GEOGRAPHICAL ANALYSIS OF VARIABLES AFFECTING THE ESTABLISHMENT OF RURAL SETTLEMENTS IN DİYARBAKIR PROVINCE

Yıl 2020, Sayı: 41, 259 - 279, 22.01.2020

Esen Durmuş , Dündar Dağlı

https://doi.org/10.32003/igge.653764

Öz

In this study in which the distribution of
rural settlement types in Diyarbakır and the geographical analysis of the
variables controlling this distribution were aimed, the
relationship between rural settlements and variables was examined. For this
purpose, the effects of geographical variables affecting the rural settlement
type and distribution on rural settlements were investigated. The Logistic
Regression (LR) method was used in order to identify these effects. The rural
settlements were used as the dependent variable and 8 geographical factors
affecting its distribution as independent variables in the analysis. LR
analysis was used to determine the effect rates of the variables that impacted
the distribution of rural settlement types. Therefore, the distribution mechanism
of rural settlements in Diyarbakır was revealed. According to the results,
physical and human geography factors were effective in establishing the
permanent rural settlements. The distance to the land use, the distance to the
village roads, the distance to the streams and the spring waters had the
greatest impact on these settlements. In the distribution of temporary rural
settlements, on the other hand, physical geography factors played a more
dominant role. A high correlation was found between the variables of slope, elevation
and distance to streams and temporary rural settlements. Within the framework
of these correlations, village and neighborhood settlements from the permanent
rural settlements were distributed throughout the province, while mezra settlements
were distributed in the mountainous units located in the northeast of the
province. Among the temporary rural settlements, the sheep barns and highland
settlements were distributed around the Karacadağ plateau and its environs,
while the kom settlements were distributed over the southeastern Taurus
Mountains, which formed the northern part of the province.

Anahtar Kelimeler

Rural Settlement Types, Distribution of Rural Settlements, Logistic Regression Analysis

DİYARBAKIR İLİ’NDE KIRSAL YERLEŞMELERİN KURULUŞUNU ETKİLEYEN DEĞİŞKENLERİN COĞRAFİ ANALİZİ

Öz

Diyarbakır’da kırsal yerleşme tiplerinin
dağılışı ve bu dağılışı kontrol eden değişkenlerin coğrafi analizinin
amaçlandığı bu çalışmada kırsal yerleşmeler ile değişkenler arasındaki ilişki
incelenmiştir. Bu amaçla kırsal yerleşme tipi ve dağılışını etkileyen coğrafi
değişkenlerin kırsal yerleşmeler üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bu
etkilerin tespitinde Lojistik Regresyon (LR) metodu kullanılmıştır. Kırsal yerleşme
alanları bağımlı değişken ve onun dağılışını etkileyen 8 coğrafi faktör,
bağımsız değişkenler olarak analizlerde kullanılmıştır. LR analizi ile kırsal
yerleşme tiplerinin dağılışı üzerinde etkili olan değişkenlerin etki oranları
tespit edilmiştir. Böylece Diyarbakır’da kırsal yerleşmelerin dağılım
mekanizması belirlenmeye çalışılmıştır. Bulgulara göre, daimi kırsal
yerleşmelerin kurulmasında fiziki ve beşeri coğrafya faktörleri birlikte etkili
olmuştur. Bu yerleşmelerin dağılışında kaynaklara uzaklık, arazi kullanımı, köy
yollarına uzaklık ve akarsulara uzaklık en büyük etkiyi yapmıştır. Geçici
kırsal yerleşmelerin dağılışında ise fiziki coğrafya faktörleri daha baskın rol
oynamıştır. Eğim, yükselti ve akarsulara uzaklık değişkenleri ile geçici kırsal
yerleşmeler arasında yüksek bir ilişki belirlenmiştir. Bu ilişkiler
çerçevesinde daimi kırsal yerleşmelerden köy ve mahalle yerleşmeleri il
sınırları içinde dağlık alanlar hariç her yerde dağılış gösterirken, mezra
yerleşmeleri ise ilin kuzeydoğusunda yer alan dağlık ünitelerde yoğunlaşmaktadır.
Geçici kırsal yerleşmelerden ağıl ve yaylalar Karacadağ platosu ve çevresinde,
komlar ise ilin kuzey kesimini oluşturan Güneydoğu Toroslar dağlık kütlesi
üzerinde dağılmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kırsal Yerleşme Tipleri, Kırsal Yerleşmelerin Dağılışı, Lojistik Regresyon Analizi

Kaynakça

• Alagöz, C. A. (1941). Yayla Tabiri Hakkında Rapor. Coğrafya Terimleri Komisyonu Reisliğine. Birinci Coğrafya Kongresi (6-21 Haziran 1941). Ankara: Maarif Vekilliği Yayını.
• Anderson, T. K. (2009). Kernel density estimation and k-means clustering to profile road accident hotspots Accid. Anal. Prev., 41(3), 359-364.
• Avci, V. (2017). Bingöl ilinde nüfus ve yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılımı. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 201-222.
• Berberoğlu, S., Akin, A. & Clarke, K. C. (2016). Cellular automata modeling approaches to forecast urban growth for Adana, Turkey: A comparative approach. Landscape and Urban Planning, 153, 11–27.
• Blache, P. V. (1930). Principes de Geographie Huonaine; Zhen, C.C., Ed.; Commercial Press: Beijing, China.
• Chen, Z., Liu, Y., Feng, W., Li, Y. & Li, L. (2019). Study on spatial tropism distribution of rural settlements in the Loess Hilly and Gully Region based on natural factors and traffic accessibility. Journal of Rural Studies (Articles in press).
• Çağlıyan, A. & Durmuş E. (2010). Diyarbakır havzası ve yakın çevresinde küçükbaş hayvancılık. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 29-56.
• Çağlıyan, A. (2005). Elazığ ilinde yükselti basamaklarına göre kırsal yerleşmelerin dağılışı. Ulusal Coğrafya Kongresi (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına) Bildiri kitabı içinde, 513- 522, İstanbul.
• Çambel, H. (1973). Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaların Kültür Tarihi Bakımından Önemi. Ankara: Atatürk Konferansları IV, TTK Basımevi.
• Das, G. & Lepcha, K. (2019). Application of logistic regression (LR) and frequency ratio (FR) models for landslide susceptibility mapping in Relli Khola river basin of Darjeeling Himalaya, India. SN Applied Sciences, 1(11).
• Demangeon, A. (1928). La Geographie de I’habitat Rurale, Report of the Commission on Types of Rural Settlement. Montgomery Shire Express, Limited: Newtown, UK.
• Demangeon, A. (1939). Types de villages en France. Ann. Geogr., 48, 1–21.
• Doğanay, H. & Orhan, F. (2016). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi.
• Doxiadis, C.A. (1968). Ekistics: An Introduction to the Science of Human Settlements. Oxford University Press: Oxford, UK.
• Durmuş, E. (2009). Ergani ilçesi’nin coğrafyası. (Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ).
• Durmuş, E. (2018). Diyarbakır ilinde yerleşmelerinin yükselti basamaklarına göre dağılışı. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiri kitabı içinde, 3-6 Ekim, Ankara.
• Erinç, S. (1980). Kültürel Çevrebilim Açısından Güneydoğu Anadolu. H. Çambel ve R. J. Braidwood (Ed.), Güneydoğu Anadolu tarih öncesi araştırması-I içinde (s. 65-72). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Esri, (2019). 20 Kasım 2019 tarihinde http://desktop.arcgis.com/en/arcmap/10.3/tools/spatial-statistics-toolbox/h-how-average-nearest-neighbor-distance-spatial-st.htm, adresinden edinilmiştir.
• Günal, N. (2014). Marmara ve Ege Bölgelerinde kır yerleşmelerinin yükselti kademelerine göre dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 143-154.
• Hettner, A. (1895). Geographische forschung und bildung. Geographische Zeitschrift, 1, 1-19.
• Hu, Z. & Lo, C. P. (2007). Modeling urban growth in Atlanta using logistic regression. Computers, Environment and Urban Systems, 31(6), 667–688.
• Infante-Amate, J., Villa, I., Jiménez, F., Martínez Martín, M., Martínez López, D., Cunfer, G. & González de Molina, M. (2016). The rise and fall of the cortijo system: Scattered rural settlements and the colonization of land in Spain’s Mediterranean mountains since 1581. Original. J. Hist. Geogr, 54, 63–75.
• İslamoğlu H. & Alnıaçık, Ü. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• Jin, Q.M. (1988). Rural Settlement Geography. Science Press: Beijing, China. (In Chinese).
• Karadoğan, S. (2017). Güneydoğu Anadolu’da troglodit barınak, mesken ve yerleşmeler. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi Bildiri kitabı içinde, 11- 15 Eylül, Tiran, Arnavutluk.
• Kılıç, T. (2014). Karacadağ’da göçebe hayvancılık ve göçerler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 1-12.
• King, T. L., Bentley, R. J., Thornton, L. E. & Kavanagh, A. M. (2016). Using kernel density estimation to understand the influence of neighbourhood destinations on BMI. BMJ Open, 6(2).
• Lever, J., Krzywinski, M. & Altman, N. S. (2016). Points of significance: Logistic regression. Nature Methods, 13(7), 541-542.
• Ma, L., Guo, X., Tian, Y., Wang, Y. & Chen, M. (2017). Micro-study of the evolution of rural settlement patterns and their spatial association with water and land resources: A case study of Shandan County, China. Sustainability (Switzerland), 9(12).
• Meitzen, A. (1895). Siedlung und Agrarwesen der Westgermanen und Ost-germanen, der Kelten, Romer, Finnen und Slawen. (3 cilt ve atlas), Berlin.
• Özçağlar, A. (2006). Coğrafyaya Giriş. Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık.
• Patriche, C.V., Vasiliniuc, I. & Biali, G. (2015). Quantıtative evaluation of landslide susceptibility in the Bârlad Basin. Environmental Engineering and Management Journal, 14(9), 2229-2236.
• Raja, N. B., Çiçek, I., Türkoğlu, N., Aydin, O. & Kawasaki, A. (2017). Landslide susceptibility mapping of the Sera River Basin using logistic regression model. Natural Hazards, 85(3), 1323–1346.
• Sarp, G. & Duzgun, S. (2015). Morphometric evaluation of the Afşin-Elbistan lignite basin using kernel density estimation and Getis-Ord’s statistics of DEM derived indices, SE Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 111, 819–826.
• Schlüter, O. (1899). Bemerkungen zur siedlungsgeographie. Geographische Zeitschrif, 5, 65-84.
• Sevenant, M. & Antrop, M. (2007). Settlement models, land use and visibility in rural landscapes: Two case studies in Greece. Landscape and Urban Planning, 80(4), 362–374.
• Sözer, A. N. (1982). Türkiye’nin kırsal yerleşim coğrafyasına ilişkin terminolojik sorunlar ve tipolojik yaklaşımlar. Ege Coğrafya Dergisi, 1(1), 1-13.
• Sözer, A.N. (1969). Diyarbakır Havzası. Ankara: Diyarbakır Tanıtma ve Turizm Derneği Yayayınları.
• Sözer, A.N. (1984). Güneydoğu Anadolu’nun doğal çevre şartlarına coğrafi bir bakış. Ege Coğrafya Dergisi, 2(1), 8-30.
• Tanoğlu, A. (1954). İskân coğrafyası: Esas fikirler, problemler ve metod. Türkiyat Mecmuası, 11, 1-32.
• Tanoğlu, A. (1969). Nüfus ve Yerleşme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Taş, B. & Yakar, M. (2009). Afyonkarahisar ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(2), 145-162.
• Tian, G., Qiao, Z. & Zhang, Y. (2012). The investigation of relationship between rural settlement density, size, spatial distribution and its geophysical parameters of China using Landsat TM images. Ecological Modelling, 231, 25–36.
• Tolun-Denker, B. (1960). Güneydoğu Toroslarda göçebelik: Dr. Wolf Dieter Hütteroth’a göre. Türk Coğrafya Dergisi, 20, 136-142.
• Tolun-Denker, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası-Kır Yerleşmeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tunçdilek, N. (1967). Türkiye İskân Coğrafyası (Kır İskânı). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tümertekin E. & Özgüç, N. (2011). Beşeri Coğrafya İnsan. Kültür. Mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Türkan, O. (2016). Çankırı ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu (International Geography Symposium) Bildiri kitabı içinde, 414-429, Ankara.
• Yang, R., Xu, Q., Xu, X. & Chen, Y. (2019). Rural settlement spatial patterns and effects: Road traffic accessibility and geographic factors in Guangdong Province, China. Journal of Geographical Sciences, 29(2), 213–230.
• Yılmaz, B. & Atik, G. (2006). Doğal peyzaj özelliklerinin kırsal yerleşimler üzerindeki etkileri. Bartın Örneği, ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 8(10), 1-9.
• Yiğit, A. (2002). Güneydoğu Torosların yöresel etüdü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 47–77.