Fortress on the Sea (Koules), Heraklion 1998.
• Çakır, Hamza, “Tercümân-ı Ahvâl”, DİA, Cilt: XXXX, İstanbul 2011, ss. 495-497.
• Çelik, Hüseyin, “Hürriyet”, DİA., Cilt: XVIII, İstanbul 1998, ss. 505-507.
• Çelik, Hüseyin, “Muhbir Gazetesi”, DİA, Cilt: XXXI, İstanbul 2006, ss. 32-34.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt: IV, İstanbul 1972.
• Detorakis, Theocharis E., History of Crete, (Çev. John C. Davis), Iraklio- Crete 2015.
• Ebüzziya, Ziyad, “Cerîde-i Havâdis”, DİA., Cilt: VII, İstanbul 1993, ss. 406-407.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt: I, Anka- ra 1953.
• Georgios Panaqiotakis, Crete A History in Pictures Kreta, Geschichte in Bildern, Crete Histoire İmages, Heraklion 1993.
• Güneş, Günver, “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Aydın'da Basın Yayın Hayatı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: XXVI, Sayı: 41, Ankara, ss. 21-59.
• Hatipoğlu, M. Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101. Yılı (1821–1922), Ankara 1988.
• Hayta, Necdet, Tasvir-i Efkâr Gazetesi 1862–1869, Ankara 2002.
• Hülagü, Metin, Türk-Yunan İlişkileri Çerçevesinde 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 2001.
• İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul 1999.
• Kapaklı, Kemal, “Başlangıçtan Bugüne Urfa Basını”, Marmara İletişim Dergisi, Sayı: 10, 1999.
• Karagöz, Rıza, “Osmanlı Devleti’nde Yunan Mallarına Karşı Uygula- nan Ticari Boykot (1910)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 8, 2003, İstanbul, ss. 45-74.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907), Cilt: VIII, Ankara 2011.
• Kerimoğlu, Hasan Taner, İttihat Terakki ve Rumlar 1908-1914, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2009.
• Koloğlu, Orhan, “İlk Türkçe Gazete Vakayi-i Mısriyye”, Tarih ve Top- lum Dergisi, Cilt: X, Sayı: 58, Ekim 1988.
• Özçelik, Tarık, Modern İktisadın Osmanlı’ya Girişi ve Ceride-i Havadis 1840-1856, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basıl- mamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
• Süleyman Tevfik-Abdullah Zühdü, Devlet-i Aliyye-i Osmaniye ve Yunan Muharebesi 1314, İstanbul 1315.
• Şenışık, Pınar, Girit: Siyaset ve İsyan (1895-1898), İstanbul 2014.
• Şimşir, Bilal N., Ege Sorunu Belgeler, Cilt: II, Ankara 1989.
• Tahmisci-zâde Mehmed Mâcid, Girit Hatıraları, (Yayına hazırlayanlar: İsmet Miroğlu-İlhan Şahin), İstanbul 1977.
• The Cretan Drama: The Life and Memoirs of Prince George of Greece, High Commissioner in Crete (1898-1906), (Edit. A. A. Pallis), New York: R. Speller 1963.
• Topuz, Hıfzı, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, İstanbul 1973.
• Topuz, Hıfzı, 2. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul 2003.
• Tukin, Cemal, “Girit Maddesi”, DİA., Cilt: XIV, İstanbul 1996, ss. 85-93.
• Uçarol, Rıfat, Siyasi Tarih(1789-1994), İstanbul 1995.
• Yazıcı, Nesimi, “İbret”, DİA., Cilt: XXI, İstanbul 2000, ss. 368-370.
• Yazıcı, Nesimi, “Takvîm-i Vekâyi”, DİA., Cilt: XXXIX, İstanbul 2010, ss. 490-492.
• Yazıcı, Nesimi, “Tasvîr-i Efkâr”, DİA., Cilt: XXXX, İstanbul 2011, ss. 138-140.