TEMPORAL CHANGE OF LAND USE IN THE (GİRESUN) DELTA OF HARSIT CREEK (1947 -2017)

Yıl 2019, Sayı: 39, 328 - 348, 30.01.2019

Eren Şenol

https://doi.org/10.32003/iggei.475443

Cited By: 2

Öz

Harsit Creek
which is one of the major rivers of the Eastern Black Sea region in terms of
both volumetric flow rate and length formed a small delta in east of the
Giresun province and Tirebolu town centre by depositing the carried alluvium in
the mouth portion. Floods caused by Harsit Creek and consisting partially
covered with swamp prevents the use of delta as agricultural and residential
area until 1950s. The rehabilitation of the Harsit Creek after 1950 and with
the drainage of delta began to turn into first the agricultural field, after
1980 a residential area. These changes are today continuing by
accelerating.  In addition, the coastal
road which is one of the country’s major transportation projects and completed
in 2000s is located in the coastal areas of the delta. 

The sand
extraction is performed from down ground of Valley of Harsit Creek since the
1990s. Also in the years of 2000s ponds were built on Harsit Creek to produce
electricity. These developments lead to a reduction the alluvial soils that are
reached by Harsit Creek and it is threatening human facilities on delta.

In the present
study, aerial photographs belong to 1950, 1973, and 1984 and high-resolution
satellite imagery belong to 2007 and 2014 have been analysed; field
observations were made; it is focused on both futures of delta and changes in
the delta by doing face to face interviews with local residents. In addition,
measures to be taken were highlighted.

Anahtar Kelimeler

Land Use, Delta, Harsit Creek, Giresun

HARŞİT ÇAYI DELTASI’NDA (GİRESUN) ARAZİ KULLANIMININ ZAMANSAL DEĞİŞİMİ (1947 – 2017)

Öz

Doğu Karadeniz Bölümü’nün hem uzunluk, hem de debi açısından önemli akarsularından
biri olan Harşit Çayı, taşıdığı alüvyonları ağız kısmında biriktirerek, Giresun
il ve Tirebolu ilçe merkezinin doğusunda küçük bir delta oluşturmuştur. Harşit
Çayı’nın sebep olduğu taşkınlar ve yer yer bataklıklarla kaplı olması; deltanın
1950’lere kadar tarım ve yerleşim alanı olarak kullanılmasını engellemiştir.
1950 sonrasında Harşit Çayı’nın ıslah ve deltanın drene edilmesi ile saha önce
tarım, 1980 sonrasında ise yerleşim alanına dönüşmeye başlamıştır. Bu değişim
günümüzde de hızlanarak devam etmekte; ülkenin önemli ulaşım projelerinden biri
olan ve 2000’li yılların başlarında tamamlanan sahil yolu da deltanın kıyı
kesiminden geçmektedir.

Harşit Çayı üzerine 1980’lerden itibaren elektrik üretmek amacıyla
göletler inşa edilmektedir. Bunlarla eş zamanlı olarak başlayan kum ve çakıl
alım faaliyetleri, artarak sürdürülmektedir. Bu gelişmeler Harşit Çayı’ nın
denize ulaştırdığı alüvyonların azalmasına yol açmakta, deltanın varlığını ve
üzerindeki beşeri tesisleri tehdit etmektedir.

Bu çalışmada deltaya ait 1947, 1973 ve 1984 yıllarına ait hava
fotoğrafları ile 2007 ve 2014 yıllarına ait yüksek çözünürlüklü uydu
görüntüleri analiz edilmiş; sahada gözlemler yapılmış, yöre sakinleri ile yüz
yüze görüşülerek, hem delta sahasının kullanımındaki değişimler hem de deltanın
geleceği üzerinde durulmuştur. Ortaya çıkan ve çıkması muhtemel olan sorunlara
dikkat çekilerek alınabilecek tedbirler sıralanmış; bütüncül havza planlamasının
ve yönetiminin önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arazi Kullanımı, Delta, Harşit Çayı, Giresun

Kaynakça

• Akbulak,C., Erginal, A. E., Gönüz, A., Öztürk B. & Çavuş, C. Z. (2008). Uzaktan algılama yöntemi ile Kepez Deltası’nda arazi kullanımı ve kıyı çizgisi değişimlerinin incelenmesi. Journal Black Sea / Mediterranean Environment, 14, 95-106.
• Alaçam, R. (1963). Karadeniz Ormanlarında Su ile Nakliyat ve İnkişaf İmkânları, İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Ardel, A. (1963). Samsun - Hopa arasındaki kıyı bölgesinde coğrafî müşahedeler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 7(13), 36-49.
• Atalay Dutucu, A. (2016). Yeşilırmak Deltası’nda jeomorfolojik değişiklikler ve gelecek ile ilgili öngörüler. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Atalay, İ.(1992). Türkiye Coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Ataol, M. & Köle, M. (2016). Kızılırmak Deltası’nda 2000-2015 yılları arasında gözlenen kıyı erozyonu. GEOMED 2016, 23-26 May 2016 4th International Geography Symposium, Books of Proceedings.
• Bağcı, H. R. (2017). Yeşilırmak Deltası’nda (Çarşamba-Samsun) doğal ortam insan ilişkileri ve doğal çevre planlaması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun).
• Bayram, A. & Önsoy H. (2011). Harşit Çayı (Giresun – Tirebolu) tarafından Karadeniz’e taşınan kirleticilerin belirlenmesi. 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu( 21-23 Ekim 2011) Bildiriler Kitabı.
• Bektaş, O., Eyüboğlu, Y. & Maden, N. (2007). Different modes of stress transfer in a strike-slip fault zone: an example from the North Anatolian Fault System in Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, (16), 1-12.
• Beyazıt, I., Öztürk D. & Kılıç F. (2014). Kızılırmak Deltası kıyı çizgisinin zamansal değişimi. 14-17 Ekim İstanbul V. Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu’nda sunulmuştur. İstanbul, Türkiye.
• Çelik, M. A., Kızılelma, Y., Gülersoy, A. E. & Denizdurduran, M. (2013). Farklı uzaktan algılama teknikleri kullanılarak Aşağı Seyhan Ovası güneyindeki sulak alanlarda meydana gelen değişimin incelenmesi (1990-2010), Turkish Studies, 8(12), 263-284.
• Doğanay, H. & Çavuş, A. (2011). Türkiye Ekonomik Coğrafyası, Ankara: Pegem Akademi.
• Eraslan Akkan, B. (2017). Harşit Çayı (Giresun) su ve sediment kalitesinin belirlenmesi üzerine bir çalışma. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Giresun Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Giresun).
• Erinç, S. (2010a). Jeomorfoloji I. İstanbul: Der Yayınları.
• Erinç, S. (2010b). Jeomorfoloji II. İstanbul: Der Yayınları.
• Eyüboğlu, Y. (2000). Tirebolu – Doğankent arasının jeolojisi ve jeokimyasal özellikleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun).
• Giresun Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü (2018). Giresun Meteoroloji İstasyonuna Ait Ortalama Hava Sıcaklığı ve Yağış Verileri (1975-2010)
• HGK (1947). Hava Fotoğrafı.
• HGK (1984). Hava Fotoğrafı.
• Hürriyet Gazetesi (22.06.2012). 15.11.2018 tarihinde http://www.hurriyet.com.tr/gundem/karadenizi-tedirgin-eden-deprem-aciklamasi- 20827752, adresinden edinilmiştir.
• IPCC (2014). Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.).Geneva, Switzerland: IPCC.
• İnandık, H. (1967). Deniz ve Kıyı Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Karabulut, M., Gürbüz, M., Kızılelma, Y., Ceylan, E. & Topuz, M. (2012). Göksu Deltası’nda amaç dışı arazi kullanımının uzaktan algılama teknikleriyle belirlenmesi. 4-6 Ekim 2012 Mustafa Kemal Üniversitesi, III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Karadeniz Gazetesi (17.08.2016). 15.11.2018 tarihinde http://www.karadenizgazete.com.tr/bolgesel/ezberleri-bozan-harita/124300, adresinden edinilmiştir.
• Karakoç, A. & Karabulut M. (2010). Göksu Deltası kıyı çizgisinde meydana gelen değişimlerin CBS ve uzaktan algılama teknikleri ile incelenmesi. 11-13 Ekim 2010 Afyon Kocatepe Üniversitesi, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Karslı, M. (2013). Bir Sevdadır Tirebolu. İstanbul: Arı-Sanat Yayınevi.
• Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (1987). Giresun İli Arazi Varlığı. Ankara: T.C. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı, Köy Hizmetleri Genel müdürlüğü Yayınları, Rapor No: 28.
• Kuleli, T. (2010). Kızılırmak ve Yeşilırmak Deltaları’ndaki kıyı değişimlerinin Landsat TM ve DSAS ile belirlenmesi. 27 Nisan-1 Mayıs 2010 Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları VIII. Ulusal Kongresi Bildiriler Kitabı.
• Kurt, S. & Duman, E. (2015). Sakarya Nehri Deltası’nda kıyı alan kullanımı değişiminin coğrafi analizi. Coğrafyacılar Derneği Uluslar Arası Kongresi, 21-25 Mayıs 2015 Bildiriler Kitabı.
• Mc Clusky, S., Balassanian, S., Barka A., Demir, C.,Ergintav, S., Georgiev I., Gürkan, O., Hamburger, M., Hurst, K., Kahle, H., Kastens, K., Kekelidze, G., King, R., Kotzev, V., Lenk, O., Mahmoud, S., Mishin, A., Nadariya, M., Ouzounis, A., Paradissis, D., Peter, Y., Prilepin, M., Reilinger, R., Sanlı, I., Seeger, H., Tealeb, A., Toksöz, M. N. & Veis G. (2000). Global positioning system constraints on plate kinematics and dynamics in the Mediterranean and Caucasus, Journal of Geophysical Research – Solid Earth, 105, 5695-5719.
• Meriç, S. & Aral Kavruk, S.(2007). Göksu Deltası kıyı yönetiminin dünü ve bugünü. 25-28 Ekim 2007 VI. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Nişancı, A. (1990). Torul-Kürtün Orta Harşit vadi ve yöresi heyelanları. 13-17 Haziran 1990 Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Özçağlar, A. (1994). Çarşamba Ovası ve yakın çevresinde araziden yararlanma. Ankara üniversitesiTürkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (3), 93-128.
• Özşahin, E. & Ekinci, D. (2012). Marmara Denizi deltaları ve insan. 12-17 Kasım 2012 Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları Kongresi, Bildiriler Kitabı.
• Radikal Gazetesi (04.04.2013). 15.11.2018 tarihinde http://www.radikal.com.tr/turkiye/karadenizde-ikinci-fay-hatti-1128078 , adresinden edinilmiştir.
• Saraçoğlu, H. (1990). Bitki Örtüsü, Akarsular ve Göller. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sarısaman, S. (1999). Cumhuriyetin İlk Yıllarında (1923-1930) Giresun. İstanbul: Mega Basın Yayın Dağıtım.
• Sertel, E., Fındık, S., Kaya, N., Şeker, D.Z. & Samsunlu, A. (2008). Assessment of landscape changes in the Kizilirmak Delta, Turkey, using remotely sensed data and GIS. Environmental Engineering Science, 25(3), 353-361.
• Seto, C. K. & Kaufman, K. R.(2003). Modelling the drivers of urban land use change in the Pearl River Delta, China: Integrating remote sensing with socioekonomic data. Land Economics, 79(1), 106-121.
• Sever, R. & Bekdemir Ü. (2017). Harşit Çayı (Doğankent) vadisindeki hidroelektrik santraller (HES) ve çevresel etkileri. 26-28 Ekim 2016 Harşit Vadisi(Tarih, Coğrafya, Kültür) Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Sütgibi, S. (2009). Küçük Menderes Nehri delta ovası ve degradasyonal etkiler. Ege Coğrafya Dergisi, 18(1-2), 59-72.
• Şahin, K. & Bağcı, H. R. (2016). CBS ve UA teknikleriyle Türkiye’nin başlıca deltalarının morfometrik özelliklerinin değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 984-990.
• Taka Gazetesi (01.01.2018). 15.11.2018 tarihinde http://www.takagazete.com.tr/bolgemiz/depreme-hazir-olmaliyiz-h172112.html, adresinden edinilmiştir.
• T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, (2014). Ulusal Havza Yönetim Stratejisi.
• Tunçdilek, N. (1969). Türkiye Eğim Haritası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Turoğlu, H. (2011). Kızılırmak Deltası ve yakın çevresinin jeomorfolojik özellikleri ve insan yaşamındaki etkileri, Anadolu Araştırmaları, 19(1), 99-111.
• Uzun, A. (2006). Samsun deltaları ve beklenen değişmeler. Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Eğitim Hizmetleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Uzun, A. (2007). Doğu Karadeniz kıyı kuşağında coğrafi yapı ve sel ilişkisi. 5-7 Aralık 2007 TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Uzun, A. (2014a). Yeşilırmak Deltası’nda kıyı değişmeleri.Çarşamba Araştırmaları(Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil ve Çarşamba Sempozyumu Bildirileri), Çarşamba Belediyesi Kültür Yayınları, No:2.
• Uzun, M. (2014b). Hersek Deltası’ndaki kıyı alanı kullanımı değişiminin coğrafi analizi, Turkish Studies, 9(5), 2033-2052.
• Weng, O. (2002). Land use change analysis in the Zhujiang Delta of China using satellite remote sensing, GIS and stochastic modelling, Journal of Environmental Management, 64, 273-284.
• Yılmaz, C. (2005). Kızılırmak Deltası’nda meydana gelen erozyonun coğrafi analizi. 2-5 Haziran 2005 İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Türkiye Kuvaterner Sempozyumu (TURQUA-V) Bildiriler Kitabı.
• Yılmaz, O. (2009). Gediz Havzası bütününde Gediz Deltası’nın uzaktan algılama teknikleri uygulanarak alan kullanım kararları ve ekosistem bozunumu ilişkileri üzerine araştırmalar. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir).
• Yüksel, A. (2009). Giresun Tarihinden Sayfalar. İstanbul: Giresun Valiliği Yayınları.
• Zeybek H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M. & Dinçer H. (2013). Kızılırmak Deltası’nda kıyı çizgisi değişikliklerinin CBS ve uzaktan algılama teknikleri ile değerlendirilmesi. 23-25 Ekim 2013 III. Ulusal Sulak Alanlar Kongresi Bildiriler Kitabı.
• Zeybek, H.İ., Bağcı, H. R. & Bahadır, M. (2018). Kızılırmak Deltası’nda kıyı çizgisi değişimlerinin Bruun kuralına göre değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(58), 308-317.