Cinsiyet Eşitliği ve Çocuğun Üstün Yararının Kesişim Noktası Olarak Boşanmada Velayetin Düzenlenmesi

Yıl 2021, Cilt: 79 Sayı: 1, 22 - 77, 27.04.2021

Özgün Çelebi

Öz

Boşanma sonrasında çocuğun velayetinin kimin tarafından icra edileceği sorunu evrensel bir ilke olan çocuğun üstün yararı ilkesi çerçevesinde çözümlenmektedir. Ancak her ne kadar görünürde cinsiyetsiz bir ilke olsa da, kavramın belirsizliğinin yarattığı sakıncalardan birinin, anne ile baba arasında cinsiyete dayalı ayrımcı çözümlere kapı açması olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle velayet konusu, gittikçe artan biçimde kadın-erkek eşitliği ile ilişkisi çerçevesinde gündeme gelmekte, velayet hukuku ile cinsiyet eşitliği arasındaki ilişki hem kadın haklarına hem de çocuk haklarına ilişkin uluslararası belgelerde karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, boşanma sonrası velayetin düzenlenmesi sorunu bağlamında, cinsiyetsiz bir kural gibi görünen çocuğun üstün yararı ilkesinin yorumlanma biçimlerinin cinsiyet eşitliği ile ilişkileri incelenecektir. Bu çerçevede, çocuğun üstün yararı ilkesini somutlaştırmak için farklı hukuk sistemlerinde ve ülkemizde uygulanan veya uygulanması önerilen anne şefkatine muhtaç olma ölçütü, birincil bakıcı ölçütü ve ortak velayet çözümünün cinsiyet eşitliği amacını gerçekleştirmeye yakın olup olmadıkları irdelenecektir. Elde edilen bulgular çerçevesinde çocuğun üstün yararı ilkesi ile cinsiyet eşitliği hedeflerini bağdaştırabilecek bir velayet hukukunun mümkün olup olmadığı tartışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Velayet, Çocuğun üstün (Yüksek) yararı, Cinsiyet eşitliği, Anne şefkatine muhtaç olma, Ortak velayet

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Allocation of Child’s Custody After Divorce as the Junction Point of Gender Equality and the Child’s Best Interest

Öz

Allocation of a child’s custody after divorce relies upon the universal principle of the child’s best interest. Nevertheless, it is argued that despite its seemingly gender-neutral nature, one of the shortcomings caused by the uncertainty of such a principle is that it paves the way for gender discrimination. As a result, the topic of child custody has increasingly been mentioned in the framework of equality between men and women, as shown by references made to the relationship between custody law and gender equality both in international instruments relating to women’s rights and in those relating to children’s rights. In this paper we analyze the relationship between different interpretation methods of the seemingly gender-neutral principle of the child’s best interest and gender equality in the context of allocation of custody after divorce. We go through the tender years, primary caretaker and joint custody concepts, which are the methods used or proposed to be used to concretize the principle of the child’s best interest in different law systems and in Turkish law and contemplate whether they enable to achieve the goal of gender equality. On the grounds of these findings we discuss whether it is possible to achieve a child custody law which can reconcile the principle of the child’s best interest with gender equality.

Anahtar Kelimeler

Custody, Best interest of the child, Gender equality, Tender years doctrine, Joint custody

Kaynakça

• Akıntürk T ve Ateş D, Türk Medeni Hukuku-Aile Hukuku, İkinci Cilt, (21. Bası, Beta 2019).
• Akyüz E, Çocuk Hukuku-Çocukların Hakları ve Korunması, (6. Bası, Pegem Akademi 2018).
• Apaydın E, ‘Ortak Hayata Son Verilmesi Sonrası Ortak Velayet Hususunda Yasal Düzenleme Gereği’ (2018) 9(1) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 445-476.
• Aybay ME ve Şen CB, ‘Medeni Hukuk ve Sosyal Hizmet Bakış Açısıyla Birlikte Velayet Sorunu’ (2016) 15(1) İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 589-615.
• Balomatis A, ‘Das Wechselmodell in Europa’ (2016) Neue Zeitschrift für Familienrecht 833-836.
• Bartlett KT, ˊChild Custody in the 21st Century: How the American Law Institute Proposes to Achieve Predictability and Still Protect the Individual Child’s Best Interestsˊ, (1999) 35(3) Willamette Law Review 467-483.
• Baygın C, Soybağı Hukuku, (On İki Levha 2010).
• Birinci Uzun T, ˊTürk Medeni Kanunu'na Göre Velayetin Kullanılması ve Çocuğun Yüksek (Üstün) Yararı İlkesi Doğrultusunda Boşanmada ve Evlilik Dışı İlişkide Birlikte Velayet Modeliˊ (2016) 6 Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 135-166.
• Boyd SB, ˊCan Child Custody Law Move Beyond the Politics of Genderˊ (2000) 49 University of New Brunswick Law Journal 157-168.
• Büchler A ve Clausen S, ˊArt. 298ˊ iç Ingeborg Schwenzer ve Roland Fankhauser (edr), FamKommentar Scheidung Band I: ZGB (3. Bası, Stämpfli Verlag AG 2017), 403-444.
• Büchler A ve Vetterli R, Ehe Partnershaft Kinder (3. Bası, Helbing Lichtenhahn 2018).
• Carbone J ve Cahn N, ˊThe Triple System of Family Lawˊ (2013) Michigan State Law Review 1185-1229.
• Caulley AM, ˊEqual Isn't Always Equitable: Reforming the Use of Joint Custody Presumptions in Judicial Child Custody Determinationsˊ (2018) 27 (2) Boston University Public Interest Law 403-460.
• Ceylan E, ˊTürk Velayet Hukukunda Yeni Gelişmelerˊ (2018) 16 (181) Legal Hukuk Dergisi 35-68.
• Choffat G, ˊRéflexions sur la réforme de l’autorité parentale conjointe: une promesse déҫue?ˊ(2015) 2 La semaine judiciaire 167-186.
• Côté D, ˊLa garde partagée des enfants : nouvelles solidarités parentales ou renouveau patriarcal?ˊ (2004) 23 (3) Nouvelles Questions Féministes 80-95.
• Cottier M, Widmer E, Girardin M ve Tornare S, ˊLa garde alternéeˊ (2018) Die Praxis des Familienrechts 297-332.
• Council of Europe Committee of Ministers, ˊRecommendation of the Committee of Ministers to Member States on Parental Responsibilitiesˊ, Recommendation No. R (84) 4.
• Council of Europe, ‘Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence Against Women and Domestic Violence’ (2011) Treaty No 210.
• Council of Europe, ˊGender Equality Strategy 2018-2023ˊ.
• Dekeuwer-Defossez F, ˊL'intérêt (supérieur) de l'enfant : consensus, instrumentalisation ou subversion ?ˊ iç Emmanuel Putman, Marie-Ève Pancrazi, Michel Buy, Bertrand Fages, Anne Laude, Dominique Velardocchio, Mélanges en l'honneur de Jacques Mestre, (LGDJ 2019) 345-359.
• DiFonzo JH, ˊDilemmas of Shared Parenting in the 21st Century: How Law and Culture Shape Child Custodyˊ (2015) 43 (4) Hofstra Law Review 1003-1022.
• DiFonzo JH, ˊToward a Unified Field Theory of the Family: The American Law Institute's Principles of the Law of Family Dissolutionˊ (2001) Brigham Young University Law Review 923- 960.
• Dionisi-Peyrusse A ve Pichard M, ˊL'autorité parentale et la persistance des inégalités de genreˊ iç Stéphanie Hennette Vauchez, Marc Pichard, Diane Roman (edr), La loi et le genre, Études critiques de droit français (CNRS 2014) 485-503.
• Dural M, Öğüz T ve Gümüş MA, Türk Özel Hukuku Cilt III, Aile Hukuku (14. Bası, Filiz Kitabevi 2019).
• Elçin EG, ˊÇocuğun Menfaati Gereği Çocukla İlgili Uyuşmazlıklarda Görüşünün Alınmaması Gereken Durumlarˊ iç Evgen Gülçin Elçin-Arzu Genç Arıdemir (edr), Çocuk Hakları Çalışmaları-I (On İki Levha 2017) 1-25.
• Erlüle F, İsviçre Medeni Kanunu'nda Yapılan Değişiklikler Işığında Boşanmada Birlikte Velayet (Yetkin Yayınları 2019).
• Gençcan ÖU, ˊOrtak Velayetˊ (8.3.2017 Özel Sayısı) İzmir Barosu Dergisi 24-31.
• Graham KT, ˊHow the ALI Child Custody Principles Help Eliminate Gender and Sexual Orientation Bias from Child Custody Determinationsˊ (2001) 8 (1) Duke Journal of Gender Law 323-331.
• Grassinger GE, Türk Medeni Kanununda Yer Alan Velayet Hükümleri Kapsamında Küçüğün Kişi Varlığının Korunması İçin Alınacak Tedbirler (On İki Levha 2009).
• Günay M, ‘6284 Sayılı Kanuna Göre Koruyucu ve Önleyici Tedbirler’ (2012) 3 (4) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 650-651.
• Güven K, ˊTürk Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi Halinde ve Evlilik Dışı İlişkide Velayet Hakkının Geldiği Son Nokta: Ortak Velayetˊ (2018) 4 (1) Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11-64.
• Guillod O ve Burgat S, Droit de la famille, (4. Bası, Collection Neuchateloise Helbing Lichtenhahn 2016).
• Hakimpour D, ˊDistributing Children as Property: The Best Interest of the Children or the Best Interest of the Parentsˊ (2017) 37 (1) Children's Legal Rights Journal 128-167.
• Hatemi H, Aile Hukuku, (7. Bası, On İki Levha 2019).
• Hausheer H, Geiser T ve Aebi-Müller R, Das Familienrecht des Schweizerischen Zivilgesetzbuches, (6. Bası, Stämpfli Verlag 2018).
• Hennemann H, ˊBGB § 1671ˊ iç Dieter Schwab, Münchener Kommentar zum BGB, Band 10 (8. Bası, C H Beck 2020).
• Hennemann H, ˊBGB § 1687ˊ iç Dieter Schwab, Münchener Kommentar zum BGB, Band 10 (8. Bası, C H Beck 2020).
• İnce N, ˊKarşılaştırmalı Hukukta ve Türk Hukukunda Evlilik Birliğinin Boşanma İle Sona Ermesi Durumunda Birlikte Velâyetˊ (2018) 9 (4) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 189-229.
• Jacobs SB, ˊThe Hidden Gender Bias Behind the Best Interest of the Child Standard in Custody Decisionsˊ (1997) 13 Georgia State University Law Review 845 -901.
• Kaiser D, ˊGemeinsame elterliche Sorge und Wechselmodellˊ (2008) Familie Partnerschaft Recht 143-148.
• Kaiser D, ˊElternwille und Kindeswohl - für das gemeinsame Sorgerecht geschiedener Elternˊ (2003) Familie Partnerschaft Recht 573-578.
• Kay HH, ˊNo-Fault Divorce and Child Custody:Chilling out the Gender Warsˊ (2002) 36 (1) Family Law Quarterly 27-47.
• Kelly RF ve Ward SL, ˊAllocating Custodial Responsibilities at Divorce: Social Science Research and The American Law Institute's Approximation Ruleˊ (2002) 40 (3) Family Court Review 350-370.
• Kiremitçi Öztürk M, ˊBoşanma Sürecinde Ortak (Müşterek) Velayet ve Toplumsal Bakış Açısıˊ, iç Evgen Gülçin Elçin-Arzu Genç Arıdemir (edr), Çocuk Hakları Çalışmaları-I (On İki Levha 2017) 59-117.
• Koçhisarlıoğlu C, Boşanmada Birlikte Velayet ve Yasanın Aşılması (Turhan Kitabevi 2004).
• Kostka K, ˊElterliche Sorge und Umgang bei Trennung und Scheidung - unter besonderer Berücksichtigung der Perspektive des Kindesˊ (2005) Familie Partnerschaft Recht 89-95.
• Kurt LM, ˊBoşanma Durumunda Birlikte (Ortak) Velâyetˊ (2018) 9 (2) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 157-186.
• Lang C, ˊElterliche Sorgeˊ iç Klaus Shnitzler (ed), Münchener Anwaltshandbuch Familienrecht (5. Bası, C H Beck 2020).
• Melli MS, ˊThe American Law Institute Principles of Family Dissolution, the Approximation Rule and Shared-Parentingˊ (2005) 25 (3) Northern Illinois University Law Review 347-362.
• Özdemir H ve Ruhi AC, Çocuk Hukuku (Ders Kitabı), (3. Bası, On İki Levha 2019).
• Öztan B, Aile Hukuku (6. Bası, Turhan Kitabevi 2015).
• Öztan B ve Öztan F, ˊBoşanmada Velayetin Tevdiiˊ (2016) 1 (2) Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 473-495.
• PACE, ‘Equality and Shared Parental Responsibility: The Role of Fathers’ (2015) Resolution No 1468.
• PACE, ˊGender Equality, Reconciliation of Private and Working Life and Co-Responsibilityˊ (2013) Resolution No 1921.
• PACE, ˊ Gender Equality and Child Maintenanceˊ (2018) Resolution No 2207.
• PACE, ˊEmpowering women in the economyˊ (2018) Resolution No 2235.
• Schmid J, ˊBGB § 1687ˊ iç. Werner Schulz ve Jörn Hauß (edr), Familienrecht, Handkommentar, (3. Bası, Nomos 2018).
• Schwarz ER, ˊWhen Neutral Doesn't Really Mean Neutral: Louisiana's Child Custody Laws - An Attempt to Erase Gender Bias in the Name of Neutralityˊ (1996) 42 Loyola Law Review 365-390.
• Scott ES ve Emery RE, ˊGender Politics and Child Custody: The Puzzling Persistence of the Best-Interest Standardˊ (2014) 77 Law and Contemporary Problems 69-108.
• Scott ES, ˊPluralism, Paternal Preference, and Child Custodyˊ (1992) 80 California Law Review 615- 672.
• Serdar İ, ˊBirlikte Velayetˊ (2008) 10 (1) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 155-197.
• Serozan R, Çocuk Hukuku (İkinci basıdan tıpkı bası, Vedat Kitapçılık 2017).
• Sutherland EE, ˊChild Custody and Cognate Concepts: The Challengesˊ iç Barbara Stark, Jacqueline Heaton (edr), Routledge Handbook of International Family Law (Routledge 2019) 127-143.
• Şensöz Malkoç E, Aile Hukukuna İlişkin Yabancı Kararların Tanınması (On İki Levha 2017).
• UN Committee on the Rights of the Children, ˊThe Right of the Child to Be Heardˊ (2009) General Comment No 12.
• UN Committee on the Rights of the Children, ˊRight of the Child to Have His or Her Best Interests Taken as a Primary Considerationˊ (2013), General Comment No 14.
• Usta S, Velayet Hukuku (On İki Levha 2016).
• Vogel H, ˊAusgewählte Probleme aus dem Recht der elterlichen Sorge bei getrennt lebenden Elternˊ (2005) Familie Partnerschaft Recht 65-70.
• Wardle LD, Duncan WC ve Nolan LC, ˊUnited States of Americaˊ iç Walter Pintens (ed) International Encyclopaedia of Laws: Family and Succession Law (Wolters Kluwer 2018).
• Wellenhofer M, ˊGemeinsam getragene Elternverantwortung nach Trennung und Scheidungˊ (2018) Neue Juristische Wochenschrift 2758-2762.
• Yee JW, ˊChild Custody Decisions: Should the Best Interests of the Child Standard Be the Primary Determinantˊ (2019) 65 (1) Wayne Law Review 175-196.