Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

مدى الاستدلال بالحديث الضعيف عند فقهاء الحنفية

Yıl 2024, , 857 - 890, 25.07.2024
https://doi.org/10.69576/ihya.1394591

Öz

إن مذهب الامام أبي حنيفة قائمة على أصول ستة، القران، والسنة، وقول الصحابة، والاجماع، والقياس، والاستحسان، وتظهر ذلك من خلال النقولات التي ذكرت في المصادر ، وغيرها تدل على أن الأصول الفقهية عند الإمام أبي حنيفة لم يدون الإمام أصول مذهبه، وإنما عرفت من أقواله، ومن استقراء فقهه وفتاويه، ويعرف منهجه بقوله: "آخذ بكتاب الله، فإن لم أجد فبسنة رسوله الله صلى الله عليه وسلم، فإن لم أجد في كتاب الله ولا سنة رسوله صلى الله عليه وسلم أخذ بقول الصحابة ..."وبذلك يتبين أن منهجه قائم على: الأخذ بالكتاب ثم السنة ثم أقوال الصحابة والإجماع، والقياس والاستحسان. ما يلي: القران الكريم وهو المصدر الأول في الفقه، ولا يصل إلى رتبة القران إلا الحديث المتواتر، لذلك يرى أن خبر الآحاد من السنة لا يملك القوة لنسخ القران. والسنة كان من عمل الامام أنه يتحرى رجال الحديث، ويثبت صحة روايتهم، ولذا ترى أنه لا يعتمد على الحديث إلا أن يرويه قوم عن قوم، أو اتفق الامة على العمل به فيصبح مشهوراً وبهذا يكون العمل بالحديث عنده شديد. ومن مصادر الفقه عنده القياس توسع في الأخذ به. والاستحسان يعتبر من أصول الأدلة. إلا أنه يأتي بعد النصوص وفتوى الصحابي والإجماع والقياس، والاجماع وهو اتفاق المجتهدين من الأمة الإسلامية في عصر الحكم في أمر من الأمور، وهو حجة عند أبي حنيفة. يزعم بعض الناس أن المذهب الحنفي يستدل بالأحاديث الضعيفة، فما صحة هذا القول؟ والمقصود بالحديث الضعيف ما يدخل تحت قسم الحَسن، كما قاله التهانوي أو خفيف الضعف، لا المنكر، ولا الباطل ولا من في رواته متهم، والعمل بهذا النوع وبالمرسل، عليه عامة الفقهاء، لم ينفرد الإمام أبي حنيفة بذلك. قال ابن القيم: الأخذ بالمرسل والحديث الضعيف، إذا لم يكن في الباب شيء يدفعه، وهو الذي رجحه على القياس.وليس المراد بالضعيف عنده: الباطل، ولا المنكر، ولا ما في روايته متهم، بحيث لا يعمل به؛ بل الحديث الضعيف عنده قسم من أقسام الحسن، فإذا لم يجد في الباب أثرا يدفعه، ولا قول صاحب، ولا إجماع على خلافه؛ كان العمل به عنده أولى من القياس. وليس أحد من الأئمة إلا وهو موافقه على هذا الأصل من حيث الجملة، فإنه ما منهم أحد إلا وقد قدم الحديث الضعيف على القياس. فقدم أبو حنيفة حديث القهقهة في الصلاة على محض القياس، وأجمع أهل الحديث على ضعفه، وقدم حديث الوضوء بنبيذ التمر على القياس، وأكثر أهل الحديث يضعفه، وقدم الشافعي خبر تحريم صيد وجٍّ، مع ضعفه، على القياس، وقدم خبر جواز الصلاة بمكة في وقت النهي، مع ضعفه ومخالفته لقياس غيرها من البلاد، وأما مالك فإنه يقدم الحديث المرسل، والمنقطع، والبلاغات، وقول الصحابي؛ على القياس.حتى وإن كان الحديث ضعيفاً ليس معنى هذا رد الحديث الضعيف تماماً بل من المحتمل أن يعمل به في غير مكان الاحتجاج، وذلك بترجيح معنى على غيره، فيما إذا عرض نص يحتمل معنين دون ترجيح بينهما، وورد حديث ضعيف يرجح أحدهما، فحينئذ نأخذ بالمعنى الذي رجحه هذا الحديث ولو كان ضعيفا. ولابد أن نعلم أن كل مذهب يقع فيه شيء من ذلك، أي: أن يستدل إمامه بحديث، ثم يتبين لغيره عدم صحته، أو أن يخفى عليه الدليل، ويظهر لغيره، أو يظنه منسوخا، وليس الأمر كذلك، لكن المذاهب تتفاوت في ذلك قلة وكثرة. وتهدف هذه المقالة هو إبراز مدى استدلال فقهاء الحنفية بالحديث الضعيف، والصواب في ذلك، وهل يقدمون القياس على الحديث؟ وبيان طريقة الاحتجاج بالحديث الضعيف عندهم، وقام الباحث بذكر الحديث الصحيح، والتعريف بالحديث الضعيف وبيان أنواعه، وبيان اختلاف العلماء في العمل به، وقد تناول هذا البحث قضية تقوية الأحاديث، وذكر نماذج من الأحاديث الضعيفة المعمول بها عند الفقهاء، وقام بإبراز دور الفقهاء الحنفية في شرح الحديث ومنهجهم في الاحتجاج به. وإبعاد التهم الموجهة لعلماء المذهب في استدلالهم بالحديث الضعيفة، وثبيت أن علماء المذهب لهم مساهمة كبيرة في علوم الحديث، رواية ودراية. فلا يمكن أن يتهم أن مذهب الحنفي متهاون ويستدل بالحديث الضعيف في هذا الباب، بما يوهم أن غيره من المذاهب لا يعمل بالمرسل أو بالحسن أو بالضعيف خفيف الضعف، بل الجميع يعمل بذلك، ومن له اطلاع على كتب الفقهاء لا يخفى عليه في ذلك. ولهم مستدلات كثيرة في الصحاح والسنن والمسانيد. وذلك من خلال التتبع والدارسة التطبيقية بنماذج منقولة في كتاب الصلاة من كتب الفقهاء المعتمدة في المذهب كالجصاص، والقد وري، والسرخسي، والكاساني، والموصلي والمرغيناني وغيرهم.

Kaynakça

  • Ahmed Muhammed Şâkir. el-Bâ’isü’l-hasîs şerhu Muhtasarı Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Bûsîrî, Ahmed b. Ebû Bekir b. İsmail. Misbâhü’z-zücâce fi zevâidi İbn Mâce. thk. Dr. Avad b. Ahmed, Riyad: Mektebetü’l-Melik, 2004.
  • Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî el-Cassâs. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. Dr. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
  • Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Mecdi b. Mansur Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Ebû Ya‘la, Ahmed b. Ali el-Mevsilî. Müsnedü Ebî Ya’la. thk. Hüseyin Selim Esed. Şam: Daru’l-Memûn li’t-türas, 1984.
  • Halil b. İbrahim Mulla Hatır. Hutûratu müsavâti’l-hadîsi’d-daîfi bi’l-mevzû. Medine: Dâru’l-Kıble, 1428.
  • Hattâbî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman. Mevâhibu’l-celîl li şerhi Muhtasari’l-Halîl. thk. Zekeriya Umeyrat, Beyrut: Dâru Âlemü’l-Kütüb, 2003.
  • Irakî, Abdurrahim b. Hüseyin. Şerhu Elfiyeti’l-Irakî. thk. Abdüllatif el-Heymîm ve Mâhir Yasin Fahl. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî, el-İntikâ’ fi fezâili’l-eimmeti’s-selefe’l-fukahâ. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2010.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Abdulmuti Emin Kalaci. Kahire: Daru’l-Va’yi, ts.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr ala’d-Dürri’l-Muhtâr. thk. Adil Ahmed ve Ali Muhammed Muavvaz: Riyad: Daru Âlemü’l-Kütüb, 2003.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-Fiker. thk. Abdullah b. Zayfullah. Riyad: 2001.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. el-İsâbe fi temyizi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. en-Nüket ala kitâbi İbnü’s-Salâh. thk. Mesud Abdulhamid es-Sa’dani ve Muhammed Fâris. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekir. İ’lâmu’l-muvakkiîn an rabbi’l-âlemin. Kahire: Daru’l-Hadîs, 2006.
  • İbn Kayyim, Müfâkıdüddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî alâ Muhtasarı’l-Hırakî. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Daru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2008.
  • İbn Muflih el-Hanbelî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed. el-Âdâbu’ş-şer’iyye ve’l-minehu’l-mer’iyye. thk. Ebû Muaz Eymen. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • İbn Receb Hanbelî, Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu illeli’t-Tirmizî. thk. Nuruddin Itr. Dımaşk: Daru’l-Mellâh, ts.
  • İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Muhammed Sabih Hasan. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-İlelü’l-Mütenâhiye fi’l-ehâdisi’l-vâhiye. thk. Şeyh Halil el-Meys. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdulvahid. Şerhu Fethu’l-Kadîr. thk. Şeyh Abdürrezzak Gâlib el-Mehdî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • İbnü’l-Mülakkin, Ömer b. Ali b. Ahmed el-Ensârî. el-Bedrü’l-Münîr fi tahrîci ehâdisi Şerhi’l-Kebîr. thk. Dr. Cemal Muhammed es-Seyyid. Riyad: Daru’l-Asime li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 2009.
  • İbnü’s-Salah, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-hadîs. thk. Nuruddin Itr. Beyrut: Daru’l-Fikr el-Muâsır, 1986.
  • Kâsânî, Alâüddîn Ebî Bekr b. Mes’ûd. Bedâi’üs-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavvad Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Kevserî, Muhammed Zâhid el-Hasan. Te’nîbu’l-Hatîb. Şam: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1998.
  • Kudûrî, Ahmed b. Muhammed b. Câ’fer el-Bağdâdî. et-Tecrîd. thk. Merkezü’l-Dirâsâtı’l-Fıkhiyye ve’l-Iktisâdiyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2004.
  • Leknevî, Muhammed b. Abdülhay el-Hindî. Zafru’l-emanî bi şerhi Muhtasari Seyyid Şerif el-Cürcânî fi mustalahi’l-hadîs. thk. Abdülfettah Ebû Gude, Haleb: Mektebetü’l-Matbuâtü’l-İslâmiyye, ts.
  • Mahir el-Fahl. Eseru ileli’l-hadîs fi ihtilâfi’l-fukahâ. Irāq: Cāmiatü Saddām, Kullīyatül-ʻUlūm al-Islāmīyah,1999.
  • Muhammed Keylânî Halife. Menhecu’l-Hanefiyye fi nakdi’l-hadis beyne’n-nazariyye ve’t-tatbîk. Mısır: Dâru’s-Selâm, 2010.
  • Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mavdûd. el-İhtiyâr li ta’lîl el-Muḫtâr. thk. Abdüllatîf Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2005.
  • Mergînânî, Burhânüddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Naim Eşref Nûr Ahmed. Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmü’l-İslâmiyye, 1997.
  • Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Ezkâr min kelâmi seyyidi’l-ebrâr. thk. Salahuddin Muhammed Ma’mun, Abdüllatif Ahmed, Muhammed Tahir. Beyrut: Daru’l-Minhâc, 2005.
  • Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li-marifeti’s-süneni’l-beşîr. thk. Muhammed Osman. Mısır: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1985.
  • Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdurrahman. el-Kavlu’l-bedi’ fi’s-Salati ala’l-habîbi’ş-Şefi’. thk. Muhammed Avâme, Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.
  • Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyeti’l-hadîs. thk. Dr. Abdülkerim b. Abdullah el-Hıdır ve Dr. Muhammed b. Abdullah. Riyad: Daru’l-Minhâc, 1426.
  • Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-Bahru’llezi zahar fi şerhi elfiyeti’l-eser. thk. Ebû Enes b. Ahmed. Medine: Mektebetü’l-Guraba el-Eseriyye, 1999.
  • Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Ali Muhammed ve Adil Ahmed. Beyrut: Dâru İhyâ’it-Turâsil-Arabî, 2001.
  • Takiyüddin b. Abdulkadir et-Temîmî el-Hanefî. et-Tabakâtü’s-seniyye fi terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Dr. Abdulfettah Muhammed. Riyad: Daru’r-Rifâî, 1983.
  • Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmani. Kavâid fi ulûmil-hadîs. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1930.
  • Temîmî, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. el-Müsnedü’s-Sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Daru’l-Maârif, 1949.
  • Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr. ed-Duafâu’l-Kebîr. thk. Abdülmuti Emin Kalacî. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2012.
  • Veliyullah Dehlevî. el-İnsâf fi beyâni esbâbi’l-İhtilâf. thk. Abdülfettah Ebû Gude, Beyrut: Daru’n-Nefâis, 1978.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-İ’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvad ve Adil Ahmed Abdülmecîd. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 1995.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Şerhu’I-mûkiza fi ilmi mustalahi’l-hadîs. thk. Amr Abdülmün’im Selim. Kahire: Daru İbadurrahman, 2011.
  • Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Cemâleddin. en-Nüket. thk. Dr. Zeynelabidin Muhammed. Riyad: Edvaü’s-Salaf, 1998.
  • Zeylâî, Abdullah b. Yûsuf el-Zeylâî el-Hanefî. Nasbu’r-râye li ehâdîs’il-Hidâye. thk. Muhammed Avâme. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1997.

Using Weak Hadith as Evidence According to Hanafi Fuqaha

Yıl 2024, , 857 - 890, 25.07.2024
https://doi.org/10.69576/ihya.1394591

Öz

Abū Hanīfa’s madhhab is built on six primary principles: the Qur’ān, the Sunnah, the traditions of the Sahaba, Ijmaa, Qiyas, and Istihsan. Abū Hanīfa did not formally codify these principles, but they can be inferred from his teachings and rulings. He stated that if he found a ruling in the Qur’ān, he would follow it; if not, he would look to the Sunnah, then the opinions of the Sahaba, followed by Ijmaa, Qiyas, and finally Istihsan. The Qur’ān is considered the foremost source, with mutawatir hadith being the only type of hadith comparable in authority. Abū Hanīfa critically assessed hadith narrators, relying only on widely accepted and reliable hadiths. Qiyas, or analogical reasoning, is extensively used in Hanafi jurisprudence, followed by Istihsan when necessary. Ijmaa, the consensus of scholars, is also given significant weight. There is a misconception that the Hanafi school relies heavily on weak hadiths. However, these hadiths are not outright fabrications but are within the scope of Hasan hadiths or those with minor weaknesses. Abū Hanīfa, like other jurists, sometimes preferred weak hadith over qiyas if no other strong evidence was available. The study clarifies that using weak hadith as evidence is a nuanced practice in Hanafi fiqh. It discusses different types of weak hadith and the conditions under which they might be considered. The research addresses accusations against Hanafi scholars for using weak hadith by providing examples from respected sources like “Kitabu’s-salat” and works by Cessâs, Kudûrî, Serahsî, Kâsânî, Mevsîlî, and Merginânî.

Kaynakça

  • Ahmed Muhammed Şâkir. el-Bâ’isü’l-hasîs şerhu Muhtasarı Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Bûsîrî, Ahmed b. Ebû Bekir b. İsmail. Misbâhü’z-zücâce fi zevâidi İbn Mâce. thk. Dr. Avad b. Ahmed, Riyad: Mektebetü’l-Melik, 2004.
  • Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî el-Cassâs. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. Dr. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
  • Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Mecdi b. Mansur Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Ebû Ya‘la, Ahmed b. Ali el-Mevsilî. Müsnedü Ebî Ya’la. thk. Hüseyin Selim Esed. Şam: Daru’l-Memûn li’t-türas, 1984.
  • Halil b. İbrahim Mulla Hatır. Hutûratu müsavâti’l-hadîsi’d-daîfi bi’l-mevzû. Medine: Dâru’l-Kıble, 1428.
  • Hattâbî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman. Mevâhibu’l-celîl li şerhi Muhtasari’l-Halîl. thk. Zekeriya Umeyrat, Beyrut: Dâru Âlemü’l-Kütüb, 2003.
  • Irakî, Abdurrahim b. Hüseyin. Şerhu Elfiyeti’l-Irakî. thk. Abdüllatif el-Heymîm ve Mâhir Yasin Fahl. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî, el-İntikâ’ fi fezâili’l-eimmeti’s-selefe’l-fukahâ. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2010.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Abdulmuti Emin Kalaci. Kahire: Daru’l-Va’yi, ts.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr ala’d-Dürri’l-Muhtâr. thk. Adil Ahmed ve Ali Muhammed Muavvaz: Riyad: Daru Âlemü’l-Kütüb, 2003.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-Fiker. thk. Abdullah b. Zayfullah. Riyad: 2001.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. el-İsâbe fi temyizi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. en-Nüket ala kitâbi İbnü’s-Salâh. thk. Mesud Abdulhamid es-Sa’dani ve Muhammed Fâris. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekir. İ’lâmu’l-muvakkiîn an rabbi’l-âlemin. Kahire: Daru’l-Hadîs, 2006.
  • İbn Kayyim, Müfâkıdüddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî alâ Muhtasarı’l-Hırakî. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Daru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2008.
  • İbn Muflih el-Hanbelî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed. el-Âdâbu’ş-şer’iyye ve’l-minehu’l-mer’iyye. thk. Ebû Muaz Eymen. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • İbn Receb Hanbelî, Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu illeli’t-Tirmizî. thk. Nuruddin Itr. Dımaşk: Daru’l-Mellâh, ts.
  • İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Muhammed Sabih Hasan. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-İlelü’l-Mütenâhiye fi’l-ehâdisi’l-vâhiye. thk. Şeyh Halil el-Meys. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdulvahid. Şerhu Fethu’l-Kadîr. thk. Şeyh Abdürrezzak Gâlib el-Mehdî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • İbnü’l-Mülakkin, Ömer b. Ali b. Ahmed el-Ensârî. el-Bedrü’l-Münîr fi tahrîci ehâdisi Şerhi’l-Kebîr. thk. Dr. Cemal Muhammed es-Seyyid. Riyad: Daru’l-Asime li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 2009.
  • İbnü’s-Salah, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-hadîs. thk. Nuruddin Itr. Beyrut: Daru’l-Fikr el-Muâsır, 1986.
  • Kâsânî, Alâüddîn Ebî Bekr b. Mes’ûd. Bedâi’üs-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavvad Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Kevserî, Muhammed Zâhid el-Hasan. Te’nîbu’l-Hatîb. Şam: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1998.
  • Kudûrî, Ahmed b. Muhammed b. Câ’fer el-Bağdâdî. et-Tecrîd. thk. Merkezü’l-Dirâsâtı’l-Fıkhiyye ve’l-Iktisâdiyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2004.
  • Leknevî, Muhammed b. Abdülhay el-Hindî. Zafru’l-emanî bi şerhi Muhtasari Seyyid Şerif el-Cürcânî fi mustalahi’l-hadîs. thk. Abdülfettah Ebû Gude, Haleb: Mektebetü’l-Matbuâtü’l-İslâmiyye, ts.
  • Mahir el-Fahl. Eseru ileli’l-hadîs fi ihtilâfi’l-fukahâ. Irāq: Cāmiatü Saddām, Kullīyatül-ʻUlūm al-Islāmīyah,1999.
  • Muhammed Keylânî Halife. Menhecu’l-Hanefiyye fi nakdi’l-hadis beyne’n-nazariyye ve’t-tatbîk. Mısır: Dâru’s-Selâm, 2010.
  • Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mavdûd. el-İhtiyâr li ta’lîl el-Muḫtâr. thk. Abdüllatîf Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2005.
  • Mergînânî, Burhânüddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Naim Eşref Nûr Ahmed. Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmü’l-İslâmiyye, 1997.
  • Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Ezkâr min kelâmi seyyidi’l-ebrâr. thk. Salahuddin Muhammed Ma’mun, Abdüllatif Ahmed, Muhammed Tahir. Beyrut: Daru’l-Minhâc, 2005.
  • Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li-marifeti’s-süneni’l-beşîr. thk. Muhammed Osman. Mısır: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1985.
  • Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdurrahman. el-Kavlu’l-bedi’ fi’s-Salati ala’l-habîbi’ş-Şefi’. thk. Muhammed Avâme, Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.
  • Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyeti’l-hadîs. thk. Dr. Abdülkerim b. Abdullah el-Hıdır ve Dr. Muhammed b. Abdullah. Riyad: Daru’l-Minhâc, 1426.
  • Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-Bahru’llezi zahar fi şerhi elfiyeti’l-eser. thk. Ebû Enes b. Ahmed. Medine: Mektebetü’l-Guraba el-Eseriyye, 1999.
  • Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Ali Muhammed ve Adil Ahmed. Beyrut: Dâru İhyâ’it-Turâsil-Arabî, 2001.
  • Takiyüddin b. Abdulkadir et-Temîmî el-Hanefî. et-Tabakâtü’s-seniyye fi terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Dr. Abdulfettah Muhammed. Riyad: Daru’r-Rifâî, 1983.
  • Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmani. Kavâid fi ulûmil-hadîs. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1930.
  • Temîmî, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. el-Müsnedü’s-Sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Daru’l-Maârif, 1949.
  • Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr. ed-Duafâu’l-Kebîr. thk. Abdülmuti Emin Kalacî. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2012.
  • Veliyullah Dehlevî. el-İnsâf fi beyâni esbâbi’l-İhtilâf. thk. Abdülfettah Ebû Gude, Beyrut: Daru’n-Nefâis, 1978.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-İ’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvad ve Adil Ahmed Abdülmecîd. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 1995.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Şerhu’I-mûkiza fi ilmi mustalahi’l-hadîs. thk. Amr Abdülmün’im Selim. Kahire: Daru İbadurrahman, 2011.
  • Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Cemâleddin. en-Nüket. thk. Dr. Zeynelabidin Muhammed. Riyad: Edvaü’s-Salaf, 1998.
  • Zeylâî, Abdullah b. Yûsuf el-Zeylâî el-Hanefî. Nasbu’r-râye li ehâdîs’il-Hidâye. thk. Muhammed Avâme. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1997.

Hanefi Fukahasına Göre Zayıf Hadisin Delil Olarak Kullanılması

Yıl 2024, , 857 - 890, 25.07.2024
https://doi.org/10.69576/ihya.1394591

Öz

Ebû Hanîfe’nin mezhebi, altı temel ilkeye dayanmaktadır: Kur’ân, Sünnet, Sahabe kavli, icmâ, Kıyas ve istihsan. Bu ilkeler, Ebū Hanīfe’nin görüşlerinden ve fetvalarının incelenmesi yoluyla ortaya konulmuştur. Usul metodolojisini, "Bir meselenin hükmünü Allah’ın kitabında bulursam onu alırım; bulamazsam Resulullah’ın sünnetinden alırım; bulamazsam sahabe görüşlerinden birini seçerim" ifadesiyle açıklamıştır. Kur’ân, fıkhi meselelerde başvurulacak ilk kaynaktır ve yalnızca mütevatir hadisler Kur’ân ile aynı otoriteye sahip olabilir. Haber-i vâhidiin Kur’ân’ı neshetme gücüne sahip olmadığı görüşü benimsenmiştir. Ebū Hanīfe, hadis ravilerini titizlikle incelemiş ve yalnızca güvenilir ve ümmet tarafından kabul edilen hadisleri referans almıştır. Fıkhın ana kaynaklarından biri olan Kıyas, Ebū Hanīfe tarafından yaygın bir şekilde kullanılmıştır. İstihsan ise kıyastan sonra gelen bir istidlal yöntemidir. İcmâ, İslam müçtehitlerinin bir meselenin hükmü üzerinde oybirliğiyle anlaşması olup Ebū Hanīfe’ye göre bağlayıcıdır. Hanefi mezhebinde zayıf hadislerin kullanıldığı iddiaları yanlıştır. Burada kastedilen zayıf hadisler, münker veya batıl hadisler değil, hasen hadisler veya zayıflığı hafif olan hadislerdir. Bu tür hadislerle amel etmek, fakihler arasında genel kabul gören bir uygulamadır. İbnü’l-Kayyim de zayıf hadislerle amel edilmesi gerektiğini ve bunların kıyastan önce geldiğini savunmuştur. Araştırma, zayıf hadisin delil olarak kullanılmasını açıklamakta, sahih ve zayıf hadislerin tanımını yaparak çeşitlerini belirtmektedir. Fukahaya göre zayıf hadislerle amel edilen örnekler sunulmaktadır. Mezhepteki önemli fakihlerin eserleri ve pratik örnekler üzerinden zayıf hadislere dayalı eleştiriler çürütülmüştür.

Kaynakça

  • Ahmed Muhammed Şâkir. el-Bâ’isü’l-hasîs şerhu Muhtasarı Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Bûsîrî, Ahmed b. Ebû Bekir b. İsmail. Misbâhü’z-zücâce fi zevâidi İbn Mâce. thk. Dr. Avad b. Ahmed, Riyad: Mektebetü’l-Melik, 2004.
  • Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî el-Cassâs. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. Dr. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
  • Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Mecdi b. Mansur Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Ebû Ya‘la, Ahmed b. Ali el-Mevsilî. Müsnedü Ebî Ya’la. thk. Hüseyin Selim Esed. Şam: Daru’l-Memûn li’t-türas, 1984.
  • Halil b. İbrahim Mulla Hatır. Hutûratu müsavâti’l-hadîsi’d-daîfi bi’l-mevzû. Medine: Dâru’l-Kıble, 1428.
  • Hattâbî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman. Mevâhibu’l-celîl li şerhi Muhtasari’l-Halîl. thk. Zekeriya Umeyrat, Beyrut: Dâru Âlemü’l-Kütüb, 2003.
  • Irakî, Abdurrahim b. Hüseyin. Şerhu Elfiyeti’l-Irakî. thk. Abdüllatif el-Heymîm ve Mâhir Yasin Fahl. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî, el-İntikâ’ fi fezâili’l-eimmeti’s-selefe’l-fukahâ. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2010.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Abdulmuti Emin Kalaci. Kahire: Daru’l-Va’yi, ts.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr ala’d-Dürri’l-Muhtâr. thk. Adil Ahmed ve Ali Muhammed Muavvaz: Riyad: Daru Âlemü’l-Kütüb, 2003.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-Fiker. thk. Abdullah b. Zayfullah. Riyad: 2001.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. el-İsâbe fi temyizi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. en-Nüket ala kitâbi İbnü’s-Salâh. thk. Mesud Abdulhamid es-Sa’dani ve Muhammed Fâris. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekir. İ’lâmu’l-muvakkiîn an rabbi’l-âlemin. Kahire: Daru’l-Hadîs, 2006.
  • İbn Kayyim, Müfâkıdüddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî alâ Muhtasarı’l-Hırakî. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Daru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2008.
  • İbn Muflih el-Hanbelî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed. el-Âdâbu’ş-şer’iyye ve’l-minehu’l-mer’iyye. thk. Ebû Muaz Eymen. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • İbn Receb Hanbelî, Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu illeli’t-Tirmizî. thk. Nuruddin Itr. Dımaşk: Daru’l-Mellâh, ts.
  • İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Muhammed Sabih Hasan. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-İlelü’l-Mütenâhiye fi’l-ehâdisi’l-vâhiye. thk. Şeyh Halil el-Meys. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdulvahid. Şerhu Fethu’l-Kadîr. thk. Şeyh Abdürrezzak Gâlib el-Mehdî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • İbnü’l-Mülakkin, Ömer b. Ali b. Ahmed el-Ensârî. el-Bedrü’l-Münîr fi tahrîci ehâdisi Şerhi’l-Kebîr. thk. Dr. Cemal Muhammed es-Seyyid. Riyad: Daru’l-Asime li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 2009.
  • İbnü’s-Salah, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-hadîs. thk. Nuruddin Itr. Beyrut: Daru’l-Fikr el-Muâsır, 1986.
  • Kâsânî, Alâüddîn Ebî Bekr b. Mes’ûd. Bedâi’üs-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavvad Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Kevserî, Muhammed Zâhid el-Hasan. Te’nîbu’l-Hatîb. Şam: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1998.
  • Kudûrî, Ahmed b. Muhammed b. Câ’fer el-Bağdâdî. et-Tecrîd. thk. Merkezü’l-Dirâsâtı’l-Fıkhiyye ve’l-Iktisâdiyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2004.
  • Leknevî, Muhammed b. Abdülhay el-Hindî. Zafru’l-emanî bi şerhi Muhtasari Seyyid Şerif el-Cürcânî fi mustalahi’l-hadîs. thk. Abdülfettah Ebû Gude, Haleb: Mektebetü’l-Matbuâtü’l-İslâmiyye, ts.
  • Mahir el-Fahl. Eseru ileli’l-hadîs fi ihtilâfi’l-fukahâ. Irāq: Cāmiatü Saddām, Kullīyatül-ʻUlūm al-Islāmīyah,1999.
  • Muhammed Keylânî Halife. Menhecu’l-Hanefiyye fi nakdi’l-hadis beyne’n-nazariyye ve’t-tatbîk. Mısır: Dâru’s-Selâm, 2010.
  • Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mavdûd. el-İhtiyâr li ta’lîl el-Muḫtâr. thk. Abdüllatîf Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2005.
  • Mergînânî, Burhânüddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Naim Eşref Nûr Ahmed. Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmü’l-İslâmiyye, 1997.
  • Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Ezkâr min kelâmi seyyidi’l-ebrâr. thk. Salahuddin Muhammed Ma’mun, Abdüllatif Ahmed, Muhammed Tahir. Beyrut: Daru’l-Minhâc, 2005.
  • Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li-marifeti’s-süneni’l-beşîr. thk. Muhammed Osman. Mısır: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1985.
  • Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdurrahman. el-Kavlu’l-bedi’ fi’s-Salati ala’l-habîbi’ş-Şefi’. thk. Muhammed Avâme, Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.
  • Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyeti’l-hadîs. thk. Dr. Abdülkerim b. Abdullah el-Hıdır ve Dr. Muhammed b. Abdullah. Riyad: Daru’l-Minhâc, 1426.
  • Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-Bahru’llezi zahar fi şerhi elfiyeti’l-eser. thk. Ebû Enes b. Ahmed. Medine: Mektebetü’l-Guraba el-Eseriyye, 1999.
  • Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Ali Muhammed ve Adil Ahmed. Beyrut: Dâru İhyâ’it-Turâsil-Arabî, 2001.
  • Takiyüddin b. Abdulkadir et-Temîmî el-Hanefî. et-Tabakâtü’s-seniyye fi terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Dr. Abdulfettah Muhammed. Riyad: Daru’r-Rifâî, 1983.
  • Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmani. Kavâid fi ulûmil-hadîs. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1930.
  • Temîmî, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. el-Müsnedü’s-Sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Daru’l-Maârif, 1949.
  • Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr. ed-Duafâu’l-Kebîr. thk. Abdülmuti Emin Kalacî. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2012.
  • Veliyullah Dehlevî. el-İnsâf fi beyâni esbâbi’l-İhtilâf. thk. Abdülfettah Ebû Gude, Beyrut: Daru’n-Nefâis, 1978.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-İ’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvad ve Adil Ahmed Abdülmecîd. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 1995.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Şerhu’I-mûkiza fi ilmi mustalahi’l-hadîs. thk. Amr Abdülmün’im Selim. Kahire: Daru İbadurrahman, 2011.
  • Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Cemâleddin. en-Nüket. thk. Dr. Zeynelabidin Muhammed. Riyad: Edvaü’s-Salaf, 1998.
  • Zeylâî, Abdullah b. Yûsuf el-Zeylâî el-Hanefî. Nasbu’r-râye li ehâdîs’il-Hidâye. thk. Muhammed Avâme. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1997.
Toplam 47 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Arapça
Konular Hadis
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Adnan Manaf İsmail Manaf 0009-0009-8310-7797

Yayımlanma Tarihi 25 Temmuz 2024
Gönderilme Tarihi 22 Kasım 2023
Kabul Tarihi 3 Haziran 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024

Kaynak Göster

ISNAD Manaf, Adnan Manaf İsmail. “مدى الاستدلال بالحديث الضعيف عند فقهاء الحنفية”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 10/2 (Temmuz 2024), 857-890. https://doi.org/10.69576/ihya.1394591.

A Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 2017'den bu yana TR DİZİN ULAKBİM tarafından taranmaya başlamıştır. Ayrıca, Citefactor, Rootindex, DRJI index, ResearchBib, Sobiad İndex, Scientific Indexing Services, İdealonline ve Eurasian Scientific Journal Index  gibi ulusal ve uluslararası indexler tarafından da taranmaktadır. İsam ve Base Bielefeld Academic Search tarafından taranmaktadır.


             

1200px-Cc_by-nc_icon.svg.png