An Evaluation on the Rosary Form in Turkish Religious Music

Yıl 2024, , 767 - 799, 25.07.2024

İhsan Şen

https://doi.org/10.69576/ihya.1466677

Öz

In Turkish Religious Music, tasbih is generally described as melodic expression of the phrases Subhanallah, Alhamdulillah, Allahuekber after prayers to thank Allah and mention His greatness. The emergence of lyrics containing meanings such as sanctification and sanctification with references from the Holy Quran and hadiths as a form of composition has given the tasbih form an identity in terms of religious feeling and made it more aesthetic as a product of Turkish Religious Music culture. . The tasbih form, which is stated to have started to be seen among the forms of Turkish Religious Music since the first half of the seventeenth century, is also mentioned in the sources with names such as tevşih, hymn, münacaat, temcid and mahfel bilgin, there are various opinions about whether it is a form of mosque or lodge music, and there are certain information about the melodic structure of the form. It is important to evaluate issues such as whether there is a standard for the composition, whether different composition styles emerge according to the composer's own interpretation ability, along with performances that can be called free in some places. Therefore, in this article, both the historical process of the rosary form and a critique of the works composed in this form have been made in terms of their lyrical content. In addition, the melodic form and type of the form were tried to be revealed by using data analysis and descriptive method. In the last part, a list of the works in the rosary form that are stated to have been composed in the sources is presented.

Anahtar Kelimeler

Music, Form, Rosary, Tevşih, Hymn

Türk Din Mûsikîsi’nde Tesbih Formu Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Tesbih, Türk Din Mûsikîsi’nde genel olarak namazlardan sonra Allah’a şükretmek ve O’nun yüceliğini zikretmek için Sübhânallah, Elhamdülillah, Allahuekber cümlelerinin melodik bir şekilde ifade edilmesi olarak tarif edilmektedir. Kur’ân-ı Kerim ve hadis-i şeriflerden aldığı referansla takdis ve tenzih gibi manalar içeren güftelerin bir beste biçimi olarak ortaya çıkması ise tesbih formuna hem dini duygu bakımından bir hüviyet vermiş hem de Türk Din Mûsikîsi kültürünün bir ürünü olarak onu daha estetik hale getirmiştir. On yedinci yüzyılın ilk yarılarından itibaren Türk Din Mûsikîsi formları arasında görülmeye başlandığı ifade edilen tesbih formunun kaynaklarda tevşih, ilahi, münacât, temcid ve mahfel sürmesi gibi isimlerle de anılması, cami ya da tekke mûsikîsi formu olduğu hususunda çeşitli görüşlerin mevcudiyeti, formun melodik örgüsü hakkında belli bir standardının olup olmadığı, yer yer serbest denilebilecek icralarla beraber her bir bestekârın kendi yorum kabiliyetine göre farklı beste biçimlerinin ortaya çıkıp çıkmadığı gibi konuların değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu makalede hem tesbih formunun tarihsel sürecinin ortaya konulması hem de bu formda bestelenen eserlerin güfte içeriği bakımından bir kritiği yapılmıştır. Ayrıca veri analizi ve betimsel yöntem kullanılarak formun melodik biçim ve türü ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son kısımda ise kaynaklarda bestelendiği belirtilen tesbih formundaki eserlerin bir listesi sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mûsikî, Form, Tesbih, Tevşih, İlahi

Kaynakça

• Akdoğu, Onur. Türk Müziği’nde Türler ve Biçimler. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1996.
• Aksüt, Sadün. Türk Mûsikîsinin 100 Bestekârı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1993.
• Behar, Cem. Ali Ufkî ve Mezmurlar. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1990.
• Çalışır, Ahmet. Hâce Hâfız Eyyûbî Mehmed Zekâi Dede Efendi. Konya: Erman Ofset Yayıncılık, ts.
• Doğan, Muhammed Nur. “Esad Efendi, Ebûishâkzâde”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 29 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/esad-efendi-ebuishakzade
• Ergun, Sadettin Nüzhet. Türk Mûsikîsi Antolojisi. İstanbul: Vadi Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Ezgi, Suphi. Nazarî, Amelî Türk Mûsikîsi. 5 Cilt. İstanbul: Bankalar Basımevi, ts.
• Hatiboğlu, Ahmet. Ahmet Hatiboğlu Beste Külliyâtı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011.
• Kaplan, Zekâi. Dini Mûsikî Dersleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1991.
• Karadeniz, M. Ekrem. Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 2020.
• Korkmaz, Harun. Türk Mûsikîsi Tarihinin Kaynağı Olarak Güfte Mecmuaları. Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Köprülü, Orhan F. “Hâfız Ahmet Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 29 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/hafiz-ahmed-pasa
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Nevevi, İmâm. Riyâzü’s Sâlihîn Peygamberimizden Hayat Ölçüleri. çev. Yaşar Kandemir vd. 8 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, ts.
• Özalp, M. Nazmi. Türk Mûsikîsi Beste Formları. Ankara: TRT Basım ve Yayın Müdürlüğü Yayınları, 1992.
• Özcan, Nuri. “Vehbî Osman Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/vehbi-osman-celebi
• Özcan, Nuri. “İbrahim Efendi, Edirneli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrahim-efendi-edirneli
• Özçelik, Fatma Betül. Hadislerde Allah’ı Tesbih. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Mûsikîsi Nazariyâtı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 8. Basım, 2006.
• Öztuna, Yılmaz. “Tesbih”. Türk Musikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 3. Basım, ts.
• Sezgin, Bekir Sıtkı. Dini Mûsikî Ders Notları, ts.
• Süreyya, Mehmet. Sicilli Osmanî, 6 Cilt. haz. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Turabi, Ahmet Hakkı (ed.). Türk Din Mûsikîsi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 7. Basım, 2021.
• Tutal, Recep. Türk Din Mûsikisinde Na’t, Tesbih ve Temcidler. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Ünal, Yaşar. “Tesbih Kavramı Üzerine”. Dini Araştırmalar Dergisi 15/41 (2012), 163-184.
• Uygun, Nuri. “Yûsuf Efendi, İmam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 29 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/yusuf-efendi-imam
• Yekta, Rauf. Esâti-i Elhân, nşr. Nuri Akbayır. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2000.