Değirmenaltı Şelalesi'nin (Sivas) doğal çevre özellikleri

Yıl 2024, Sayı: 53, 262 - 280, 25.09.2024

Fatih Kartal , Gulpinar Akbulut Özpay , Osman Karakan

https://doi.org/10.32003/igge.1509134

Öz

Araştırmanın konusu, Sivas Merkez’e bağlı Yıldız beldesi sınırları içerisinde bulunan Değirmenaltı Şelalesi’nin doğal çevre özellikleridir. Sivas-Yıldız Dağı istikametinde yer alan Değirmenaltı Şelalesi Sivas Merkez’e 53 km’lik bir mesafede olup üç farklı güzargahtan ulaşım kolaylığı mümkündür. Değirmenaltı Şelalesi’nin doğal ortam özelliklerinin belirlenmesi, şelale tipi, turizm ve rekreasyon alanı olarak sürdürülebilir planlamaya katkı sağlaması araştırmanın temel amacını oluşturmaktadır. Bu kapsamda arazi çalışmalarıyla doğal ortamdan elde edilen veriler Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yardımıyla haritalanarak analiz edilmiştir. Değirmenaltı Şelalesi, Karadönek deresi üzerinde oluşmuştur. Karasal iklim özelliklerinin görüldüğü sahada yağışların mevsimlere göre değişmesi bu derenin ve şelalenin debisini etkilemektedir. Değirmenaltı şelalesi WWD (World Waterfall Dadabates) veri tabanına göre “Yelpaze (Fan)” şelale tipine girmekte olup boyu 18 m’dir. Ayrıca 23 m genişliğinde, 20 m uzunluğunda ve 3,5 m derinliğinde dev kazanı oluşmuştur. Değirmenaltı Şelalesi ve yakın çevresi geçirdiği jeolojikjeomorfolojjik evrim sayesinde jeoturizm açısından önemli bir sahadır. Bu çalışmayla şelalenin tanıtımının yapılması, doğal çevre özelliklerinin belirlenmesi hedeflenmekte, çalışmadan elde edilen veriler üzerinden çevre düzenlemesinin ve gerekli iyileştirmelerin yapılıp yöre ve ülke ekonomisine kazandırılması ön görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Değirmenaltı Şelalesi, Sivas, Fiziki coğrafya, Sürdürülebilir turizm.

Etik Beyan

Araştırma Makalesi olduğu için etik beyan bulunmamaktadır.

Natural environmental features of Değirmenaltı Waterfall (Sivas)

Öz

The subject of the research is the natural environmental characteristics of Değirmenaltı Waterfall located within the borders of Yıldız town of Sivas Center. Değirmenaltı Waterfall, which is located in the direction of Sivas-Yıldız Mountain, is 53 km from Sivas Center and it is easy to reach from three different routes. The main purpose of the research is to determine the natural environment characteristics of Değirmenaltı Waterfall and to contribute to sustainable planning as a waterfall type, tourism and recreation area. In this context, the data obtained from the natural environment through field studies were mapped and analyzed with the help of Geographic Information System (GIS). Değirmenaltı Waterfall was formed on Karadönek stream. In the area where continental climate characteristics are observed, the change in precipitation according to the seasons affects the flow rate of this stream and the waterfall. According to the WWD (World Waterfall Dadabates) database, Değirmenaltı waterfall belongs to the "Fan" waterfall type and its height is 18 meters. In addition, a 23 m wide, 20 m long and 3.5 m deep giant cauldron was formed. Değirmenaltı Waterfall and its immediate surroundings is an important site in terms of geotourism thanks to the geological-geomorphologic evolution it has undergone. With this study, it is aimed to promote the waterfall, to determine its natural environmental characteristics, and it is envisaged to make environmental arrangements and necessary improvements based on the data obtained from the study and to bring it to the economy of the region and the country.

Anahtar Kelimeler

Değirmenaltı Waterfall, Sivas, Physical geography, Sustainable tourism.

Kaynakça

• Akbulut, G. (2005). Dağ coğrafyasına bir örnek: Yıldız Dağı ve turizm potansiyeli. Ulusal Coğrafya Kongresi, 433-439.
• Arınç, K. (2002). Günpınar Çağlayanı ve çevresi (Şuhul Vadisi/Darende). Türk Coğrafya Dergisi, 39, 1-22.
• Atayeter, Y., Çiloğlu, M. H. & Büyükkal, A. H. (2007). Uçansu Çağlayanları (Gebiz-Antalya). Marmara Coğrafya Dergisi, 207-222.
• Atayeter, Y., Tozkoparan, U. & Yayla, O. (2018). Halgent Şelalesi (Gümüşhane). S.D.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 45, 260-277.
• Atayeter, Y., Yayla, O. & Tozkoparan, U. (2019). Gümüşhane Tekke (Çorçol) Şelalesi ve turizm potansiyeli. Doğu Coğrafya Dergisi, 24 (42), 103-122.
• Ayaz, E. (2002). Travertenlerde gözlenen morfolojik yapılar ve tabiat varlığı olarak önemleri. Cumhuriyet Üniversitesi Müh. Fak. Dergisi, 19(2), 123-134.
• Aylar, F. & Zeybek, H. İ. (2018). Çorum ili doğal turistik çekicilikleri destinasyonuna bir katkı: Susuz (Güm Güm) Şelalesi, [Konferans Sunumu]. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, Ankara, Türkiye.
• Aylar, F., Gürgöze, S. & Bahadır, M. (2021). Harmancık şelalesi, Çorum/Türkiye Kesit Akademi Dergisi, 7 (28), 263-284.
• Bulut, İ. (2010). Aybastı (Ordu) Şelale ve Çağlayanları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 1-14.
• Bulut, İ., Özdemir, F. (2010). Sunturas Şelalesi. TSE Standard Ekonomik ve Teknik Dergi, 582, 100-107.
• Ceylan, M. A. (2000). Güney Çağlayanının rekreasyonel önemi. Doğu Coğrafya Dergisi, 61-76.
• Ceylan, M. A. (2006). Sakızcılar Şelalesi (Denizli), Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu 6-8 Eylül 2006, s. 636-644. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Civelek, Ş. (1989). Çamlıbel Geçidi ve Yıldız Dağı (Sivas – Tokat) Florası. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas).
• Çetinkaya, S. (2017). Nebiler (Aşıklar) ve Ece Şelaleleri ve yakın çevresinin turizm potansiyelinin değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 40(14), 242-258.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, (2016), Değirmenaltı-Alaşehir yerleşimi ve şelalesi. 2.Derece Ekolojik Temelli Doğal Sit Alanı Sonuç Raporu. Sivas.
• Demir, Ö. (2017). Yıldız ırmağı havzasının Hamzaşeyh-Yıldız beldesi güneyinde kalan bölümünün jeolojik ve jeofizik yöntemlerle incelenmesi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas).
• Doğanay, H. (1990). Turistik potansiyeli yönünden Gürlevik Çağlayanı. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 147-161.
• Doğanay, H. (1994). Tortum (Uzundere) Çağlayanı ve turistik potansiyeli. Türkiye Kalkınma Bankası Turizm Yıllığı, 76-92.
• Doğanay, H. (2000). Türkiye’de az tanınan üç doğa harikası: Tomara-Sarıkayalar ve Muradiye Çağlayanları. Doğu Coğrafya Dergisi, 3, 1-25.
• Doğanay, H. (2001). Türkiye turizm coğrafyası (3.baskı). Çizgi Kitabevi.
• Doğanay, H. & Zaman, S. (2001). Kurşunlu ve Düden Çağlayanları: Coğrafi Bir Tanıtım Doğu Coğrafya Dergisi, 7 (5), 1-35.
• Doğanay, H. & Uzun, A. (1996). Tomara Çağlayanı Raporu. T.C. Gümüşhane Valiliği. Gümüşhane.
• Doğanay, H. & Zaman, S. (2013). Türkiye turizm coğrafyası (güncellenmiş 4. baskı). Pegem Akademi.
• Göçmengil, G. (2018). Yıldızeli (Sivas) ve Almus (Tokat) ilçeleri arasında yer alan Senozoyik yaşlı magmatik birimlerin petrojenezi ve bölgenin jeotektonik evriminin araştırılması. (Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul).
• Göçmengil, G., Karacık, Z. ve Genç, Ş.C. (2015). Yıldızdağ Sub-Volkanik Gabro Plütonunun Jeolojik ve Petrografik Özellikleri (Sivas, Türkiye). 68. Türkiye Jeoloji Kurultayı (06-10 Nisan 2015).
• HGM (Harita Genel Müdürlüğü) 1:25.000, 1:40.000 ve 1:100.000 ölçekli topografya haritası.
• İlhan, E. (1944). Tortum Gölü ve Tortum Şelalesi. Türk Coğrafya Dergisi, 5-6, 137-142.
• İzbırak, R. (1978). Hidrografya Akarsular ve Göller. Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Karadeniz, V. (2013). Sürdürülebilirlik kapsamında Sızır Şelalesi ve çevresinin rekreasyonel potansiyeli. International Journal of Human Sciences, 10 (1), 1098 – 1115.
• Karakan, O (2022). Sivas Yıldız Dağı’nda coğrafya dersi öğretim programı kazanımlarıyla ilişkili doğa eğitimi etkinlikleri, (Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas).
• Kaya Akçaoğlu, N. & Zaman, M. (2021). Çağlayan Şelalesi’nin rekreasyonel potansiyeli’nin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25 (Özel Sayı), 87-105.
• Koçak, A. (1997). Yıldızeli (Sivas) Yöresinin Tektonostratigrafisi (Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas).
• Koday, S. & Çelikoğlu, Ş. (2009). Ekoturizm Açısından Bir İnceleme: Aksu Çayı Şelaleleri (Bartın). Sosyal Bilimler Dergisi, 43, 131-146.
• Koday, Z. & Demir, M. (2011). Keklik Şelalesi (Sarıkamış/Kars) Doğal Çevre Özellikleri ve Beşeri Ekonomik Potansiyeli. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2), 289-306.
• Koday, Z., Koday, S. & Kaymaz, Ç. K. (2015). Mençuna Şelalesi’nin sürdürülebilir ekoturizm planlaması açısından değerlendirilmesi.
• Coğrafya’ya Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Hayati Doğanay (Editörler: Prof. Dr. Serhat ZAMAN ve Doç. Dr.Ogün COŞKUN), s.: 215-237, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Mesci, B.L. (1998). Orta Anadolu Bindirme Kuşağının Çobansaray-Karakaya (Yıldızeli KB) Arasındaki Kesimin Jeolojik Özellikleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas).
• MGM, (2022). MGM (Meteoroloji Genel Müdürlüğü) Yayımlanmış Rasat Verileri.
• Özdemir, Ü., Zaman, S. & Sever, R. (2004). Rekreasyonel Açıdan Ulukaya Şelalesi ve Kanyonu. Doğu Coğrafya Dergisi, 12, 209-223.
• Özkan, M. (2021). İzmir-Ankara-Erzincan Kenet zonu yığışım karmaşığının jeodinamik evrimi (Sivas kuzeyi). (Basılmamış Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli.
• Özşahin, E. & Kaymaz, Ç. K. (2015). Türkiye Şelalelerinin Turizm Potansiyelinin Coğrafi Yaklaşımla İncelenmesi, Route Educational and Social Science Journal, Volume 2(2), ss 12-29.
• Polat, S., Karğı, S. & Güney, Y. (2012). Gümüşsu (Homa) Şelalesi (Çivril-Denizli). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 203-216.
• Sertkaya Doğan, Ö.(2006), Dikili ve Çevresinde Turizm Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi 14,54-65
• Plumb, G. A. (2013). Waterfall lover’s guide pacific northwest: Pacific northwest. Mountaineers Books.
• Sever, R. & Kopar, İ. (2009). Maral Şelalesi (Borçka-Artvin), doğal ortam özellikleri ve ekonomik potansiyeli. Türk Coğrafya Dergisi, 52, 17-29.
• Sevindi, C. (2011). Susuz Çağlayanı (Susuz-Kars) ve turistik potansiyeli. EÜSBED, 4(2), 325-352.
• Sevindi, C. (2017). Şirvaz Çağlayanı’nın (Şenkaya-Erzurum) ve turizm potansiyeli. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1721-1733.
• Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2011). Sivas Kültür Envanteri. Cilt 1. Es-Form Ofset, Sivas.
• Somuncu, M. (1986). Yahyalı-Kapuzbaşı Çağlayanlar bölgesinin tanıtımı ve doğa parkı olarak düzenlenmesi konusunda bir öneri. 10.
• Türkiye Jeomorfoloji Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiri Özetleri, s.: 36 – 37, Ankara.
• URL 1. 15 Kasım 2023 tarihinde http://tdk.gov.tr, adresinde alınmıştır.
• URL 2. 15 Kasım 2023 tarihinde https://www.worldwaterfalldatabase.com/help#types adresinde alınmıştır.
• URL 3. 9 Temmuz 2024 tarihinde https://tiac-aitc.ca/cgi/page.cgi/_membership.html/148-niagara-falls-tourism adresinden alınmıştır.
• URL 4. 9 Temmuz 2024 tarihinde https://www.statista.com/statistics/254232/number-of-visitors-to-the-yosemite-national-park-in-the-us/ adresinde alınmıştır.
• URL 5. 9 Temmuz 2024 tarihinde https://www.google.com/search?q=victoria+waterfall+visitor+number adresinde alınmıştır.
• URL 6. 15 Kasım 2023 tarihinde https://sivas.csb.gov.tr/1—merkez-yildiz-beldesi-degirmenalti—alasehir-yerlesimi-ve-selalesi-i-4777 adresinde alınmıştır.
• URL 7. 15 Kasım 2023 tarihinde http://tad.tarım.gov.tr/ adresinde alınmıştır.
• Uzun, S., Uzun, A., Yılmaz, C. & Zeybek, H. İ. (2005a). Erfelek Çağlayanları (Sinop), Doğu Coğrafya Dergisi, 14, 331-349.
• Uzun, S., Uzun, A., Yılmaz, C. & Zeybek, H. İ. (2005b). Erfelek Çağlayanlarının doğal ortam özellikleri. 241-244, İstanbul: Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, TURQUA V, İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü.
• Uzun, A. & Zeybek, H. İ. (2018). Çağlayandibi Çağlayanı, 2. Uluslararası Sürdürülebilir Turizm Sempozyumu, 20-22 Eylül, Gümüşhane/Türkiye.
• Wilson, E. W. & Moore, J. E. (2003). Glassary of hiydrology, US: American Geologcal Institute.
• Yağmur, M. (1997). Yıldızdağ (Sivas Kuzeyi) Gabrosunun Mineralojik-Petrografik ve Jeokimyasal İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas).
• Yilmaz, A. (1980). 1/25.000 Ölçekli Sayısal Jeoloji Haritaları, TOKAT H37-c3, TOKAT H37-c4 Paftası, Türkiye Jeoloji Veri Tabanı, Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Yılmaz, A. (1981). “Tokat ile Sivas Arasındaki Bölgede Ofiyolitli Karışığın İç Yapısı ve Yerleşme Yaşı” Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c.24, 31-36.
• Zeybek, H. İ. (2000). Ocaklı Çağlayanı (Pazar-Tokat). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, 1 (1), 171-188.
• Zeybek, H.İ. Aylar, F. & Dinçer, H. (2020). Değirmendere Şelalesi (Ulus/Bartın), doğal ortam özellikleri ve turizm potansiyeli. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (1), 349-373.