MEKÂNSAL DÜŞÜNME BECERİSİNİN SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARI SORULARINDA ANALİZİ

Yıl 2020, Sayı: 42, 118 - 132, 25.07.2020

Cennet Şanlı

https://doi.org/10.32003/igge.724028

Cited By: 7

Öz

Mekânsal düşünme; mekânsal kavramlar, mekânın temsil araçları ve bilişsel süreç bileşenlerinden oluşan bir beceridir. Bu araştırmada, Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki soruların, mekânsal düşünme becerisine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada betimsel tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırma verilerini Sosyal Bilgiler ders kitaplarında (4, 5, 6 ve 7. Sınıf) doküman analizi tekniğiyle elde edilen 1943 soru oluşturmuştur. Soruların analizinde Jo (2007) tarafından geliştirilen Mekânsal Düşünme Taksonomisi dikkate alınmış, betimsel istatistik teknikler (yüzde/frekans) ve ki kare testi kullanılmıştır. Araştırma verilerinin geçerliği ve güvenirliğin sağlanmasında uzman görüşüne başvurulmuştur. Araştırmanın sonucunda, Sosyal Bilgiler ders kitaplarında ağırlıklı olarak temel-basit mekânsal kavramlarla, temsil araçları kullanılmadan düşük seviyede bilişsel düzeyleri yordayan soruların hâkim olduğu görülmüştür. Ayrıca incelenen sorularının sınıf düzeyi ile mekânsal düşünme bileşenleri (mekânsal kavramlar, temsil araçları ve bilişsel süreçler) arasında anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekânsal Düşünme, Sosyal Bilgiler, Ders Kitapları, Ders Kitapları Soruları

THE ANALYSIS OF SPATIAL THINKING SKILLS IN THE QUESTIONS INCLUDED WITHIN SOCIAL SCIENCES COURSEBOOKS

Öz

Spatial thinking is a skill that consists of spatial concepts, spatial representation tools, and cognitive processes. The present study investigated the questions included within Social Science coursebooks in terms of spatial thinking skills. Descriptive statistics were used in the study and 1943 questions included within the 4th, 5th, 6th, and 7th grade Social Sciences coursebooks were content analysed. Spatial Thinking Taxonomy developed by Jo (2007) was used to analyse the questions and descriptive statistics (percentages/frequencies) as well as chi-square tests were used. Subject matter experts were consulted in order to establish the reliability and validity of the study. The results suggested that the questions within the coursebooks mainly consisted of questions which included basic-simple spatial concepts and checked lower cognitive levels without requiring the use of spatial representation tools. Moreover, a significant relationship was observed between grade levels and components of spatial thinking (spatial concepts, representation tools, and cognitive processes).

Anahtar Kelimeler

Spatial Thinking, Social Sciences, Coursebooks, Questions in Coursebooks

Kaynakça

• Akbaş, Y. & Toros, S. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının mekânsal teknolojilere yönelik öz yeterlik algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 668-677.
• Anderson, L. & Krathwohl, D. E. (2001). A Taxonomy for Learning, Teaching and Assessing: A Revision of Bloom’sTaxonomy of Educational Objectives. New York: Addison Wesley Longman.
• Atayeter, Y., Yayla, O., Tozkoparan, U. & Sakar, T. (2018). Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının mekânsal düşünme becerilerinin incelenmesi (Burdur İli Örneği). Multidisipliner Çalışmalar 4 (Eğitim Bilimleri), 1, 29-45.
• Baloğlu-Uğurlu, N. & Aladağ, E. (2015). Mekânsal düşünmenin Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programındaki yeri ve öğretmenlerin bu beceri hakkındaki görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 22-42.
• Bednarz, R. & Lee, J. (2019). What improves spatial thinking? evidence from the spatial thinking abilities test. International Research in Geographical and Environmental Education, 28(4), 262-280.
• Bednarz, R. S. & Lee, J. (2011). The components of spatial thinking: empirical evidence. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 21, 103-107.
• Bennett, T. (2005). The links between understanding, progression, and assessment in the secondary geography curriculum. Geography: Journal of the Geographical Association, 90(2), 152-170.
• Bloom, B. S., M.D. Engelhart, E. J. Furst, W.H. Hill & D.R. Krathwohl. (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals. New York: David McKay Company.
• Costa, A. L. (2001). Teacher behaviors that enable student thinking. In A. L. Costa (Ed.), Developing Minds: A Resource Book for Teaching Thinking (pp. 359–369). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development.
• Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory into practice, 39(3), 124-130.
• Çelikkaya,T. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Araç-Gereç ve Materyal Kullanımının Önemi. R. Sever & E. Koçoğlu (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Eğitim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı içinde (s. 39-68). Ankara: Pegem Yayınları
• Flynn, K. C. (2018). Improving spatial thinking through experiential-based learning across international higher education setting. International Journal of Geospatial and Environmental Research, 5(3)1-16.
• Geçit, Y. & Yarar, S. (2010). Coğrafya ders kitaplarındaki sorular ile çeşitli coğrafya sınav sorularının Bloom Taksonomisine göre analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 22, 154-167.
• Gersmehl, P. J. & Gersmehl, C. G. (2007). Yes, spatial thinking is that complicated. Research in Geographic Education, 9(2), 41-47.
• Gold, A. U., Pendergast, P. M., Ormand, C. J., Budd, D. A., & Mueller, K. J. (2018). Improving spatial thinking skills among undergraduate geology students through short online training exercises. International Journal of Science Education, 40(18), 2205-2225.
• Golledge, R. G., M. Marsh. & S. Battersby. (2008). Matching geospatial concepts with geographic educational needs. Geographical Research, 46(1), 85–98.
• Gülersoy, A. E. (2013). İdeal ders kitabı arayışında sosyal bilgiler ders kitaplarının bazı özellikler açısından incelenmesi. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education, 2(1), 8-26.
• Huynh, N. T. & Sharpe, B. (2013). An assessment ınstrument to measure geospatial-thinking expertise. Journal of Geography, 112(1), 3-17.
• Janelle, D. G. & M. F. Goodchild. (2009). Location across disciplines: Reflection on the CSISS experience. In H. J. Scholten, N. van Manen, & R. v.d. Velde (Eds.), Geospatial Technology and the Role of Location in Science (pp. 15-29). Dordrecht, Netherlands: Springer.
• Jo, I. (2007). Aspects of spatıal thınkıng ın geography textbook questıons. (Master’s thesis, Texas A&M University).
• Jo, I. & Bednarz, S.W. (2009). Evaluating geography textbook questions from a spatial perspective: using concepts of space, tools of representation, and cognitive processes to evaluate spatiality. Journal of Geography, 108(1), 4-13.
• Jo, I. & Bednarz, S. W. (2011). Textbook questions to support spatial thinking: differences in spatiality by question location. Journal of Geography, 110(2), 70-80.
• Jo, I. & Bednarz, S. W. (2014a). Dispositions toward teaching spatial thinking through geography: conceptualization and an exemplar assessment. Journal of Geography, 113(5), 198-207.
• Jo, I. & Bednarz, S.W. (2014b). Developing pre-service teachers' pedagogical content knowledge for teaching spatial thinking through geography. Journal of Geography in Higher Education, 38(2), 301-313.
• Jo, I., Hong, J. E. & Verma, K. (2016). Facilitating spatial thinking in world geography using Web-based GIS. Journal of Geography in Higher Education, 40(3), 442-459.
• Kapluhan, E. (2014). Coğrafi Bilgi Sistemleri’nin (CBS) coğrafya öğretiminde kullanımının önemi ve gerekliliği. Marmara Coğrafya Dergisi, 29, 34-59.
• Kara, H., Sezer, A. & Şanlı, C. (2018). Ortaöğretim coğrafya ders kitaplarında haritaların kullanımı. International Journal of Geography and Geography Education, 38, 20-39.
• Kılıç, D. (2019). Ders kitabının öğretimdeki yeri. Ö. Demirel & K. Kıroğlu (Ed.), Ders Kitabı İncelemesi içinde (ss. 38-54). Ankara: Pegem Akademi.
• Komisyon (2019a). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Sosyal Bilgiler 6 Ders Kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Devlet Kitapları Basımevi.
• Komisyon (2019b). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Sosyal Bilgiler 7 Ders Kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Basımevi.
• Lee, J., Jo, I. Xuan, X. & Zhou, W. (2017). Geography preservice teachers’ disposition toward teaching spatial thinking through geography: a comparison between China and Korea. International Research in Geographical and Environmental Education, 27(2), 135- 148.
• Madsen, L.M. & Rump, C. (2012). Considerations of how to study learning processes when students use GIS as an ınstrument for Developing spatial thinking skills. Journal of Geography in Higher Education, 36 (1), 97-116.
• Marzano, R. J. (2001). A new taxonomy of Educational objectives. In A. L. Costa (Ed.), Developing Minds: A Resource Book for Teaching Thinking (pp.181–189). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development.
• MEB (2005a). Sosyal bilgiler 4.-5. Sınıf Programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
• MEB (2005b). Sosyal Bilgiler 6.-7. Sınıf Programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
• MEB (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). 19 Nisan 2020 tarihinde http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354 adresinden edinilmiştir.
• Metoyer, S. & Bednarz, R. (2016). Spatial thinking assists geographic thinking: evidence from a study exploring the effects of geospatial technology. Journal of Geography, 16(1), 20-33.
• Miles, M. B. & Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. (2nd Ed.). California: SAGE Publications.
• Moseley, D. M., J. Elliott, M. Gregson, & S. Higgins. (2005). Thinking skills frameworks for use in education and training. British Educational Research Journal. 31(3), 367–390.
• Myers, M. P. & T. Savage. 2005. Enhancing student comprehension of social studies material. The Social Studies, 96(1), 18-23.
• National Research Council (NRC) (2006). Learning To Think Spatially. Washington, D.C.: National Academy Press.
• Oral, B. (2019). Ders kitaplarının öğretim programlarına uygunluğu. Ö. Demirel & K. Kıroğlu (Ed.), Ders Kitabı İncelemesi içinde (ss. 82-105). Ankara: Pegem Akademi.
• Özalp, M. T. (2018). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin ölçme ve değerlendirme sürecinde kullandıkları soruların eleştirel ve yaratıcı düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon).
• Peverly, S. T. & R. Wood. 2001. The effects of adjunct questions and feedback on improving the reading comprehension skills of learning-disabled adolescents. Contemporary Educational Psychology, 26, 25-43.
• Pineda-Zumaran, J. (2016). Spatial data usage, spatial thinking and spatial knowledge generation: the case of planning practitioners in Arequipa, Peru. Planning Practice & Research, 31(3), 270-291
• Presseisen, B. Z. (2001). Thinking skills: Meanings and models revisited. In A. L. Costa (Ed.), Developing Minds: A Resource Book for Teaching Thinking (pp. 47–53). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development.
• Scholz, M. A., Huynh, N. T., Brysch, C. P. & Scholz, R. W. (2014). An evaluation of university world geography textbook questions for components of spatial thinking. Journal of Geography, 113(5), 209-219.
• Sezer, A. & Şanlı, C. (2017). Coğrafya öğretim programında ve ders kitaplarında göç olgusu. Marmara Coğrafya Dergisi, (36), 16-25.
• Shin, E. E., Milson, A. J. & Smith, T. J. (2016). Future teachers’ spatial thinking skills and attitudes. Journal of Geography, 115(4), 139-146.
• Stahl, R. J. & G. T. Murphy. (1981). The domain of cognition: An alternative to Bloom’s cognitive domain within the framework of an information processing model. Paper presented at annual meeting of the American Educational Research Association, Los Angeles, California.
• Şahin, E. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Sosyal Bilgiler 5 Ders Kitabı. Ankara, Anadol Yayıncılık.
• Şanlı, C. & Pınar, A. (2017). Tamamlayıcı ölçme ve değerlendirme gelişim programının coğrafya öğretmen adaylarının yeterlik algısı üzerine etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 21-39.
• Şanlı, C. & Sezer, A. (2018). Analysıs of spatıal thınkıng ın hıgh school level geography textbook questions. In Çetin, T., Şahin, A., Mulalıc, A & Obralıc, N. (Eds.), New Horizons in Educational Sciences-1. (pp.304-325). Riga: Lambert Academic Publication Press.
• Şimşek, N. (2011). Sosyal bilgiler dersinde alternatif ölçme değerlendirme araçlarının kullanılması: nitel bir çalışma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1),149-168.
• Tay, B. (2013). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin alternatif değerlendirme konusundaki görüşleri. The Journal of Academic Social Science Studies. 6(3), 661-683.
• Tokcan, H. (2015). Sosyal bilgilerde kavram öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Tüysüz, S. (2019). Sosyal Bilgiler İlkokul 4 Ders Kitabı. Ankara: Tuna Matbaacılık.
• Tversky, B. (2005). Visuospatial reasoning. In K. J. Holyoak & R. G. Morrison (Eds.), The Cambridge Handbook of Thinking and Reasoning (pp.209-240). NY: Cambridge University Press.
• Uttal, D. H. (2000). Seeing the big picture: Map use and the development of spatial cognition. Developmental Science 3(3), 247-286.
• Ünlü, M. & Yıldırım S. (2017). Coğrafya dersi öğretim programına bir coğrafi beceri önerisi: mekânsal düşünme becerisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 13-20.
• Vogler, K. E. (2005). Improve your verbal questioning. The Clearing House, 79(2), 98-103.
• Wilen, W.W. (2001). Exploring myths about teacher questioning in the social studies classroom. The Social Studies, 92(1): 26–32.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.