Maraş El Sanatlarının Gerilemesine ve Yok Olmasına Etki Eden Faktörler: 19. Yüzyıl ile 20.Yüzyılın İlk Çeyreği

Yıl 2019, Sayı: 17, 259 - 272, 01.01.2019

Cavit Polat

Öz

Birçok medeniyete ev sahipliği yapan Maraş coğrafi, tarihi ve el sanatları ile zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Maraş’ta Külekçilik, saraçlık, oymacılık, dokumacılık, bakırcılık, keçecilik zengin el sanatlarının örnekleridir. Bakırcılık ve kuyumculuk gibi bazı el sanatları günümüzde faaliyetlerini sürdürse de, diğer el sanatları yok olmaya yüz tutmuştur. Bu anlamda son zamanlarda yapılan literatür ve alan çalışmalarında kültürel mirasın sürdürülebilirliğine dair çalışma yapılmadığı tespit edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşanan siyasi krizler, bölgesel olaylar, aşiretlerin iskânı ve loncaların durumu Maraş’ta el sanatlarının gerilemesinde ve yok olmasında önemli rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

Maraş, el sanatları, Ermeniler, aşiretler, I. Dünya Savaşı.

Factors Affecting the Decline and Extinction of Maraş Handcrafts: 19th Century with the First Guarter of the 20th Century

Öz

Maraş province where is home to many civilizations has a geographical, historical and cultural heritage with its handicraft. Külekçilik, leather craft, keçecilik, weaving, copper working are examples of rich handicrafts. Copper work and jewelry are performed at least in the present day but other handicrafts are extinction. Recently, no study has been conducted on the sustainability of cultural heritage in literatüre. Happened political crises, regional events, the establishment of tribes and the attitude of the guild in the recent periods of Ottoman Empire play important role in the decline and extinction of Maraş handicrafts. Therefore, the aim of this study, it is an investigation of social, political and economic factors which cause the extinction at the handicrafts which constitute the cultural heritage of Maraş.

Anahtar Kelimeler

Maraş, handicrafts, Armenians, tribes, World War I.

Kaynakça

• Altuntaş Yener, “ El Sanatlarının Dünü Bugünü Ve Sorunları”, Kamu Ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde Üniversitelerde El Sanatlarına Yaklaşım Ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara 1994
• Arlı Mustafa, “El Sanatlarının Gerileme Kaybolma Ve Üretim Biçimle- rinin Değişme Nedenleri İle Gelişme ve Yaşatılmasına İlişkin Öneriler”, 1. Ulusal El Sanatları Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniv. Yayınları, İzmir 1981
• Atalay Besim, Maraş Tarihi ve Coğrafyası, Ukde Yayınları, Kahraman- maraş 2008
• Aygan Halil, 235 Numaralı Maraş Şeriye Sicili, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 1996
• Baskıcı Mehmet Murat, 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Turhan Kitap Evi, Ankara 2005
• Belli Oktay ve Diğerleri, Anadolu’da Türk Bakır Sanatının Gelişimi, San- doz Kültür Yayınları, İstanbul 1993, s.256
• Beyazıt Bekir Sami, Aşiretlerin İskânları, Ukde Yayınları, Kahramanma- raş 2008
• Büyükçapar Selim, Kahramanmaraş’ta El Sanatları”, KSÜ Sosyal Bilim- ler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Kahramanmaraş 1995
• Dağtaş Lütfü, Anadolu’da Dericilik, Dönence Yayınları, İstanbul 2007,
• Dallı Recai, Kültürel Kimliğimiz, Özel Yayınları, İstanbul 1987
• Dedeoğlu Mesut, Dünden Bugüne Kahramanmaraş, Lazer Ofset An- kara,1996
• Dedeoğlu Mesut, Kahraman Maraş Ekonomisi, Lazer Ofset, Ankara,1996
• Dinçaslan A. Latif, Zeytun Ve Çevresindeki Ermeni İsyanları, Ukde, Kah- ramanmaraş 2008
• Dogan, Ayhan, “ XIX Yüzyılın İkinci Yarısında Maraş”, Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Ensts. Doktora Tezi, Konya 1999
• Doğan Orhan, İngiliz ve Fransız İşgali Altındaki Maraş’ın Kurtuluş Mücadelesi”, Maraş Tarihi ve Sanatı Üzerine, Kahramanmaraş Süt- çü İmam Üniversitesi Rektörlük Yayınları, Kahramanmaraş 2008
• Eldem Vedat, Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara, TTK Yay.,1994
• Eyicil Ahmet, Yakın Cağda Kahramanmaraş, Ukde Yayınları, Kahra- manmaraş 2009
• Eyicil Ahmet, “ Kahramanmaraş İlinin Tarihçesi”, Ben Maraş’ı Böyle Gördüm, Metin Şirikçi, Yusuf Basımevi, Ankara 2001
• Gökhan İlyas, Başlangıçtan Kurtuluş Harbine Kadar Maraş Harbi, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş 2010
• Gökhan İlyas, İlk Çağdan Dulkadirliler’e Kadar Maraş, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş 2008
• Günay Necla, Maraş’ta Ermeniler, Q Yayıncılık, İstanbul 2007
• Günay Necla, 100. Yılında 1909 Maraş’ta Ermeni Olayları, Ukde Yayınla- rı, Kahramanmaraş 2009
• Günay Necla, XIX Yüzyıldan Günümüze Maraş’taki Ekonomik Ve Sosyal Değişikliklerin Şehirdeki Bazı Geleneksel Meslekler Üze- rindeki Olumsuz Etkileri”, Milli Folklor Dergisi, Sayı 86,Yıl 2010
• Kanadıkırık, Emrullah, Maraş’ta Nüfus Hareketleri’’ AÜDTCF., Anka- ra 1971
• Karabekiroğlu Şevki, Maraş’ın Yeniden Doğuşu, Fa Ajans, Kahraman- maraş 2008
• Okumuş Ejder, “Evliya Celebinin Gözüyle Maraş”, Seyahatname, Tarih Coğrafya Kitaplarında Gör Maraş, Haz. Serdar Yakar -Yaşar Alpars- lan, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş 2009
• Önsoy Rıfat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1988
• Özkoy Serdar, Hayat Serüvenimiz, Özel Baskı, İstanbul 1981
• Öztürk Said K, Osmanlı Salnamelerinde Osmanlı Sancağı, Kahramanma- raş Belediyesi Kültür Armağanı, Cilt 2,İstanbul 2006
• Quataert Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İleti- şim Yay., İstanbul 1999
• Salman Özlem, “El Sanatları Örneklerini Çeşitlendirme Yöntemleri”, Kamu Ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde Üniversitelerde El Sanat- larına Yaklaşım Ve Sorunları Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Ba- sım Evi, Ankara 1994
• Sami Şemseddin, Kamus-ul-Alam, Cilt VI İstanbul,1316
• Şahin Harun, “Osmanlı Döneminde Maraş’ta İktisadi Faaliyetler:19. Yüzyılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başlarında” Gaziantep Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2001
• Türkiye İş Bankası, Kahramanmaraş Özel Sayısı, Kültür Sanat Dergisi, Yıl3, Sayı 10, 1991
• Tutak H. İbrahim, “Kadim Zanaat Bakırcılık”, Edik Dergisi, , Sayı 50, 2012
• Yalçın Usal,”Türklerde Çeyiz Sandığının Kullanımı ve Gelenek- sel Süslemeleri”, ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Cilt 1, Sayı 1, 2010
• Yazıcıoğlu Yahşi ve Diğerleri, “Keçeden Yapılan El Sanatı Ürünlerinin Çağdaş Bir Yorumla Uyarlanması”, Türkiye’de El Sanatları Geleneği Ve Çağdaş Sanatlar İçindeki Yeri Sempoz- yumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997
• Yetişgin Memet “Maraş’ta Ermeni Nüfusu: Osmanlının Son Dönemi, Mütareke ve Milli Mücadele Yılları”, OTAM Der- gisi, 2004
• Yetişgin Memet, “Osmanlı Devletinde Gayri Müslimler”, Hoş- görü Toplumunda Ermeniler, Cilt II, Erciyes Üniversitesi Ya- yınları, Kayseri 2007