Tezkirelerde Şair Tanıtımlarında Kullanılan Lakaplara Dair

Yıl 2019, Sayı: 19, 309 - 342, 01.07.2019

Fırat Sevinç

Öz

Sözlüklerde lakabın çeşitli anlamları mevcuttur. Genel olarak kişiyi övmek ya da yermek için kullanılan sözcük anlamı üzerinde birleşilir. Lakap verme geleneği İslam öncesine kadar dayanır. Lakabın Türk toplumunda önemli bir yeri vardır. Türklerde yapılan önemli bir işe göre veya bir kişinin tanınırlığını sağlamak için lakap kullanılır. Belli bir bilgi düzenine sahip olan tezkirelerde şairlerin lakabı ilk sıralarda yer alır. Lakabın alınış nedeni genelde belirtilmez. Şairler yaptıkları işlere ve sahip oldukları özelliklere göre çeşitli lakaplar alırlar. Bu makalede şairlerin lakaplarının neyle ilgili olduğu, lakapların tezkirelerde nasıl ifade edildiği ve nasıl ortaya çıktığı üzerinde durulmuş, bu hususlar tablo ve grafiklerle gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Lakap, tezkire, şair, meslek, tanıtım.

Regarding the Nicknames Used Poet Promotion in Tazkiras

Öz

In dictionaries, the nickname has various meanings. In general, the word used to praise or place the person is united on the meaning. The tradition of giving a nickname dates back to the time of Islam. The nickname has an important place in Turkish society. It is given a nickname to ensure the recognition of a person or an important work done in the Turks. In the tazkiras biographies with a certain information order poets' nickname is in the first place. The reason for taking the nickname is usually not stated. Poets take various nicknames according to their works and features. In this article, it is delt upon what are the names of poets, how the nicknames are expressed and used in the biographies, and these issues are shown in tables and graphs.

Anahtar Kelimeler

Nickname, tazkira, poet, job, promotion.

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (2017). Riyâzü'ş-Şuarâ http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/ 54137,540229- riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 05.02.2019.
• Aksoy, H. (1992). "Behiştî", İslam Ansiklopedisi, (c. 6, s. 144-145). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aksoy, H. (2001). "Kara Fazlî", İslam Ansiklopedisi, (c. 24, s. 360-361).
• Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aksoy, H. (2002). "Kınalızâde Alî Efendi", İslam Ansiklopedisi, (c. 25, s. 416-417). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1989). "Alâeddîn Alî Çelebi", İslam Ansiklopedisi, (c. 2, s. 315). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1994). "Divan Edebiyatı", İslam Ansiklopedisi, (c. 9, s. 389- 427). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aydınlı, A. (1987). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Bozkurt, N. (2003). "Lakap", İslam Ansiklopedisi, (c. 27, s. 65-67). Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Canım, R. (2018). Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. http://ekitap.kulturturizm. gov.tr/Eklenti/60327,latifitezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 03.02.2018.
• Coşar, A. M. (2003). Trabzon’da Kullanılan Lâkaplar Üzerine Bir Derleme / Değerlendirme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten C.1, S. 42.
• Devellioğlu, F. (1995). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Erünsal, İ. E. (2010). "Tacîzâde Cafer Çelebi", İslam Ansiklopedisi, (c. 39, s. 353). Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İpekten, H., İsen, M. Ayan, H. Karabey, T. & Kut, G. (2017). Heşt Behişt. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56165,hestbihistpdf.pdf? 0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD771F0E5&cref er=14889B313300ABB9D6334684080CF2E1AC81ACE1335FAE3CA 30991F0F8C0EB29 Erişim Tarihi: 07.03.2018
• İpşirli, M. (2003). "Osmanlılar'da Lakap", İslam Ansiklopedisi, (c. 27, s. 67). Ankara : Türkiye Diyanet Vakfi yayınları.
• İsen, M. (2017). Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı http://ekitap.kulturturizm. gov.tr/Eklenti/ 55739,kunhulahbarin-tezkire-kismpdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 05.02.2017.
• Kadıoğlu, İ. (2018). Tezkire-i Şuarâ-yı Amid http://ekitap.kulturturizm.gov.tr /Eklenti/58689, ali-emiriefendi--tezkire-i-suara-yi-amidpdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 01.02.2019.
• Kılıç, F. (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kılıç, F. (2017). Sefkât Tezkiresi (Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55753,sefkat-tezkiresipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 10.03.2017.
• Kılıç, F. (2018). Meşâ’irü’ş-Şuarâ. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 01.02.2018.
• Nazima, A., & Reşad, F. (2009). Mükemmel Osmanlı Lügati. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Oğuz F. S. K., Koncu, H., & Çakır, M. (2017). Kâfile-i Şuara. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti /56163,mehmedtevfik-kafile-i-su39arapdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 07.03.2019.
• Özergin, K. (1970). Türklerde Lakap Alma Adetine Dair. Türk Folklor Araştırmaları, S. 49, s. 5583.
• Pala, İ. (2013). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İ. ((haz) 2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
• Remzî, H. (1305). Lügât-ı Remzî. İstanbul: Matbaâ-yı Hüseyin Remzî.
• Samî, Ş. (1999). Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Serinsu, A. N. (2009). Dini Terimler Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Solmaz, S. (2018). Gülşen-i Şuarâ http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti /56733,ahdi-gulsen-isuarapdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 07.02.2019.
• Sungur, N. (2006). Tacî-zâde Cafer Çelebi Heves-nâme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sungurhan, A. (2017a). Tezkiretü'ş-Şuarâ http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/55834,kinalizadehasan-celebipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 06.02.2019.
• Sungurhan, A. (2017b). Tezkiretü'ş-Şuarâ http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/55835,beyanitezkiresipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 09.03.2019.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî c. 1-c. 3. İstanbul : Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TDK. (2011). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara : Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tığlı, F. (2007). "Rahmî", İslam Ansiklopedisi, (c. 34, s. 421). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tolasa, H. (2002). Sehî, Latîfî, ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uylaş, S. (2015). Arap Şairlerinde Lakap Geleneği . Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 55, s. 11-35.
• Ünver, İ. (1986). "Ahmed Rıdvan", İslam Ansiklopedisi, (c. 2, s. 123-124). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Varis, A. (2004). Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme. Milli Folklor, S. 61, s.124-133.
• Yakar, H. İ. (2002). Gelibolulu Sun'î Divanı ve Tahlili. İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Yeşilöz, Z. (2012). Nevşehir Lakaplarından Derleme Sözlüğüne Katkılar. Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, s. 22-27.
• Zavotçu, G. (2017). Rıza Tezkiresi http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti /60735,rizatezkiresipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 05.02.2019.