İslam ve Türk Aile Hukukunda Kocanın Nafaka Yükümlülüğünü Yerine Getirememesinin Tefrik/Boşanma Sebebi Olması

Yıl 2021, Sayı: 38, 185 - 208, 30.10.2021

Şemsettin Ulusal

Öz

Karşı cinslerin birbirlerinde huzur bulmalarının nasıl bir zeminde ve hangi kurallar çerçevesinde gerçekleşeceğinin uhrevi boyutunu din, dünyevi boyutunu ise hukuk belirler. Karı-koca ilişkisinin dünyevi boyutunun kurallarını ihtiva eden Aile Hukukunda esas olan nikâhlı birlikteliktir. İslam hukukuna göre koca, karısının geçim masraflarını karşılamakla yükümlüdür. Bu giderler örfe uygun, lüks ve gösterişten uzak olmalıdır. Bununla birlikte, hem İslam Hukuku hem de Türk Aile Hukuku, kocanın kasıtlı ya da kasıtsız olarak karısının nafakasını (geçim masraflarını) karşılamakta göstereceği ihmal ya da içine düşeceği acizliği, kadının boşanma istemi için gerekçe kabul etmiştir. Bu konudaki İslam Hukuku kuralları Kur’an ve Sünnet esas alınarak içtihatlarla detaylandırılmıştır. Bu çalışmada, İslam Aile Hukuku’nun konularından olan kocanın i‘sârının, bir başka deyişle karısının geçim masraflarını karşılayamayacak kadar yoksul olmasının ya da bu konudaki ihmalinin boşanmaya etkisi, Hanefî, Malikî, Şafiî, Hanbelî ve Zahirî mezhepleri açısından ele alınmıştır. Zikredilen mezheplerdeki konu ile ilgili görüşler kendi aralarında ve Cumhuriyet dönemi Türk Aile Hukuku kuralları ile karşılaştırılmıştır. Bu yapılırken hayatın belli bir alanında hukukî içtihatlarda bulunmak ve hukuk kuralları koymak için yapılan tartışmaların ekseninin, sebepleri ve sonuçlarıyla, mukayese edilmesi, aradan geçen onca asra rağmen varsa benzerlik ve farklılıkların tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Türk Aile Hukuku, Nafaka Yükümlülüğü, Boşanma Sebebi, Tefrik

As a Being Reason of Divorce, Failure to Fulfil Obligation of a Husband to Meet the Living Expenses (of His Wife)

Öz

Religion determines the otherworldly dimension, and the law determines the worldly dimension, on what ground and within which rules the opposite sex will find peace with each other. The main subject of family law, in which there are the rules of worldly dimension of spouses’ relation, is marriage. According to the Islamic law a husband is responsible to meet his wife’s costs of living. These costs must be appropriate for the customs, and must avoid luxury and showiness. However, both the Islamic Law and the Turkish Family Law have accepted the husband’s so much poverty to cover his wife’s living expenses or negligence to do so as grounds for the woman’s request for divorce. The rules of Islamic Law on this subject are detailed with ijtihads based on the Qur’an and Sunnah. In this study, the effect of the husband’s i‘sar (pennilessness / monetary poverty), in another word his insufficiency to meet the living costs of his wife, and his negligence to do so, which is among the subjects of Islamic Family Law on divorce was examined according to anafi, Maliki, Shāfi‘i, anbali and āhiri schools of law. The views of these schools on the issue were compared with each other and with the rules of republican period’s Turkish Family Laws. While doing this, it is aimed to compare the axis of the discussions on making ijtihad and creating the law of a certain area of life together with their reasons and results, and to determine the similarities and differences, if any, despite the so many centuries that have passed.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Turkish Family Law, Obligation of Alimony, Reason of Divorce, Decree Absolute

Kaynakça

• Akıntürk, Turgut - Ateş, Derya, Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2016.
• Aydın, Mehmet Akif, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi. Vakfı Yay., 1985.
• ————, “Osmanlı Hukukunda Kazâî Boşanma-Tefrik”, Osmanlı Araştırmaları V, İstanbul: 1986.
• Battal, Ahmet, Boşanma Sebepleri: Bilimsel Araştırma Projesi Uygulama Sonuçları, İstanbul: ADAG Vakfı, 2008.
• Berki, “Boşanma ve Ayrılık”, Ankara ÜniversitesiHukuk Fakültesi Dergisi, c. 32, sy. 1 (1975), 135-154.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî, es-Sunenu’l-Kubrâ, thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘ilmiyye, 1424/2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahât-ı Fıkhıyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî, (Bir ciltlik el-Kutubu’s-Sitte’nin içinde), Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn, Keşşâfu’l-Kınâ‘ ‘an Metni’l-İknâ‘, Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe, Ḥâşiyetu’d-Desûḳî ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr, b.y.: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, ts.
• Doğan, Murat. “Türk Medeni Kanunu’nun Evliliğin Genel Hükümleri Bakımından Getirdiği Yenilikler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 52, sy. 4 (2003), 93-129.
• Dural, Mustafa v.dğr., Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Sunenu Ebî Dâvûd (Bir ciltlik el-Kutubu’s-Sitte’nin içinde), Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
• Ebû Zehre, Muhammed, Aḥvâlu’ş-şaḫṣiyye, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Erbay, Celal, “Nafaka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2006, XXXII, 282-285.
• Erbay, Celal, İslam Hukukunda Evlilik ve Hısımlık nafakası, İstanbul: 1998.
• Ferruh, Ömer, İslam Aile Hukuku, çev. Yusuf Ziya Kavakçı, İstanbul: 1968.
• Gözübenli, Beşir, “Mefkud”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2003, XXVIII, 353-358.
• Gürpınar, Damla, “Eşlerin Evlilik Birliğinin Giderlerine Katılma Borcu”, Journal of Yaşar University, c. 8, sy. 30 (Özel Sayı), (2013), 1293-1339.
• Hallâf, Abdulvehhâb, Aḥkâmu’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye fî şerî‘ati’l-İslamiyye, Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1410/1990.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed, Tuḥfetü’l-muḥtâc bi-şerḥi’l-Minhâc, b.y.: Daru İhyai’t-Turasi’l-‘Arabi, ts.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī, Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr şerḥu Tenvîri’l-ebṣâr, thk.-tlk. Ahmed Abdulmevcûd ve Ali Muham¬med Muavvıd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İmiyye 1423/2003.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî, el-Muḥallâ, b.y.: İdâratu’t-Tıbâ‘ati’l-Muniriyye 1352.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî, el-Muġnî, , thk. Abdullah b. Abdulhasen et-Türkî-Abdulfettah Muhammed el-Hulû, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kutub, 1417/199.
• İbn Nuceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, el-Baḥru’r-Râik şerhu Kenzi’d-Deḳâiḳ, Beyrut: Şirketu Alauddin, ty.
• İbnu’l-Humâm, Kemâluddin Muhammed b. Abdilvâhid, Fethu’l-Kadîr (Bâbertî’nin Şerhi, Sâ‘dî Çelebî’nin Haşiyesi ve Kâdî Zâde’nin Tekmilesi ile birlikte), Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kayar, İsmail, “Türk Hukukuna Göre Evlilik Birliğinde Eşlerin Hak ve Görevleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 5, (1994), 333-350.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, Kitâbu’l-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb li’ş-Şîrâzî, b.y.: İdaratu’t-tıbâ‘atu’l-munîra li Şirketi’l-‘Ulemâ, ts.
• Paçacı, İbrahim, “Sosyal Hayattaki Değişim Sürecinde İslam Aile Hukuku (Evlenme ve Boşanma Örneği)”, Çağımızda Sosyal Değişme ve İslam, 2002 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, (2007), 385-407.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza, Nihâyetü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424/2002.
• Sâlih Abdüssemi’ el-Ezherî, Cevâhiru’l-iklil, Beyrut: el-Mektebetu’s-Sakafiyye, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmet, el-Mebsûṭ, Daru’l- Ma’rife:1409/1989.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs, el-’Um, thk. Rifat Fevzi Abdülmuttalip, Mekke: Daru’l-Vefa, 1422-2001.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, Neylu’l-Evtâr, b.y., Dâru’l-Hadîs, 1413/1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf, el-Müheẕẕeb fî fıkhi’l- İmâmi’ş-Şâfi‘î, thk. Muhammed Zuhayli, Beyrut: Dâru kutubi’l-‘ilmiyye, 1416/1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kāhirî, Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc, Beyrut: Daru’l-Ma‘rife, 1418/1997.
• Yaman, Ahmet, İslam Aile Hukuku, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., 2013.
• Yüksel, Sera Reyhani, “Türk Medenî Kanunu Bakımından Kadın-Erkek Eşitliği”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 18, sy. 2, (2014), 175-200.
• Yılmaz, İbrahim, Yetki ve Sistem Açısından İslam Hukukunda Boşanma, Kayseri: Laçin Yay., 2007.