Sosyal bilgiler öğretiminde harita okuryazarlığı

Yıl 2023, Sayı: 50, 146 - 163, 08.10.2023

Ali Balcı , Salih Yıldırım

https://doi.org/10.32003/igge.1360766

Öz

Harita okuryazarlığına ilişkin mevcut durumu betimlemeyi amaçlayan bu çalışmada, haritanın tanımı, kullanımı ve okunmasına yönelik ilgili literatür taranarak sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki ilgili kazanımlar tahlil edilmeye çalışılmıştır. Nitel araştırma deseni ile yürütülen çalışmanın verileri doküman incelemesi ve literatür taraması ile elde edilmiştir. Doküman incelemesi (sosyal bilgiler dersi öğretim programı) sonucunda harita okuryazarlığı ile ilişkili 10 alt beceri tespit edilmiş ve bu beceriler ilgili literatür ile betimlenmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda harita okuryazarlığı; coğrafi konumu belirleme, yön tespiti, harita çeşitlerini ve haritalama yöntemlerini bilme, projeksiyonu tespit, haritanın lejantını okuyabilme, haritanın ölçeğini okuyabilme, haritadaki ve arazideki uzaklıkları ve eğimi hesaplayabilme, haritada ve arazide yeryüzü şekillerini belirleyebilme, izdüşüm ve gerçek alanı ilişkilendirme, dijital haritaları hazırlama ve okuma kategorilerinde örnekler verilerek değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Harita Okuryazarlığı, Mekânı Algılama, Harita Kullanma, Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı

Map literacy in social studies teaching

Öz

This study aims to describe the current situation regarding map literacy in the social studies curriculum. The relevant literature on the definition, use, and reading of the map was reviewed and the relevant learning outcomes in the social studies curriculum were analyzed. The data for the study, which was conducted with a qualitative research design, were obtained through document analysis and a literature review. As a result of the document review (social studies curriculum), 10 sub-skills related to map literacy were identified and these skills were described with the relevant literature. In line with the data obtained, map literacy includes determining geographical location, determining direction, knowing map types and mapping methods, determining the projection, reading the legend of the map, reading the scale of the map, calculating distances and slopes on the map and land, determining landforms on the map and land, associating projection and real area, preparing and reading digital maps.

Anahtar Kelimeler

Map Literacy, Space Perception, Using Maps, Social Studies Curriculum

Kaynakça

• Akengin, H., Tuncel, G., & Cendek, M. E. (2016). Öğrencilerde harita okuryazarlığının geliştirilmesine ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 61 - 69.
• Akkuş, A. (1995). Harita bilgisi. Konya: Öz Eğitim Basım Yayın Dağıtım.
• Aktürk, V. (2012). Sosyal bilgiler dersinde animasyon ve dijital harita kullanımının öğrencilerin mekânı algılama becerilerine yönelik etkileri. (Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar).
• Aydoğdu, G. (2022). Harita okuryazarlığı becerisinin 5E modeline dayalı etkinliklerle işlenmesinin öğrenci başarısına etkisi. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• Balcı, A. (2015). Coğrafya öğretmen adaylarının coğrafi arazi uygulamalarındaki harita okuryazarlıklarını tespite yönelik bir araştırma. Asos Journal (The Journal of Academic Social Science/Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi), 3(10), 16-34.
• Başıbüyük, A., & Çıkılı, Y. (2002). İlköğretim 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler coğrafya konularında çalışma yaprağı ve dilsiz harita kullanımının öğrenci motivasyon ve başarısı üzerine etkisi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 16, 29-38. İstanbul.
• Bilgili, M. (2016). Coğrafya öğretiminde mekân ve yer karmaşası üzerine bir araştırma. Coğrafya Eğitimi Dergisi, 2, 11-19.
• Bilgin, T. (2006a). Genel Kartoğrafya I. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Bilgin, T. (2006b). Genel Kartoğrafya II. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Biricik, A. S. (2009). Fizikî coğrafya-jeomorfoloji ile hidrolojinin temel prensipleri ve araştırma yöntemleri. İstanbul: Gonca Yayınevi.
• Buckley, A. R., Muehrcke, P. C., & Muehrcke, J. O. (2011). Map use: reading, analysis and interpretation. Redlands: Esri Pres.
• Can, B., & Demirkaya, H. (2023). Ortaokul öğrencilerinin harita okuryazarlığı becerilerinin değişkenlere göre durumu. Araştırma ve Deneyim Dergisi (ADEDER), 8(1), 155-172. https://doi.org/10.47214/adeder.1267761
• Clarke, D. (2003). Are you functionally map literate?, Proceedings of the 21st International Cartographic Conference (ICC) Durban, South Africa.
• Çolakoğlu, T., & Yenel, F. (2003). Üniversite öğrencilerinin orienteering sporuna katılım nedenleri ve beklentileri üzerine bir araştırma. I. Gençlik Boş Zaman ve Doğa Sporları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Darkot, B. (1947). Harita dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Demiralp, N. (2006). Coğrafya eğitiminde harita ve küre kullanım becerileri. Gazi Üniversitesi Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(4), 323-343.
• Demirci, A. (2010). Coğrafya eğitimi ve coğrafi bilgi sistemleri (CBS). R. Özey, F. Tuna, N. Bilgen (Ed.), 21. yüzyılda değişen yaklaşımlar ve yükseköğretimde coğrafya eğitimi kitabı İçinde (s. 122-157). Ankara: Pegem Akademi.
• Demirkaya, H., Çetin, T., & Tokcan, H. (2004). İlköğretim birinci kademe öğrencilerine yön kavramı öğretiminde kullanılabilecek metotlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3), 39-70.
• Devlet Planlama Teşkilatı, (2007). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Toprak ve su kaynaklarının kullanımı ve yönetimi. Ankara.
• Doğanay, H. (2002). Coğrafya öğretim yöntemleri, orta öğretimde coğrafya eğitiminin esasları. Erzurum: Aktif Yayınevi.
• Duman, B., & Girgin, M. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin harita okuryazarlığına ilişkin görüşleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 17, 185 - 202.
• Ekinci, D. (2010). Coğrafya eğitiminde haritalar. R. Özey, F. Tuna, N. Bilgen (Ed.), 21. yüzyılda değişen yaklaşımlar ve yükseköğretimde coğrafya eğitimi içinde (s. 122-157). Ankara: Pegem Akademi.
• Erol, H. (2017). Ortaokul öğrencilerinin harita okuryazarlık becerilerine ilişkin bir değerlendirme. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 7(3), 425-457.
• Ertuğrul, Z. (2008). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin harita ve küre kullanım becerilerinin tespiti. (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• IOF, (2012). 12 Temmuz 2023 tarihinde International Orienteering Federation. http://orienteering.org/about- the-iof/national-federations/, adresinden edinilmiştir.
• İzbırak, R. (1975). Coğrafya terimleri sözlüğü. Ankara: Matbaacılık ve Ticaret Limited Şirketi Matbaası.
• Kara, H., Sezer, A., & Şanlı, C. (2018). Use of maps in secondary school geography textbooks. International Journal of Geography And Geography Education, 38, 20–39. https://doi.org/10.32003/iggei.425182
• Kartal, F. (2016). Ortaöğretim öğrencilerinin harita okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. ( Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas).
• Kızılçaoğlu, A. (2007). Harita becerilerine pedagojik bir bakış. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 341-358.
• Koç H., & Demir S.B. (2014). Developing valid and reliable map literacy scale. Review of International Geographical Education, 4(2), 120-136.
• Koç, H., & Bulut, İ. (2014). Gestalt kuramının öğrencilerin harita okuma ve yorumlama beceri düzeyleri üzerine etkisini belirlemeye yönelik bir inceleme. Marmara Coğrafya Dergisi, 30, 1-19.
• Koç, H., & Karatekin, K. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının harita okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, (USBES Özel Sayı II), 1522-1542.
• Kuru, G. (2022). İlkokul sosyal bilgiler dersinde oyunlaştırılmış ders etkinlikleriyle harita okuryazarlığının geliştirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir).
• Kuzey, M. (2017). Cumhuriyetin ilanından günümüze sosyal bilgiler öğretim programlarında harita ve yön okuryazarlığı. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(12), 831-858.
• MEB, (2018a). 20 Mayıs 2023 tarihinde http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354, adresinden edinilmiştir.
• MEB, (2018b). 20 Mayıs 2023 tarihinde http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=336, adresinden edinilmiştir.
• Öngör, S. (1975). Coğrafya terimleri sözlüğü. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Özaltın, O., & Gül, A. (2006). Orienteering (hedef bulma) etkinliğinin önemi ve ülkemizdeki durum analizi. Turizm ve Mimarlık Sempozyumu’nda sunulmuştur. Antalya, Türkiye.
• Robinson, A. H., Morrison J. J., Muehrcke, P. C., Kimerling, A. J., & Guptill, S. C. (1995). Elements of cartography. New Jersey: John Wiley and Sons, Inc.
• Sönmez, Ö. F. (2013). Harita okuryazarlığı. E. Gençtürk, K. Karatekin (Ed.), Sosyal bilgiler için çoklu okuryazarlıklar kitabı içinde (s. 138-156). Ankara: Pegem Akademi.
• Şanlı, C. (2022) Harita okuryazarlığı Sever, R. (Eds.), Eğitimde coğrafya okuryazarlığı II içinde (s. 192-226). Ankara: Pegem Akademi.
• Tabanlı, C. B. (2014). 7. Sınıf sosyal bilgiler dersinde CBS kullanımının öğrencilerin akademik başarılarına etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun Üniversitesi, Giresun).
• Tanrıkulu, M. (2011). Harita ve pusulanın farklı bir kullanım alanı: Oryantiring. Milli Eğitim, 191, 120-126.
• Tanrıkulu, M. (2013). Harita’ya davet. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Tuna, F. (2015). Kartoğrafya, haritacılık bilimine giriş. Ankara: Pegem Akademi.
• Tuna, F., & Balcı, A. (2013). Oryantiring uygulamalarının coğrafya öğretmen adaylarının öz yeterlik algılarına etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 27(1), 1-14.
• Tüysüz, S. (2018). İlkokul sosyal bilgiler 4. ders kitabı. Ankara: Tuna Matbaacılık AŞ.
• Ünaldı Eser, Ü. (2012). Harita bilgisi ve uygulamaları. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Ünlü, M. (2011). Coğrafya derslerinde coğrafi becerilerin gerçekleşme düzeyi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (Educational Sciences: Theory), 11(4), 2155-2172.
• Ünlü, M., Üçışık S., & Özey R., (2002). Coğrafya eğitim ve öğretiminde haritaların önemi. Marmara Coğrafya Dergisi, 5, 9-25.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yıldırım, S. (2021). Harita özellikleri, ögeleri, tipografik unsurlar ve tasarım ilkeleri. H. Koç & A. Ergün (Eds.), Bilginin görsel ifadesi: Haritalar içinde (pp. 57–90). Ankara: Pegem Akademi.
• Yıldırım, S. (2022) Mekânsal okuryazarlık. Sever, R. (Eds.), Eğitimde coğrafya okuryazarlığı II içinde (s. 232-249). Ankara: Pegem Akademi.