Sünnet Gölü (Göynük-Bolu) heyelanında dendrojeomorfolojik analizler

Yıl 2024, Sayı: 53, 228 - 241, 25.09.2024

Cemil İrdem

https://doi.org/10.32003/igge.1454262

Öz

Bu çalışmada Sünnet Gölü’nün (Göynük/Bolu) kuzeybatısında meydana gelen heyelan hareketlerinin dendrojeomorfolojik teknikler kullanılarak analiz edilmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında heyelan alanından alınan örneklerden 158 yıl uzunluğunda bir heyelan kronolojisi ve heyelandan etkilenmeyen alandan alınan örneklerden ise 376 yıl uzunluğunda bir kontrol kronolojisi oluşturulmuştur. Örnekler canlı ağaçlardan alınmıştır. Yıllık halka genişlikleri ölçüldükten sonra eşleştirme işlemi yapılmış, ölçüm hataları giderilmiştir. Heyelan alanından alınan örnekler ile kontrol kronolojisi oluşturulan sahadan alınan örneklerdeki büyüme farklılıkları incelenmiştir. Büyümede meydana gelen değişikliklerin iklimsel nedenlerle mi yoksa jeomorfolojik nedenlerle mi olduğunu tespit etmek amacıyla iklim-ağaç halkası ilişkileri incelenmiştir. Heyelan alanından alınan örneklerin yıllık halka analizleri sonucunda en yaşlısının 158 yaşında (1865 yılına ait) olduğu belirlenmiştir. Bu durum heyelan alanında ecesis aralığı da hesaba katıldığında 1850-1860 yılları arasında bir gençleşme olduğuna işaret etmektedir. Gençleşmede 1855 yılında meydana gelen 2 büyük depremin tetikleyici olduğu değerlendirilmiştir. Ayrıca 1885 ve 1962 yıllarında da ikincil heyelan hareketlerinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sünnet Gölü, dendrojeomorfoloji, yıllık halka, tarihlendirme, heyelan

Dendrogeomorphological analyses in Sünnet Lake (Göynük-Bolu) landslide

Öz

This study aimed to analyze the landslide movements that occurred in the northwest of Sünnet Lake (Göynük/Bolu) using dendrogeomorphological techniques. Within the scope of the study, a 158-year-long landslide chronology was created from the samples taken from the landslide area and a control chronology of 376 years was made from the samples taken from the landslide-unaffected area. Samples are taken from live trees. After the tree-ring widths were measured, the crossdating process was carried out and the quality of measurement were checked. The growth differences between the samples taken from the landslide area and the samples taken from the field where the control chronology was created were examined. Climate-tree-ring relationships were reviewed to determine whether the changes in growth were due to climatic or geomorphological reasons. As a result of the tree ring analysis of the samples taken from the landslide area, it was determined that the oldest was 158 years old (belonging to 1865). This result indicates a rejuvenation between 1850 and 1860 when the ecesis interval in the landslide area is considered. It has been evaluated that two major earthquakes in 1855 may trigger rejuvenation. In addition, it was concluded that there were secondary landslide movements in 1885 and 1962.

Anahtar Kelimeler

Sünnet Lake, dendrogeomorphology, annual ring, dating, landslide

Kaynakça

• Abdüsselamoğlu, M. Ş. (1959). Almacık Dağı ile Mudurnu ve Göynük Civarının Jeolojisi (Jeology of Mudurnu and Göynük vicinty with Almacık Mountain). İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi Monogrofileri, 14.
• Akkemik, Ü. (2004). Dendrokronoloji. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Akkemik, Ü., Dağdeviren, N. & Aras, A. (2005). A preliminary reconstruction (AD 1635–2000) of spring precipitation using oak tree rings in the western Black Sea region of Turkey. International Journal of Biometeorology, 49, 297-302. https://doi.org/10.1007/s00484-004-0249-8
• Avcı, M. (2013). Dendrokronoloji ve Jeomorfoloji: Dendrojeomorfoloji. İçinde E. Öner (Ed.)Prof. Dr. İlhan KAYAN’a Armağan (ss. 387-406). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Aytuğ, B., & Kılıç, A. (1993). Contribution d’une étude dendrochronologique á la constatation de l’áge du lac Sülük (Bolu). Proceeding 5th Optima Meeting, Istanbul, 8-15.
• Biondi, F., & Waikul, K. (2004). DENDROCLIM2002: A C++ program for statistical calibration of climate signals in tree-ring chronologies. Computers & geosciences, 30(3), 303-311.
• Butler, D. R., Malanson, G. P. & Oelfke, J. G. (1987). Tree-ring analysis and natural hazard chronologies: minimum sample sizes and ındex values. The Professional Geographer, 39(1), 41-47. https://doi.org/10.1111/j.0033-0124.1987.00041.x
• Clague, J. J. (2010). Dating Landslides with Trees. Içinde M. Stoffel, M. Bollschweiler, D. R. Butler, & B. H. Luckman (Ed.), Tree Rings and Natural Hazards (C. 41, ss. 81-89). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-90- 481-8736-2_7
• Cook, E. R., Shiyatov, S. & Mazepa, V. (1990). Estimation of the mean chronology. In Methods of Dendrochronology: Applications in the Environmental Sciences. İçinde Methods of dendrochronology: Applications in the environmental sciences (ss. 123-132). Springer Science & Business Media.
• D’Arrigo, R. & Cullen, H. M. (2001). A 350-year (AD 1628–1980) reconstruction of Turkish precipitation. Dendrochronologia, 19(2), 169-177.
• Durmuş, M. (2016). Akdağ Heyelanı (Batı Toroslar)nın Kuzeydoğu yamacındaki ikincil heyelanların dendrojeomorfolojik açıdan analizi. (Yüksek lisans tezi, İstanbul Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Holmes, R. L. (1983). Computer-assisted quality control in tree-ring dating and measurement. Tree-ring Bulletin, 43, 69-78.
• Hoşgören, M. Y, & Ekinci, D. (2004). Heyelan set göllerine tipik bir örnek: Sünnet Gölü. Coğrafya Dergisi, 12, 1-11.
• Hughes, M. K., Kuniholm, P. I., Eischeid, J. K., Garfin, G., Griggs, C. B. & Latini, C. (2001). Aegean tree-ring signature years explained. Tree Ring Research, 51(1), 67-74.
• İrdem, C. (2019). Elmacık dağı ve yakın çevresinin dendroklimatolojik ve dendrojeomorfolojik yöntemlerle analizi. (Yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük).
• İrdem, C. & Coşkun, M. (2021). Dokurcun Fayının (Akyazı-Dokurcun/Sakarya) Kuzeyinde Yer Alan Heyelan Hareketlerinin Dendrojeomorfolojik Yöntemlerle İncelenmesi. 3. Ulusal Heyelan Sempozyumunda sunulmuştur, Ankara, Türkiye.
• Köse, N., Akkemik, Ü. & Dalfes, H. N. (2005). Anadolu’nun iklim tarihinin son 500 yılı: Dendroklimatolojik ilk sonuçlar. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu-TURQUA–V.
• Ocakoğlu, F., Açıkalın, S., Yılmaz, İ. Ö., Tunoğlu, C., Oybak Dönmez, E., Akbulut, A., Erayık, C. & Kır, O. (2010). Sünnet Gölü’nün (Göynük, GB Anadolu) batimetrik ve morfolojik özellikleri. 63. Türkiye Jeoloji Kurultayı.
• Pınarcı, E. & Çetin, H. (2012). Haç Gediği Heyelanının (Karasisalı-Adana) Ağaç halkaları yöntemiyle analizi. Çukurova Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 27(1), 130-141.
• Schweingruber, F. H. (1989). Tree Rings Basics and Applications of Dendrochronology. Kluwer Academic Publishers, Holland
• Shroder, J. F. (1978). Dendrogeomorphological analysis of mass movement on Table Cliffs Plateau, Utah. Quaternary Research, 9(2), 168-185. https://doi.org/10.1016/0033-5894(78)90065-0
• Touchan, R., Garfin, G. M., Meko, D. M., Funkhouser, G., Erkan, N., Hughes, M. K. & Wallin, B. S. (2003). Preliminary reconstructions of spring precipitation in southwestern Turkey from tree‐ring width. International Journal of Climatology, 23(2), 157-171. https://doi.org/10.1002/joc.850
• Tunoğlu, C., Ocakoğlu, F., Açıkalın, S., Yılmaz, İ. Ö., Dönmez, E. O., Akbulut, A., Erayık, C., Kır, O. & Tuncer, A. (2012). Erken-Orta Holosen Sünnet Gölü (Göynük/Bolu) taraçalarında ostrakod fauna dağılımı: Paleoklimatolojik ve paleoortamsal değerlendirmeler.
• Türkiye Jeoloji Haritası 1: 500.000 ölçekli Zonguldak Paftası. (t.y.). Türkiye Jeoloji Haritası 1: 500.000 ölçekli Zonguldak Paftası [Map]. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• URL1. (t.y.). http://neic.usgs.gov/neis/eq_depot/1999/eq_990817/eq_list.html
• Yaman, B., Köse, N. & Akkemik, Ü. (2013). Changes in stem growth rates and root wood anatomy of oriental beech after a landslide event in Hanyeri. Turkısh Journal of Agrıculture And Forestry, 37(1), 105-109. https://doi.org/10.3906/tar-1110-28