Devletçi Ekonomi- Liberal Ekonomi Karşılaştırması: Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 26, 836 - 858, 30.04.2021

Şaban Öztürk Taha Taştan

Öz

Ekonomik sistem, ekonomik yapı, kurum ve uygulanan politikalar bağlamında daha çok uzun dönem için istenilen hedeflere ulaşmada kullanılabilecek yol, yöntem ve davranışların tümünü kapsayan bir kavram olarak kabul edilebilir. Ekonomik sistemler sadece ticari yönüyle değil aynı zamanda politik yönüyle de ele alınmaktadır. Dolayısıyla dünyada meydana gelen değişimlerle birlikte ülkelerin ekonomik sistemlerinde de değişim yaşanabilmektedir. Bazen bu değişim devletler açısından tercihten öte bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de kuruluş yıllarında Lozan Barış Antlaşması ve İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlara bağlı olarak uygulanan liberal politikalar diğer sebeplerin yanı sıra özellikle 1929 Dünya Ekonomik Krizi nedeniyle sürdürülememiştir. Böylece 1929’dan itibaren devletçi ekonomi modeline geçilmiştir. Ancak İkinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı yıllarda ise 1939- 1945 arası savaş ekonomisi uygulanmıştır. Savaş sonrasında yani 1946 yılından itibaren çok partili sisteme geçiş ile birlikte bir yanda liberal ekonomi politikaları uygulanmaya çalışılırken diğer yanda Truman Doktrini, Marshall Planı ve Barker Raporu ile yeni bir ekonomik yapılanma gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Türkiye’de 1960 yılından itibaren “Karma Ekonomik Düzen” uygulanmış aynı zamanda Devlet Planlama Teşkilatı’nın kurulmasıyla planlı ekonomik döneme geçiş yapmıştır. Ancak 1970’li yılların sonunda dünyada etkisini hissettiren krizlere bağlı olarak Türkiye’de de ekonomik sistemde değişikliğe gidilmiştir. Bu değişiklikte kuşkusuz 24 Ocak 1980 yılında alınan kararların etkisi büyük olmuştur.

Anahtar Kelimeler

: Ekonomik sistem, devletçilik, liberalizm, politik ekonomi

Comparison of Statist Economy and Liberal Economy - An Assessment on Turkey

Öz

Economic system can be regarded as a concept encompassing all paths, methods and behaviors that mostly aimed to attain the desired long-term targets within the economic structure, institutions and applied policies. Economic systems are not only considered in the sense of trade but political aspects are also taken into consideration. Accordingly, global changes ınay Lead to systemic changes in the economic systems of countries. Even sometimes such changes might turn into a necessity rather than a preference. in Turkey, liberal policies that adopted in the early years of the Republic at the Treaty of Lausanne and Izmir Economic Congress could not be pursued due to various reasons particularly 1929 Great Depression. Thus, Turkey sbifted to a statist economy as of 1929. However, during the years of Second World War 1939-1945 , a war economy had been implemented. After the War, that is as of 1946, alongside the transition to multi-party system on the one side liberal economic policies were in1plemented and on the other side a new economic structuring was tried to be developed by the help of Marshall Plan, Trun1anDoctrine and Barker Report. In Turkey, a mixed economic model had been implemented as of 1960 and at the same time with the establishment of State Planning Organization the era of planned economy commenced. But as a result of the economic crises that being felt in the late 1970s in the world, Turkey once again went through a systemic change in its economy. Apparently, the January 24• 1980 decisions has tremendous impacts on this change.

Anahtar Kelimeler

: economic system, statism, liberalism, political economy

Kaynakça

• Acar, E. (2017). “Neo-liberalizm ve Sosyal Refah Devleti Ekseninde Üçüncü Yol Yaklaşımı”, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18 (1), ss.248-263. http://dergipark.gov.tr/download/article- file/361178, Erişim:18.12.2018.
• Adıgüzel, M. (2011). Türkiye Ekonomisi ve Stratejik Dönüşümü, (1.Baskı), Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Akdemir, S. (2008). “Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları ve Ekonomik Sonuçları”, Çeşitli Yönleriyle 85. Yılında Türkiye Ekonomisi, Ed. Gülen Elmas Arslan, Gazi Ünv. Hasan Ali Yücel Arş. ve Uyg. Merkezi Yayını, Ankara
• Aktan, C.C. (1999). Müdahaleci Devletten Sınırlı Devlete, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Arıkan, U. (2014). İktisat Tarihi ve Türkiye’de Uygulanan Ekonomik Sistemler, http://akademikperspektif.com, Erişim:10.06.2017.
• Arslan, C. & Arslan, G.E. (2008). “Küreselleşme- Yerelleşme Tartışmaları ve Yerel Yönetimler”, Çeşitli Yönleriyle 85. Yılında Türkiye Ekonomisi, ed. Gülen Elmas Arslan, Gazi Üniversitesi Hasan Ali Yücel Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara.
• Bakan, S. (2007). 1980’den Günümüze Türkiye’de Uygulanan Neo Liberal İktisat Politikaları, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2009, 1 (2), ss. 116- 125.
• Boratav, K. (2006). Türkiye’de Devletçilik, (2.Baskı), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Çağlar, Ü. & Dışkaya, S.K. (2018). “Küreselleşme, Uluslar arası Para Sistemi ve Kriz, İktisat Politikaları Araştırmaları Dergisi, 5 (2), ss. 1-24. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/516972, Erişim: 15.01.2021.
• Çetin, H. (2002). “Liberalizmin Tarihsel Kökenleri”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3 (1), ss. 79-96. http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/134.pdf,Erişim: 05.05.2017.
• Doğan, K.C. (2016). “Küreselleşme ve Neo-Liberal Kuşaklar Çerçevesinde Devleti Konumlandırma Sorunsalı: "Minimal Devlet’ten Düzenleyici Devlet’ e" Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (43), ss. 1795-1803. https://www.researchgate.net/publication/301579270, Erişim: 20.12.2020. Eğilmez, M. (2016). Kendime Yazılar, https://www.mahfiegilmez.com/2016/04/kapitalizm.html, Erişim: 20.05.2020.
• Erdal, A. & Dilek, Ö. (2013). “Kamu Müdahaleciliğinin Yeni Evresi”, Osmanlı’dan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Ekonomik Tarihi, Ed. Mehmet Dikkaya, Adem Üzümcü, Deniz Özyakışır, Savaş Kitabevi, Ankara
• Erdut, Z., (2004). “Liberal Ekonomi Politikaları ve Sosyal Politika”, Çalışma ve Toplum, http://www.calismatoplum.org/sayi2/makale1.pdf,Erişim: 14.06.2017.
• Hayek, F.A. (2009). Liberalizm, Çev. Ü.Çetin, Liberal Düşünce Dergisi, 14 (55), ss. 197-224.
• https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/791531, Erişim: 09.07.2020.
• Heywood, A. (2015). Siyaset, Çev. B.B. Özipek, B. Şahin, M. Yıldız, Z. Kopuzlu, A. Yayla, U. C. Karaca, H. Y. Başdemir, Adres Yayınları, 16. Baskı, Ankara.
• Heywood A. (2018). Küresel Siyaset, Çev. N.Uslu&H. Özdemir, BB101 Yayınları, Ankara.
• Hiç, Ö. (2017). “Ekonomik Sistemler ve Rejimler”, Journal Of Emerging Economies And Policy (JOEPP), 2(1), ss. 124-126.
• Karaçor, Z. (2003). “Küreselleşme Süreci ve İstikrar Arayışındaki Türkiye Ekonomisi”, Küresel Sistemde Siyaset Yönetim Ekonomi, Der. M. Akif Çukurçayır, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya
• Kazgan, G. (2014). İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Koçtürk, O. M. & Gölalan, M. (2010). “1923-1950 Türkiye Ekonomisinin Yapısal Analizi”, Üçüncü Sektör Kooperatifçilik Dergisi, 45 (2), ss. 45-68.
• Metin, A.& Özkan, M. (2016). “Hayek’te Sosyal, İktisadi ve Siyasal Teorilerin Bütünselliği”, Liberal Düşünce Dergisi, (81), ss. 113-129, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/791723, Erişim: 10.10.2020.
• Ongun, M. Tuba, Türkiye-AB İlişkileri, Çeşitli Yönleriyle 85. Yılında Türkiye Ekonomisi, Ed. Gülen Elmas Arslan, Gazi Üniversitesi. Hasan Ali Yücel Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara.
• Özdemir, H. (2013). “Demokrat Parti (DP) ile Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)’nin Ekonomi Politikaları açısından Karşılaştırılması”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12 (1), ss. 11-51.
• Özel, M. (1995). Piyasa Düşmanı Kapitalizm, İz Yayıncılık, İstanbul.
• Özkale , L. & Kayalıca, M. Ö. (2008). “Dış Ticaretin Yapısal Gelişimi”, Çeşitli Yönleriyle 85. Yılında Türkiye Ekonomisi, Ed. Gülen Elmas Arslan, Gazi Üniversitesi. Hasan Ali Yücel Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara.
• Öztürk, F. (2013). “Türkiye Ekonomisinin Kırılma Noktası: 24 Ocak İstikrar Kararları” http://www.dunyabulteni.net/haber/244303/turkiye-ekonomisinin- kirilma-noktasi-24-ocak-istikrar-kararlari, Erişim: 05.06.2017
• Ritzer, G., Stepnsky, J. (2014). Sosyoloji Kuramları, Çev.: H. Hülür, De Ki Basım Yayım, Ankara.
• Saraçoğlu, F. (2009). “1930-1939 döneminde Vergi Politikası, Maliye Dergisi, Sayı:157.
• Seyidoğlu, H. (2009). “Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük” (2.Baskı), Kurtiş Matbaacılık, İstanbul.
• Şimşek, O. (2017). Küreselleşme ve Yeni Devlet Kapitalizminin Yükselişi, Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları:7, Ankara.
• Takım, A. (2012). “Demokrat Parti Döneminde Uygulanan Ekonomi Politikaları ve Sonuçları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67 (2). ss. 157-187.
• Tören, T. (2006). “Yeniden Yapılanan Dünya Ekonomisinde Marshall Planı ve Türkiye Uygulaması,Türkiye’de Kapitalizmin Gelişimi, Haz: D. Yılmaz, F. Akyüz, F. Ercan, K.R. Yılmaz, Ü. Akçay, T. Tören, Dipnot Yayınları, Ankara.
• Tüleykan, H. & Bayramoğlu, S. (2016). “Türkiye’de 24 Ocak Kararları İle Başlayan Finansal Serbestleşmenin Günümüz İktisadi ve Mali Yapısına
• Üzümcü, A. (2013). “Türkiye’de Ulusal Ekonominin İnşası: 1923-1945”, Osmanlı’dan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Ekonomik Tarihi, Ed. Mehmet Dikkaya, Adem Üzümcü, Deniz Özyakışır, Savaş Kitabevi, Ankara
• Yansımaları”, The Journal of Academic Social Science Studies, Spring II (44), http://www.jasstudies.com/Makaleler, Erişim: 08.06.2017.
• Yıldırım, E., Dura, Cihan, “Gümrük Birliği’nin Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri Konusundaki Literatüre Bir Bakış”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Ocak-Haziran 2007 (28), ss. 141-177.