Okul Öncesi Dönemde Olumlu Sosyal Davranış: 2010-2022 Yılları Arasında Tamamlanmış Tezlerin İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 35, 178 - 196, 31.01.2024

Hülya Gülay Ogelman Nazife Koyutürk Koçer İlkay Göktaş

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1389035

Öz

Bu çalışmada, 2010-2022 yılları arasında Türkiye’de gerçekleştirilen okul öncesi dönemde olumlu sosyal davranış konulu yüksek lisans ve doktora tezlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Veri toplama sürecinde, YÖK Ulusal Tez Merkezi’nde olumlu sosyal davranış, prososyal davranış, başkasına yardım amaçlı davranış, alturizm, özgecilik anahtar kelimeleri doğrultusunda tarama yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu okul öncesi dönemde olumlu sosyal davranış konulu 27 tez oluşturmaktadır. Araştırma bulgularına göre belirlenen tarih aralığındaki ilk yüksek lisans tezi 2014, ilk doktora tezi 2012 yılına aittir.Sayı açısından yüksek lisans tezlerinin doktora tezlerine göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Tezlerin büyük çoğunluğunun nicel araştırma yöntemleriyle gerçekleştirilmiş olup nitel ve karma yöntemlerin yer aldığı tezlerin daha az olduğu sonucuna ulaşılmıştır.Doktora tezlerinin tamamında farklı konularda hazırlanmış eğitim programlarının etkisinin incelendiği; yüksek lisans tezlerinde ise doktora tezlerinde olduğu gibi eğitim programları olmakla birlikte gelişim alanları, zihin kuramı, ebeveyn çocuk ilişkisi ve öğretmen çocuk ilişkisine dayalı vb. birçok farklı konunun çalışıldığı görülmektedir. Tezlerde demografik bilgilere yönelik analizlerin yoğun olarak ele alınmasına karşılık konu başlıklarında çeşitlilik olduğu söylenebilir.Tezlerin bulguları doğrultusunda, bazı bireysel özelliklerin, aile ve okul öncesi eğitimle ilgili değişkenlerin küçük çocukların olumlu sosyal davranışlarını etkileyebildiği söylenebilir. Ek olarak bazı bireysel özelliklerin, aile ve okul öncesi eğitim değişkenlerinin olumlu sosyal davranışları etkilemediğine yönelik bulgulara da rastlanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Olumlu sosyal davranış, sosyal davranış, okul öncesi dönem, tezler

Social Behavior During Preschool Period: Examination of Dissertations Completed between Years 2010-2022

Öz

The purpose of this study is to examine postgraduate and doctoral dissertations carried out in Turkey between 2010-2022 on prosocial behaviors during preschool period. A literature review was conducted at the Council of Higher Education (YÖK) National Thesis Center based on the keywords prosocial behavior, behavior for assisting others, altruism. The study group consists of 27 dissertations regarding prosocial behavior during preschool period. According to the study findings, during the given years the first postgraduate thesis was carried out in 2014 and first doctoral dissertation was carried out in 2012. It was identified that postgraduate dissertations outnumber doctoral dissertations. The majority of the dissertations were carried out through the quantitative research method and it was observed that the number of thesis conducted through qualitative and mixed research methods were lower. It was evident that the effect of educational programs on various subjects are examined in all doctoral dissertations; along with the subjects of doctoral dissertations, postgraduate dissertations dwell upon many subjects such as developmental areas, theory of mind, parent-child relationships, teacher-child based relationships etc. It can be stated that there is a variety of titles despite discussing analyses on demographic characteristics in detail. Based on the findings of the dissertations, it can be asserted that various personal characteristics and variables related to family and preschool education can affect prosocial behaviors of young children. In addition, there are findings underlining that specific personal characteristics and variables related to family and preschool education don’t affect prosocial behaviors.

Anahtar Kelimeler

Prosocial behavior, social behavior, preschool period, thesis

Kaynakça

• Aktaş, V.,& Güvenç, G. B. (2006). Kız ve erkek ergenlerde saldırgan ve olumlu sosyal davranışlar ile yaş, ilişkisel bağlam ve kişiler arası duyarlılık arasındaki ilişkiler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23(2), 233-264.
• Aktaş, V., &Kındap Tepe, Y. (2020). Olumlu Sosyal Davranış Eğilimi Ölçeğinin psikometrik özelliklerinin kendini belirleme kuramı bağlamında incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 7: 154-166 DOI: 10.21733/ibad.670311
• Altay, F. B., & Güre, A. (2012). Okulöncesi kuruma (devlet-özel) devam eden çocukların sosyal yeterlik ve olumlu sosyal davranışları ile annelerinin ebeveynlik stilleri arasındaki ilişkiler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(4), 2699-2718.
• Aydın, M.Ş. (2021). 13-70 aylık çocuklarda prososyal davranışlar: Doğal gözlem çalışması. Psikoloji Çalışmaları, 41(2), 673–709.https://doi.org/10.26650/SP2019-0096.
• Aydın, M. Ş. (2015). Çocuklarda (3-4 yaş) zihin kuramı ve kendini düzenleme becerisinin olumlu sosyal davranış üzerindeki etkisi. [Yüksek lisans tezi].İstanbul Üniversitesi.
• Bağcı, B. (2015). Çocuk ve yetişkin prososyallik ölçeklerinin geçerlik güvenirlik çalışması ve çocuk ile anne baba prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Bağcı Çetin, B., & Öztürk Samur, A. (2018). 60-72 aylık çocukların prososyal davranışları ile anne-babalarının prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20 (1), 1-17.
• Bağcı Çetin, B. (2021). Prososyal davranış psikoeğitim programının okul öncesi dönem 5-6 yaş çocuklarının prososyal davranışlarına, sosyal duygusal uyumuna ve yaşam doyumuna etkisi.[Doktora tezi].Pamukkale Üniversitesi.
• Bozkurt, A. (2022). 60-72 aylık okul öncesi eğitim kurumuna devam eden çocuklara uygulanan prososyallik eğitim programının çocukların prososyal davranışlarına etkisinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Burlacu, F. (2013). The importance of pre-school education in child development. EuromentorJournal-Studiesabouteducation, 02(1), 153-165.
• Carlo, G., &Randall, B. A. (2002). Thedevelopment of a measure of prosocial behaviors for late adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 31(1), 31-44.
• Cherry, K. (2022). Thebasics of prosocial behavior. https://www.verywellmind.com/what-is-prosocial-behavior-2795479
• Çelik Kahraman, S. (2019). Okul öncesi prososyal davranış ölçeğinin geliştirilmesi ve 48-72 aylık çocuklarda prososyal davranışların bazı değişkenlere göre incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Çetin, H. (2019). Özgecilik, toplumsal işbirliği ve rekabet. [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Çubukcu, A. (2019). 48–72 aylık çocukların prososyal davranışları ile annelerinin prososyal davranışları ve ebeveyn tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi].Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Demir, B. (2021). Drama etkinliklerinin okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 60-72 aylık çocukların prososyal davranışları üzerine etkisinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi].Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Doğan, S. (2022). Okul öncesi dönem 5-6 yaş çocuklarının prososyal davranışları ile rekabet stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi].Çankırı Karatekin Üniversitesi.
• Dunfield, K., Kuhlmeier, V. A., O’Connell, L., &Kelley, E. (2011). Examining the diversity of prosocial behavior: Helping, sharing, and comforting in infancy. Infancy, 16, 227–247. doi:10.1111/j.1532-7078.2010.00041.x
• Ebil, S. (2022). 60-72 aylık çocukların olumlu sosyal davranışlarının yordayıcıları olarak mizaç ve ebeveyn çocuk ilişkisi.[Yüksek lisans tezi].Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Eisenberg, N.,&Fabes, R. A. (1998). Prosocialdevelopment. Handbook of childpsychology (Vol. 3, pp. 701–778). New York: WileyandSons.
• Eisenberg, N., Fabes, R. A., &Spinrad, T. L. (2006). Prosocial development. W Damon, RM Lerner (Eds.), N Eisenberg (Vol. Ed.), Handbook of Child Psychology, Vol. 3, Social, Emotional and Personality Development. New York: John Wiley.
• Eisenberg, N., & Miller, P. A. (1987). Therelation of empathy to prosocial and related behaviors. Psychologicalbulletin, 101(1), 91.
• Eisenberg, N., &Mussen, P. H. (1989). Theroots of prosocialbehavior in children. Cambridge UniversityPress. Ergin, D. G. (2020). Okul öncesi dönemde ebeveyn tutumları ile çocuğun prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Çağ Üniversitesi, Mersin.
• Erten Sarıkaya, H. (2021). Okul öncesi öğretmenleri iletişim becerileri psiko-eğitim programının öğretmenlerin iletişim becerileri ile 5 yaş çocuklarının sosyal-duygusal uyum düzeyleri ve prososyal davranışları üzerindeki etkisi.[Doktora tezi].Pamukkale Üniversitesi.
• Fabes, R. A., Carlo, G., Kupanoff, K., &Laible, D. (1999). Early adolescence and prosocial/moral behavior I: The role of individual processes. The Journal of Early Adolescence, 19(1), 5-16. doi:10.1177/0272431699019001001
• Genç, F. G. (2021). Annelerin prososyal davranışları ve tutumları ile okul öncesi dönem çocuklarının prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Göktaş, İ., & Gülay Ogelman, H. (2016). Aile katılımı ve sosyal beceri eğitimi programlarının tek başına ve birlikte 4-5 yaş çocuklarının sosyal becerileri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1). 415-437.
• Göregenli, M. (1997). Individualist-collectivisttendencies in a Turkish sample. Journal of Cross-Cultural Psychology, 28(6), 787-794.
• Gözün Kahraman, Ö. (2012). Zihin kuramına dayalı eğitim programının 48-60 aylık çocukların bilişsel bakış açısı becerileri ve prososyal davranışları üzerindeki etkisinin incelenmesi.[Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Gülay, H. (2008).5-6 yaş çocuklarına yönelik akran ilişkileri ölçeklerinin geçerlik güvenirlik çalışmaları ve akran ilişkilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi.[Doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Gülay, H.,& Akman, B. (2009). Okul öncesi dönemde sosyal beceriler.Pegem Akademi.
• Hastings, P. D., McShane, K. E., Parker, R., &Ladha, F. (2007). Ready to make nice: Parental socialization of young sons' and daughters' prosocial behaviors with peers. The Journal of Genetic Psychology, 168(2), 177-200.
• Kalkan, A. (2022). Erken çocukluk dönemine yönelik hazırlanan bazı çizgi filmlerin prososyal davranış içeriklerinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi].Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Kanyılmaz Canlı, E. S. (2022). Orman okulu temelli prososyal destek programının 4-6 yaş çocuklarının prososyal davranışlarına etkisi.[Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Karaman, N. N., & Dinçer, F. Ç. (2020). Okul öncesi dönem çocuklarının prososyal davranışlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 4 (3), 639-664.
• Karoğlu, H. & Esen Çoban, A. (2019). Türkiye’de okul öncesi eğitimde dil gelişimi ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 211-229.
• Knafo, A., &Plomin, R. (2006). Prosocial behavior from early to middle childhood: Genetic and environmental influences on stability and change. Developmental psychology, 42(5), 771.
• Kumru, A., Carlo, G., &Edwards, C. P. (2004). Olumlu sosyal davranışların ilişkisel, kültürel, bilişsel ve duyuşsal değişkenlerle ilişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 19 (54), 109-125.
• Kumru, A., Sayıl, M. & Yağmurlu, B. (2008). Yaşanılan şehrin büyüklüğü, annenin sosyalleştirme hedefleri, yeterlik algısı, akran yönetimi ve çocukların olumlu sosyal davranışları ve benlik algıları arasındaki ilişkiler.[Konferans sunumu]. 15. Ulusal Psikoloji Kongresi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• McIntyre, T. (2007). Teaching social skills to kids who don't yet have them. Education Horizons, 9(5), 19-21. Miller, P. A., & De Haar, M. A. J. O. (1997). Emotional, cognitive, behavioral, and temperament characteristics of high-empathy children. Motivation and Emotion, 21, 109-125.
• Oktay, A. (1999). Yaşamın sihirli yılları: Okul öncesi dönem. Epsilon.
• Oyserman, D., Coon, H. M., &Kemmelmeier, M. (2002). Rethinking individualism and collectivism: evaluation of the oretical assumptions and meta-analyses. Psychological bulletin, 128(1), 3-72.
• Önal, F. (2018). Okul öncesi eğitimde sınıfında kaynaştırma öğrencisi olan ve olmayan çocukların prososyaldavranışlarının incelenmesi. [Yüksek lisans tezi].İstanbul Üniversitesi.
• Özcan, A. (2016). Türkiye’de okul öncesi dönemde prososyal davranışlar ile ilgili yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri ile makalelerin incelenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 51, 489-504.
• Özcan, A. (2017). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 60-72 aylık çocukların ahlaki ve sosyal kural algıları prososyal davranışları ile duygu düzenleme becerileri arasındaki ilişkilerin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Öztürker, B. (2014). 6 yaş çocuklarının olumlu sosyal davranışları ile anne ve öğretmen özgeciliği arasındaki ilişkilerin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Pryor, J. B.,Reeder, G. D., Monroe, A. E., &Patel, A. (2010). Stigmas and prosocial behavior. Are people reluctant to hel pstigmatized persons. (Eds. S. Stürmer& M. Synder). The Psychology of Prosocial Behavior: Group Processes, intergrou prelations, and helping. (pp. 59-80). Blackwell Publishing
• Rençber, K. (2017). Okul öncesi öğretmeninin uygulamaları ile çocukların prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Sağıroğlu, H. H. (2021). Okul öncesi dönemde bütünleştirmeye duyarlı prososyal davranış ölçeğinin geliştirilmesi.[Yüksek lisans tezi].İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Salıkutluk, Y. Z. (2017). Çocukların prososyal davranışlarının ebeveynlerin prososyal davranışları ve çocuk sevme eğilimleriyle ilişkisi.[Yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Santrock, J. W. (2016). Yaşam boyu gelişim ( G. Yüksel, Çev.). Ankara: Nobel.
• Saracho. O. N., ve Spodek, B. (2007). Introduction: Explorations in social development: The theory base. (Ed. O. N. Saracho& B. Spodek) Contemporary Perspectives on Socialization and Social Development in Early Childhood Education (pp.ix-xix). Information Age Publishing.
• Saygılı, N. (2021). 60-72 aylık çocukların ahlaki yargı düzeyleri i̇le prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi].İstanbul Aydın Üniversitesi.
• Somer, B. (2015). 4-6 yaş resimli çocuk kitaplarının prososyal davranışlar açısından incelenmesi. [Yüksek lisans tezi].Gazi Üniversitesi.
• Takahashi, Y., Okada, K., Hoshino, T., &Anme, T. (2015). Developmental trajectories of social skills during early childhood and links to parenting practices in a Japanes esample. Plo Sone, 10(8), e0135357.doi: 10.1371/journal.pone.0135357.
• Türen, Ş. (2022). 60-72 aylık çocukların annelerinin sahip oldukları bireysel değerler ile çocuklarının prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi].Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Türkmen, S. (2018). Okul öncesi eğitim alan 48-60 aylık çocukların zekâ alanlarıyla prososyal davranışları arasındaki ilişki.[Yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
• Ümmet, D., Halil, E., &Otrar, M. (2013). Özgecilik (Altruism) Ölçeği Geliştirme Çalışması. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(26), 301-321.
• Varol, Ş. N. (2022). 60-72 aylık çocukların prososyal davranışları ile babalarının anne bekçiliği algılarının baba katılımı açısından incelenmesi.[Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Warneken, F., &Tomasello, M. (2009). The roots of humanal truism. British Journal of Psychology, 100(3), 455-471.
• Yağmurlu, B., Sanson, A., & Bahar Köymen, S. (2005). Ebeveynlerin ve çocuk mizacının olumlu sosyal davranış gelişimine etkileri: zihin kuramının belirleyici rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 20(55), 1-20.
• Yenidede, E. E. (2018). 60-72 aylık çocukların prososyal davranışlarına sosyal, duygusal ve bilişsel gelişimlerinin etkisinin incelenmesi.[Yüksek lisans tezi], Maltepe Üniversitesi.
• Yıldırım, A.,& Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri.Seçkin Yayıncılık.
• Yurdakul, Y., İlhan Ildız, G., & Bütün Ayhan, A. (2022). Okul öncesi dönem çocuklarında öz düzenleme becerileri ile prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 62, 354-376.