Danıştay Kararlarında Uluslararası Antlaşmaların Normatif Değeri

Yıl 2014, Cilt: 32, 1 - 29, 01.06.2014

Nazile İrem Yeşilyurt

Öz

Çalışmada, Danıştay’ın Anayasanın 90. maddesine ilişkin uygulamasının genel çizgileri ortaya koyulmaktadır. İlk bölümde, Danıştay’ın uluslararası antlaşmaları bir norm olarak nasıl tanıdığı üzerinde durulmaktadır. Bu nedenle, incelenen kararların 2004 Anayasa değişikliği öncesi verilip verilmediği gözetilmemektedir. İkinci bölümde ise, Anayasa değişikliği ile Anayasanın 90. maddesine giren ek cümlenin uygulanması bağlamında, Danıştay’ın izlediği “temel hak ve özgürlüklere ilişkin antlaşmaları esas alma” yöntemleri değerlendirilmektedir. Kararların kurgusunun elverişsizliğine rağmen, Danıştay’ın temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmaları esas aldığı farklı durumlar birbirinden ayrılmaya çalışılmaktadır. Esas alma, yalnızca antlaşma ile yasanın çatışması halinde başvurulan bir yöntem değildir. Ancak çatışma halinde, Mahkemenin genel eğilimi yasayı Anayasaya ve antlaşmalara uygun yorumlamak doğrultusundadır.

Anahtar Kelimeler

Anayasanın 90. maddesi, anayasa değişikliği, temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşma, norm çatışması, Danıştay’ın izlediği yöntemler

The Normative Value of International Treaties in the Council of State Decisions

Öz

This study discusses the main lines of the Council of State’s practice concerning Article 90 of the Constitution. The first part focuses on how the Council of State identifies an international treaty as a norm. In this respect, the dates of decisions, whether they are previous or subsequent to the constitutional amendment of 2004, have not been taken into consideration. The second part evaluates the methods adopted by the Council of State in the context of international treaties on fundamental rights and freedoms in the context of the application of the additional rule inserted into the article 90. Despite the inconvenience due to the construction of decisions, the main emphasis has been laid on distinguishing different aspects, in which the Council of State predicates its decisions upon treaties on fundamental rights and freedoms. Basing on treaties is not a method exclusive to conflict between national legislation and treaties. However, in case of conflict, the Court has a general tendency to develop an interpretation of national legislation appnopriate to the Constitution and treaties

Anahtar Kelimeler

Article 90 of the constitution, constitutional amendment, international treaties on fundamental rights and freedoms, conflicts of norms, methods followed by the

Kaynakça

• Akıllıoğlu, Tekin (1989), “Avrupa İnsan Hakları ve İç Hukukumuz”, AÜSBFD, Cilt XLIV, Sayı 3-4, s. 155-173.
• Akılloğlu, Tekin (1991), “Uluslararası İnsan Hakları Kurallarının İç Hukuktaki Yeri ve Değeri”, AÜSBF İnsan Hakları Merkezi Dergisi, Cilt I, Sayı 2-3, s. 39-42.
• Akıllıoğlu, Tekin (1992), “Uluslararası İnsan Hakları Kurallarının İç Hukukta Yeri ve Değeri”, Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul s. 47- 52.
• Akıllıoğlu, Tekin (2012), “İdare Hukukunun Ortaya Çıkışı Konusunda Bir Karşılaştır- ma”, Onar-Sarıca-Duran Hukuk Devleti Günü’nde sunulan tebliğ, 5 Mart 2012 İs- tanbul, İHİD, Cilt 15, Sayı 2, s. 171-194.
• Aliefendioğlu, Yılmaz (2008), “Uluslararası Sözleşmelerin İç Hukuk Karşısında Duru- mu”, Danıştay ve İdari Yargı Günü 139. Yıl, 11 Mayıs 2007, Danıştay Tasnif ve Ya- yın Bürosu Yayınları, Ankara, s. 153-166.
• Altıparmak, Kerem - Karahanoğulları, Onur (1997-1998), “Bölge İdare Mahkemesi Ka- rarıyla Anayasa’nın ‘Zımnen İptali’”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt 19-20, s. 215-233.
• Aybay, Rona (1993), “Türk Hukukuna Göre Uluslararası Antlaşmalarla Kanunlar Ara- sındaki Altlık-Üstlük İlişkisi”, II. Ulusal İdare Hukuku Kongresi: İdari Yargının Dünyada Bugünkü Yeri, 10-14 Mayıs 1993, Ankara, s. 277-286.
• Aybay, Rona (2007), “Uluslararası Antlaşmaların Türk Hukukundaki Yeri”, TBB Der- gisi, Sayı 70, s. 187-213.
• Balta, Tahsin Bekir (1970), “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye”, Türkiye’de İnsan Hakları, AÜHF Yayınları, Ankara.
• Başlar, Kemal (2004), “Uluslararası Antlaşmaların Onaylanması, Üstünlüğü ve Anaya- sal Denetimi Üzerine”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni (Prof. Dr. Sevin Toluner’e Armağan, Sayı 1-2, Yıl 24, İstanbul, s. 279-336.
• Candan, Turgut (2010), “Vergi Hukuku Bağlamında Mülkiyet Hakkının Korunması İle İlgili Danıştay İçtihadı”, Yüksek Yargı Kurumlarının Avrupa Standartları Bakımın- dan Rollerinin Güçlendirilmesi Ortak Projesi kapsamında “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı ve Avrupa Standartlarında Çevrenin Korunması” ana başlıklarıyla düzenlenen 3. Yuvarlak Masa Toplantısı, 9-11 Haziran 2010, An- kara http://www.yargitay.gov.tr/abproje/rt3.php (03.10.2014).
• Çağlar, Bakır (1998), “Anayasa Yargısı’nın Güncelliği: “Yargıçlar Zamanı””, Anayasa Yargısı, Cilt 15, s. 51-69.
• Çelik, Edip (1988), “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Türk Hukukundaki Yeri ve Uygulaması”, İHİD, Yıl 9, Sayı 1-3, s. 47-56.
• Çırakman, Erol - Alan, Nuri vd (1999), “Uluslararası Hukukun İdari Yargıç Tarafından Uygulanışı (Yüksek İdare Mahkemeleri Uluslararası Derneğinin 20-22 Nisan 1998 tarihleri arasında Lizbon’da yapılan VI. Kongresine sunulan Danıştay Raporu)”, Danıştay Dergisi, Yıl 28, Sayı 96, s. 3-16.
• Ergül, Ozan (2012), “Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması Sorunu”, Ankara Barosu Uluslararası Hukuk Kurultayı, 10-14 Ocak 2012, Ankara. http://www.ankarabarosu.org.tr/Siteler/2012yayin/2011sonrasikitap/2012-hukuk- kurultayi-1-cilt.pdf (05.10.2014).
• Ergül, Ozan (2014), “Usulüne Göre Yürürlüğe Konulmuş Milletlerarası Antlaşmalar Kanun Hükmündedir”, Yıldırım Uler’e Armağan, (haz. Muhammed Erdal), Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa, 2014, s. 65-86.
• Erkut, Celal (1992), “Danıştay’ın “1402’likler” Kararı: Türk Kamu Hukukunun Yüza- kı”, Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, s. 71-86.
• Fendoğlu, H. Tahsin (2000), “Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinin Uygulanmasında “Bağımsız Ölçü Norm” veya “Destek Ölçü Norm” Sorunu”, Anayasa Yargısı, Cilt 17, s. 363-385.
• Gemalmaz, Mehmet Semih (2001), Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teori- sine Giriş, 3. bası, Betaş Yayınları.
• Gölcüklü, Feyyaz - Gözübüyük, Şeref (1996), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uy- gulaması, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Gözler, Kemal (2000), “İnsan Hakları Normlarının Anayasa üstülüğü Sorunu”, Türki- ye’de İnsan Hakları, TODAİE, Ankara, s. 25-46.
• Gözübüyük, Şeref (1992), “The European Convention on Human Rights in the Legal Order of Turkey”, in The Domestic Application of International Human Rights Norms, Judicial Colloquium, 3-14 Eylül 1990, AÜSBF İnsan Hakları Merkezi, An- kara, s. 19-31.
• Gülmez, Mesut (17.6.1998), “Evet Uluslararası Antlaşmalar Anayasa üstüdür”, Cumhu- riyet Gazetesi, s. 2.
• Gülmez, Mesut (2004), “Anayasa Değişikliği Sonrasında İnsan Hakları Sözleşmelerinin İç Hukuktaki Yeri ve Değeri”, TBB Dergisi, Sayı 54, s. 147-161.
• Gülmez, Mesut (2005), “Sendikal Haklara İlişkin Sözleşmelerin İç Hukuka Üstünlüğü ve Yasalarımızdaki Aykırılıklar”, Çalışma ve Toplum, Sayı 4, s. 11-56.
• Gülmez, Mesut (2014), “Sendika Kararına Uyarak Toplu Eyleme Katılma, ‘Disiplin Su- çu’ Değil ‘Mazeret’tir (Karar İncelemesi)”, Çalışma ve Toplum, Sayı 41, 2014, s. 191-203.
• Kaboğlu, İbrahim Özden (2004), “Hukuka Yeni Düzenleme”, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=123268 (03.10.2014).
• Kapani, Munci (1981), Kamu Hürriyetleri, AÜHF Yayını, 6. Bası, Ankara.
• Karahanoğulları, Onur (2012), İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler (Yargı Kararlarına Dayalı Bir İnceleme), Turhan Kitabevi, 2. Bası, Ankara.
• Pazarcı, Hüseyin (2001), Uluslararası Hukuk Dersleri – I. Kitap, Turhan Kitabevi, 9. Bası, Ankara.
• Pazarcı, Hüseyin (2004), “Türk Hukukunda Antlaşmalar ile Yasaların Çatışması”, Mil- letlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni (Prof. Dr. Sevin Toluner’e Armağan), Yıl 24, Sayı 1-2, İstanbul, s. 651-674.
• Pazarcı, Hüseyin (2005), İnsan Hakları Uluslararası Sözleşmelerinin İç Hukukta Doğ- rudan Uygulanması (Anayasa 90/son), Türkiye Barolar Birliği tarafından 5 Kasım 2004 tarihinde Ankara’da düzenlenen panelde sunulan tebliğ, TBB Yayınları, No 76, Ankara, s. 156-162.
• Sancar, Mithat - Ümit Atılgan, Eylem (2009), “Adalet Biraz Es Geçiliyor…”: Demok- ratikleşme Sürecinde Hâkimler ve Savcılar, TESEV Yayınları, İstanbul.
• Soysal, Mümtaz (1985), “Anayasaya Uygunluk Denetimi ve Uluslararası Sözleşmeler”, Anayasa Yargısı, Cilt 2, s. 7-18.
• Soysal, Mümtaz (1997), “Uluslararası Antlaşmalar Konusunda Anayasa Yargısı”, Ana- yasa Yargısı, Cilt 14, s. 171-187.
• Sur, Melda (1992), “Paris Şartı’nda İnsan Hakları”, AÜSBFD, Bedri Gürsoy’a Arma- ğan, C. 47, Sayı 3-4, s. 299-305.
• Toluner, Sevin (1973), Milletlerarası Hukuk ile İç Hukuk Arasındaki İlişkiler, İUHF Yayınları, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul.
• Uler, Yıldırım (1970), İptal Kararlarının Sonuçları, AÜHF Yayınları.
• Ünal, Şeref (2003), Devletler Hukukuna Giriş, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Yüzbaşıoğlu, Necmi (1993), Türk Anayasa Yargısında Anayasallık Bloku, İÜHF Yayın- ları no. 703, İstanbul.
• Yüzbaşıoğlu, Necmi (1994), “Avrupa İnsan Hakları Hukukunun Niteliği ve Türk Hukuk Düzenindeki Yeri Üzerine”, AÜSBF İnsan Hakları Merkezi Dergisi, Cilt II, Sayı 1, s. 31 vd.
• Anayasa Komisyonu Raporu; TBMM, 22. Dönem, 2. Yasama Yılı, 30.4.2004, Esas No: 2/278, Karar No:20, S. Sayısı: 430, http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss430m.htm.