Klasik Türk Şiirinde Değişen Muhtevâ: Ali Emîrî Örneği

Yıl 2019, Sayı: 20, 109 - 122, 01.10.2019

Abdulsamet Özmen

Öz

Bir toplumun sosyal, siyasal ve kültürel olarak gelişmesi ve değişmesi o toplumun edebî eserlerinin muhtevâsını da etkilemektedir. XVIII ve XIX. yüzyıllarda gelişen bazı hadiseler hayatın her safhasını etkilediği gibi klasik Türk edebiyatı muhtevâsını da etkilemiştir. Çalışmamızın konusu olan Ali Emîrî Efendi 1857-1924 de şiirlerinde -özellikle Divanı’nda- teknolojiye bağlı olarak gelişen bazı araçların adlarına kayıtsız kalmamış, bu araçların adlarını bazı şiirlerinde zikr etmiştir. Ali Emîrî’nin şiirlerinde zikr ettiği bu teknolojik kavramların çoğu 1800’lü yıllardan sonra icat edilen iletişim ve ulaşım araçlarının adlarıdır. Bu sebeple bu kavramlar klasik Türk şiirinde zikr edilen icat tarihinden daha önce kullanılmamıştır. Ali Emîrî, şiirlerinde bilimsel ve teknolojik kavramlara ek olarak Deli Petro, Napolyon gibi devlet büyüklerinin adlarını ve Avrupa, Moskova gibi mekân adlarını da kullanmıştır. Bu durum, edebiyat ile toplumsal yaşam ve gelişmelerin içiçe olduğunun göstergesidir.

Anahtar Kelimeler

Ali Emîrî, klasik Türk şiiri, muhtevâ, bilimsel ve teknolojik kavramlar.

The Changing Content in Classical Turkish Poetry: The Case of Ali Amiri

Öz

The social, political and cultural development and change of a society affect the content of the literary works of that society. The political, technological and social changes developed in the XVIII and XIXth century influenced every stage of life and influenced the content of literary works produced in the field of classical Turkish literature. Ali Amiri 1857-1924 , who is the subject of our study, did not remain indifferent to the names of the communication and transportation tools developed due to technology but mentioned them in his poems, especially in the Divan. Most of these technological concepts, which Ali Amiri mentions in his poems, are the names of the communication and transportation devices that were invented after the 1800s. For this reason, these concepts were not used before the date of the invention mentioned in classical Turkish poetry. In addition to the scientific and technological concepts in his poems, Ali Amiri also used names of statemen like Peter the Great, Napoleon and names of places such as Europe and Moscow. This is an indication that literature and social life and developments are intertwined.

Anahtar Kelimeler

Ali Amiri, classical Turkish poetry, content, scientific and technological concepts.

Kaynakça

• Akdes, N. K. (1999). Rusya Tarihi -Başlangıçtan 1917’ye kadar-. Anka- ra: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arslan, M. U. (2008). Ali Emîrî Efendi ve Dîvânı. Yayınlanmamış yük- sek lisans tezi İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü- sü.
• Arslan, Mustafa Uğurlu. (2016). Bir Nâşir Olarak Ali Emîrî Efendi ve Gazete Kasidesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Der- gisi, 8(17), 1-14.
• Aymaz, G. (2018). İletişim Araçlarının Toplumsal Tarihi İçin Bir Giriş. Global Media Journal Tr Edition, 8 (16), 124-138.
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. C. II, İstanbul: MEB. Yayınları.
• Çelik, K. (2007). Bir Kitap Dostu Ali Emîrî Efendi. Ankara: Mor Yayın- ları.
• Devellioğlu, F. (2001). Osmânlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Yayınları.
• Erdoğan Çeltik, S. (2007). Ali Emîrî'nin Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası Üzerine Bir İnceleme. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erzen, M. H. (2013). Divan Şiirinde Mitolojik Ve Efsanevî Şahısların Kullanımına İyi Bir Örnek: Nev’izâde Atâyî Divanı. Turkish Stu- dies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/4, 835-854.
• Eyicil, A. (2004). Siyasi Tarih (1789-1939). Ankara: Gün Yayınları.
• Gök, K. (2016). Fotoğrafın Bulunuşu ve Sonrasında Oluşan Teknik Gelişmeler. Yıldız Journal Of Art And Desıgn, Volume 3/1, 43-65.
• Gülhan, A. (2008). Divan Şiirinde Meyveler ve Meyvelerden Hareketle Yapılan Teşbih ve Mecazlar. Turkish Studies - International Peri- odical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3(5), 345-375.
• Günay, D. (2002). Sanayi ve Sanayi Tarihi. İstanbul Mimar ve Mühen- dis Dergisi, S. 31, 8-14.
• Kadıoğlu, İ., Çeçen, H., & Sarıçiçek, R. (2013). Ali Emîrî Efendi: Cevâhirü'l-Mülûk. Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları.
• Levend, A. S. (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Manzum 138.
• Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Manzum 154.
• Oktay, A. (2018). Gazelden Gazeteye Âmid-i Sevdâ (İnceleme-metin). Ankara: Sonçağ Yayınları.
• Öztekin, Ö. (2006). Divanlardan Yansıyan Görüntüler. Ankara: Ürün Yayınları.
• Parlatır, İ. (2004). Şinasi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yeniterzi, E. (2015). Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut KARABEY Armaşanı- 3(15), 301-334.