Examination of social studies trainee teachers’ awareness, perceptions and experiences of intangible cultural heritage

Yıl 2025, Sayı: 55, 25 - 40, 30.05.2025

Elif Alkar , Şevval Demirci , Seçil Şenyurt

https://doi.org/10.32003/igge.1655598

Öz

This study aims to reveal the awareness, perception and experiences of social studies trainee teachers regarding the concept of Intangible Cultural Heritage (ICH) and ICH elements. The study group of the this research conducted within the scope of qualitative research aproaches, consists of 28 trainee teachers who are fourth-year students in the Department of Social Studies Teaching, Bursa Uludağ University, in the fall semester of 2024-2025. Non-probability-based sampling (homogeneous sampling and convenience sampling as types) was preferred so social studies trainee teachers who were in their final year in the same department were included in the study group. The data collection tool consists of three parts. The findings were analyzed in accordance with the data collection tool; (1) the awareness of trainee teachers regarding the concept of ICH and the elements in the UNESCO Representative List of the ICH; (2) the word association test; and (3) the experiences of trainee teachers regarding ICH elements. When evaluated in general, it is seen that almost half of the trainee teachers include the statements “non-physical / invisible / abstract” in their definitions of ICH. As for the elements of ICH, the most frequently stated elements by the trainee teachers are “Karagöz”, “Arts of the Meddah” and “Nowruz”. In the Word Association Test, it is seen that the trainee teachers wrote the most words in the elements of “Iftar and its Socio-Cultural Traditions”, “Arts of the Meddah”, “Nowruz” and “Karagöz”. In terms of experience, the elements of “Turkish Coffee Culture and Tradition” and “Culture of Çay (tea): Symbol of Identity, Hospitality and Social Interaction” are among the elements experienced by all of the trainees. In addition, “Karagöz”, “Flatbread Making and Sharing Culture: Yufka”, “Nowruz” and “Iftar and its Socio-Cultural Traditions” constitute other elements that are experienced at a high rate. In addition, almost all of the trainee teachers stated that they did not take a course related to ICH in their undergraduate education. Based on the research findings, it would be beneficial to include a course that addresses ICH issues in social studies teaching undergraduate programs.

Anahtar Kelimeler

Intangible Cultural Heritage , Trainee Teachers , Social Studies , UNESCO Representative List of the ICH

Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının somut olmayan kültürel miras farkındalığı, algıları ve deneyimlerinin incelenmesi

Öz

Bu araştırmada, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının, Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) kavramı ve SOKÜM unsurlarına yönelik farkındalık, algı ve deneyimlerinin ortaya konması amaçlanmaktadır. Nitel araştırma yaklaşımları kapsamında yapılan bu araştırmanın çalışma grubunu, 2024-2025 eğitim öğretim yılı güz döneminde Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümü’nde dördüncü sınıfa devam eden 28 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışma grubuna sadece aynı bölümde son sınıfa devam eden sosyal bilgiler öğretmen adayları dahil edilerek amaçlı örnekleme ve tür olarak da benzeşik örneklem ile elverişli örneklem tercih edilmiştir. Veri toplama aracı üç bölümden oluşmaktadır. Bulgular da veri toplama aracıyla uyumlu olarak; (1) öğretmen adaylarının SOKÜM kavramına ve UNESCO SOKÜM Türkiye Temsili Listesi’ne kayıtlı unsurlara ilişkin farkındalıklarına yönelik bulgular; (2) kelime ilişkilendirme testine yönelik bulgular ve (3) öğretmen adaylarının SOKÜM unsurlarını deneyimleme durumlarına yönelik bulgular şeklinde üç bölüm halinde analiz edilmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde, öğretmen adaylarının yaklaşık yarısının SOKÜM tanımlarında “fiziksel olmayan / gözle görülemeyen / soyut” ifadelerinin yer aldığı görülmektedir. SOKÜM unsurlarının neler olduğuna dair ise öğretmen adayları tarafından en çok belirtilen unsurlar olarak “Karagöz”, “Meddahlık Geleneği” ve “Nevruz” öne çıkmaktadır. Kelime İlişkilendirme Testi’nde öğetmen adaylarının en çok çağrışım yapan kelimeyi “İftar ve Sosyo-Kültürel Gelenekleri”, “Meddahlık Geleneği”, “Nevruz” ve “Karagöz” unsurlarında yazdıkları saptanmıştır. Deneyimleme durumu açısından ise; “Türk Kahvesi ve Geleneği” ile “Çay Kültürü: Kimlik, Misafirperverlik ve Toplumsal Etkileşim Sembolü” unsurları, öğretmen adaylarının tamamının deneyimlediği unsurlardır. Ayrıca “Karagöz”, “İnce Ekmek Yapımı ve Paylaşımı Geleneği: Yufka”, “Nevruz” ile “İftar ve Sosyo-Kültürel Gelenekleri” yüksek oranda deneyimlenen diğer unsurları oluşturmaktadır. Ayrıca, öğretmen adaylarının neredeyse tamamı lisans eğitimlerinde SOKÜM ile ilgili bir ders almadıklarını belirtmişlerdir. Araştırma bulgularından hareketle, SOKÜM konularını ele alan bir dersin sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programlarında yer almasının faydalı olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Somut Olmayan Kültürel Miras , Öğretmen Adayı , Sosyal Bilgiler , UNESCO SOKÜM Türkiye Temsili Listesi

Etik Beyan

İlgili çalışma verileri için Bursa Uludağ Üniversitesi Araştırma ve Yayın Etik Kurulları tarafından 14/08/2024 tarih ve 2024-08 sayı numarası ile gerekli etik izin alınmıştır.

Kaynakça

• Akgün, M. U., Gürel, B. M., & Koçoğlu, C. M. (2024). Bir toplumun hafızası: Türkiye’nin somut olmayan kültürel mirasının önemi ve geleceğe aktarılması. Karaelmas Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 49–66.
• Akhan, N. E. (2014). Teaching intangible cultural heritage in the social studies. International Online Journal of Educational Sciences, 6(3), 722–736.
• Akkuş, Ç. (2020). Türk dünyası öğrencilerinin UNESCO somut olmayan kültür mirası değerlerine ilişkin bilgi ve deneyim düzeylerinin karşılaştırılması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10(2), 608–624. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.772492
• Akkuş, G., Karaca, Ş., & Polat, G. (2015). Miras farkındalığı ve deneyimi: Üniversite öğrencelerine yönelik keşifsel bir çalışma. Akademik Bakış Dergisi, 50, 71–81.
• Akpınar, M., & Genç, İ. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının kültür kavramına ı̇lişkin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(1), 249–268.
• Alkış, S. (2009). Sürdürülebilir bir dünya için coğrafya eğitimi. Aktif Yayınevi.
• Alkış, S., & Oğuzoğlu, Y. (2005). Ülkemiz koşullarında tarihi çevre eğitiminin önemini ve gerekliliğini arttıran etkenler. Journal of Uludag University Faculty of Education, 18(2), 347–361.
• Aral, A. E. (2018). Somut olmayan kültürel miras ve eğitim: Eğitimin periyodik raporlardaki görünümüne eleştirel bir bakış. Milli Folklor, 30(120), 59–72.
• Aral, A. E. (2020). Somut olmayan kültürel mirasın eğitimi ve kültürün aktarımı: Türkiye örneği. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara).
• Atılkan, H. (2022). Sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenlerinin somut olmayan kültürel mirasa ilişkin görüşleri (Karabük il örneği). (Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
• Avcı, M., & Memişoğlu, H. (2016). Kültürel miras eğitimine ı̇lişkin sosyal bilgiler öğretmenlerin görüşleri. İlköğretim Online, 15(1), 104–124.
• Bahar, M., Johnstone, A. H., & Sutcliffe, R. G. (1999). Investigation of students’ cognitive structure in elementary genetics through word association tests. Journal of Biological Education, 33(3), 134–141. https://doi.org/10.1080/00219266.1999.9655653
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir ı̇nceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231–274.
• Batmaz, O., & Yurtbakan, E. (2023). İlkokul Türkçe, Hayat bilgisi ve Sosyal bilgiler ders kitaplarının kültürel miras unsurları açısından incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(1), 1–21. https://doi.org/10.37217/tebd.1115153
• Belber, B. G., & Sözbilen, G. (2019). Turizm öğrencilerinin boş zaman etkinlikleri içerisinde somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) unsurlarının yeri. 3. Sektör Ekonomi Dergisi, 54(2), 897–916. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.19.04.1094
• Buldur, A., Aladağ, C., Kaya, B., & Duran, Y. (2020). Coğrafya derslerinde kelime ilişkilendirme testinin tanı aracı olarak kullanılması: Bitkiler konusu örneği. International Journal of Geography and Geography Education, 42, 1–24. https://doi.org/10.32003/igge.736283
• Çakmak, T. (2023). Ortaokul BİLSEM öğrencilerinin somut olmayan kültürel mirasa yönelik tutum ve farkındalıklarının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bursa).
• Çelik, A. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Karagöz ve Hacivat’a ilişkin anlamlandırmalarının incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 48(221), 37–49.
• Çençen, N., & Akça Berk, N. (2014). İlköğretim 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler programlarında Türk halk kültürü öğelerinin yeri ve önemi. Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 13–25.
• Çengelci, T. (2012). Sosyal bilgiler öğretim programında somut olmayan kültürel mirasın yeri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 185–203.
• Çulha-Özbaş, B. (2009). İlköğretim sosyal bilgiler derslerinde kültürel miras eğitimi. In Sosyal bilgiler eğitimi (M. Safran). Pegem Akademi.
• Demir, Y., & Şenyurt, S. (2022). Sosyal bilgiler dersinde veli eşliğinde gerçekleştirilen inceleme gezilerinin etkililiği. Milli Eğitim Dergisi, 51(236), 3001–3030.
• Demirezen, S., & Aktaş, G. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin somut olmayan kültürel miras öğretimine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(30), 413–434. https://doi.org/10.35675/befdergi.699782
• Dere, İ. (2021). Kültürel mirası belgeleyerek öğrenme: Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının saha tecrübeleri. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 43, 108–121.
• Deveci, H. (2009). Sosyal bilgiler dersinde kültürden yararlanma: Öğretmen adaylarının kültür portfolyolarının incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(28), 1–19.
• Erdilmen Ocak, Ş., Çiydem, E., & Mindivanli-Akdoğan, E. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının kimlik ve kültür kavramlarına yönelik metafor algıları. E-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(3), 59–71.
• Gündüz Alptürker, Ü., Gök, T., & Alptürker, H. (2021). Somut olmayan kültürel miras farkındalığının bilinirlik ve deneyimleme açısından değerlendirilmesi. Milli Folklor, 33(17), 16–31.
• Gürçayır, S. (2011). Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesi üzerine eleştirel bir okuma. Milli Folklor, 23(92), 5–12.
• Gürçayır Teke, S. (2013). Geleneksel tarzlar, modern modeller: Resmî, resmî olmayan eğitim ve somut olmayan kültürel miras. Millî Folklor, 25(100), 31–39.
• Gürel, D. (2018). Somut olmayan kültürel miras etkinliklerinin 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde kullanımı. (Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• Gürel, D., & Çetin, T. (2018). Sosyal bilgiler dersi ve kültür aktarımında edindiği rol üzerine bir inceleme. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 6(2), 22–40.
• Gürel, D., & Çetin, T. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının somut olmayan kültürel mirasa yönelik tutum ve farkındalıklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. 3. Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi , 55(4), 2190– 2205.
• Gürkan, B. (2015). Sosyal Bilgiler ders kitaplarının somut olmayan kültürel miras açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana).
• Hardie, Y., & Kamara, Y. (2024). Shaping futures: Arts, culture and education as drivers of sustainable development. https://www.acp-ue-culture.eu/wp-content/uploads/2024/03/Shaping-Futures-Arts-Culture- and-Education-as-drivers-of-sustainable-development-V9.pdf
• Hündür, S. C. (2022). Sosyal bilgiler dersinde öğretim materyallerinin somut olmayan kültürel miras eğitiminde kulllanımı. (Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan).
• İbrahimoğlu, Z. (2018). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının kültür kavramına ve farklı kültürlere yaklaşımı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 119–152.
• İnanlı, E. (2023). Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre kültürel miras eğitiminde aileden yararlanma. (Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir).
• Kartal, B. (2022). Sosyal bilgiler öğretiminde somut olmayan kültürel miras öğelerine ilişkin öğretmen görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya).
• Kelek, M. (2024). Ortaokul öğrencilerinin somut olmayan kültürel mirasa ilişkin görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin).
• KİFAÇ Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi. (2005). Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi . https://www.unesco.org.tr/Pages/179/177/
• Kılıç, D., & Birol, N. (2024). Kültür kavramına sosyal bilgiler öğretmen adaylarının gözünden bakmak. Cumhuriyet International Journal of Education, 13(2), 438–447. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal- ekonomi.20.10.1432
• Kılıçkaya, K. (2023). Sosyal bilgiler eğitiminde kültürel farkındalık ve ifade yetkinliği kapsamında kuşaklar arası kültür aktarımının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir).
• MEB. (2024). Millî Eğitim Bakanlığı. https://tymm.meb.gov.tr/beceriler/okuryazarlik-becerileri
• Oğuz, M. Ö. (2007). Folklor ve kültürel mekân. Milli Folklor, 19(76), 30–32.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut olmayan kültürel miras ve kültürel ifade çeşitliliği. Milli Folklor, 21(82), 6–12.
• Oğuz, M. Ö. (2013). Terim olarak somut olmayan kültürel miras. Milli Folklor, 5–13.
• Oğuz, M. Ö. (2021). Halk biliminde koruma yaklaşımları ve SOKÜM Sözleşmesi’nde kuşaktan kuşağa aktarım. Milli Folklor, 33(17), 5–15.
• Özbaş, M., & Çulha Özbaş, B. (2022). Ortaokul sosyal bilgiler öğretim programına ve ders kitaplarına yansıyan somut olmayan kültürel miras unsurları. Diyalektolog-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 75–98.
• Özlek, E. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin somut olmayan kültürel miras öğretimine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray).
• Öztürk, M. (2014). Coğrafya eğitiminde araştırma. Pegem Akademi.
• Öztürk, M. (2015). Değişen dünyada coğrafya eğitimi. Coğrafya Eğitimi Dergisi, 1(1), 21–28.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods. Sage Publications.
• Pehlivan, A. (2015). Açık ve örgün eğitim sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programında somut olmayan kültürel miras öğelerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir).
• Polat, S. (2018). The attitudes and awareness of the teacher candidates about cultural heritage. World Journal of Education, 8(5), 49–62.
• Polat, S. (2019). Sosyal bilgilerde kültürel miras konularının öğretimi (357-387). In Çelikkaya Telkin, Ç. Öztürk- Demirbaş, T. Yıldırım, & H. Yakar (Eds.), Yeni program ve ders içeriklerine göre sosyal bilgiler öğretimi (pp. 357– 378). Pegem Akademi.
• Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. In Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi (B. Tay ve A.Öcal). Pegem Akademi.
• Sağ, Ç. (2018). İlkokul sosyal bilgiler dersinde somut olmayan kültürel miras eğitimine yönelik etkinlik temelli bir eylem araştırması. (Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bartın).
• Sağ, Ç. (2024). Ortaokul öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde somut olmayan kültürel miras okuryazarlığı becerilerinin geliştirilmesine yönelik bir uygulama. (Doktora Tezi, Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kastamonu).
• Sağ, Ç., & Kaymakcı, S. (2024). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kültürel miras okuryazarlığına ilişkin görüşleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 59, 460–484. https://doi.org/10.53444/deubefd.1386349
• Şahin, V. (2019). Kültürel coğrafya bakımından hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders programlarına bir yaklaşım. Milli Eğitim, 222, 173–183.
• SBDÖP. (2024). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). https://tymm.meb.gov.tr/upload/program/2024programsos4567Onayli.pdf
• Selanik Ay, T., & Kurtdede-Fidan, N. (2013). Öğretmen adaylarının “kültürel miras” kavramına ilişkin metaforları. Turkish Studies, 8(12), 1135–1152.
• Şenyurt, S. (2012). Project of “seven colour seven culture” and its possible reflections to education. Global Education Review, 1(2), 45–55.
• Sidekli, S., & Karaca, L. (2013). Sosyal bilgiler öğretiminde yerel, kültürel miras öğelerinin kullanımına ilişkin öğretmen adayı görüşleri. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 5, 20–38.
• SOKÜM Korunması Sözleşmesi. (2003). SOKÜM Korunması Sözleşmesi . https://ich.unesco.org/doc/src/00009- TR-PDF.pdf.
• Tavşancıl, E., & Arslan, A. E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. Epsilon Yayınevi.
• TDK. (2025). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/
• Tural, A. (2023). Social studies teacher candidates’ perceptions of cultural heritage. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 421–433.
• UNDP. (2024). News from UNDP Türkiye. https://www.undp.org/turkiye
• UNESCO. (2024). UNESCO Türkiye Millî Komisyonu. https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut- Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri
• UNESCO. (2025). UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri. https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2000). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.