CÜVEYNÎ'DE İNSAN ÖZGÜRLÜĞÜ: NEDENSELLİK AÇISINDAN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 43 - 64, 01.07.2016

Hüseyin Kahraman , Hüseyin Kahraman

Öz

Cüveyni tüm kelâm anlayışını Allah'ın en temelde sorgulanmaz bir irade ve kudrete sahip olduğu görüşü üzerine inşa etmektedir. Bu anlayış Allah'ın aleme an be an ve her hangi bir illet olmaksızın müdahalede bulunduğu anlamına gelmektedir. İnsan özgürlüğü problemi her an aleme sorgulanmaz iradesiyle müdahalede bulunan Allah'ın yaratmış olduğu alem içerisinde insana bu müdahelenin mutlaklığına halel getirme anlamına gelmektedir. Bundan dolayı Cüveynî insan özgürlüğüne inanmasına rağmen bu ilah tasavvuru içerisinde insan özgürlüğünü temellendirmede zorlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cüveynî, Fâil-i Muhtar, Özgürlük ve Sorumluluk.

Kaynakça

• Âmidî, Seyfüddîn, Gâyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm (thk. Hasan Mahmûd Abdüllatif), Vizâretü'l-evkâf, Kâhire, 1971.
• Bağdâdî, Abdülkâhir, el-Fark beyne’l-firâk, Kahire 1910.
• Bakillânî, Temhîdü'l-evâil ve telhîsü'd-delâil (thk. İmâdüddin Ahmed Haydar), Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiye, Beyrut 1986.
• Beyâzîzâde, İşârâtü’l-merâm min ‘ibârâti’l-imâm (nşr. Yusuf Abdürrezzâk), Mustafa el- Bâbî el-Halebî, Kahire 1949.
• Cüveynî, el-İrşâd ilâ kavâti’i’l-edille (thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ), Mektebetü'l-Hancî, Kahire 1950.
• ----------, İnanç Esasları Kılavuzu Kitâbü’l-İrşâd (trc. Komisyon), TDV, Ankara 2010.
• ----------, Kitâbü't-Telhîs fî usûli'l-fıkh (thk. Abdullah Cevlem Nibalî-Şübeyr Ahmed Ömerî), Dârü'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, Beyrut 1996, I.
• ----------, el-‘Akîdetü’n-Nizâmiyye (thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî), Mektebetü'l- Ezheriyye li’t-türâs, Mısır 1992.
• Dağ, Mehmet, İmam el-Harameyn el-Cüveynî'de Nedensellik Kuramı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun 1987, sy. II/1.
• Eş‘arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü'l-musallîn (tsh. Hellmut Ritter), Wiesbaden 1963.
• Ebü’l-İz, Muzaffer b. Ali, Şerhu'l-İrşâd li'l-Cüveynî, Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa, no: 824.
• Gölcük, Şerafeddin, Bâkıllânî ve İnsan Fiilleri, TDV Yay., Ankara 1997.
• Işık, Kemal, "Mu'tezile'nin Kurucusu Vâsıl b. Ata ve Büyük Günah Mes'elesi", AÜİFD, XXIV.
• İbn Fûrek, Mücerred Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî (thk. Daniel Gimaret), Dâru’l- Maşrık, Beyrut 1987.
• İbnü’l-Arabî, Şerhu Sahîhi't-Tirmizî, Mısır 1350, II.
• İbnü’l-Emîr, el-Kâmil fi usûli’d-din fihtisâri’ş-şâmil fi usûli’d-dîn (thk. Cemal Abdünnasır Abdilmün’im), Kahire 2010, II.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab (tsh. Emîn Muhammed Abdülvehhâb-Muhammed es-Sâdık el- Ubeydî), Dârü'l-ihyâi't-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1997, IX.
• İrfân Abdülhamid, “Cebriyye”, DİA, VII
• İzmirli İsmail Hakkı, “İmâmu’l-Harameyn Ebû’l Meâli el- Cüveynî”, Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Mecmûası, İstanbul 1928, sy. IX/2.
• Kâdî Abdülcebbâr, Fazlü’l-i’tizâl ve tabakatü’l-Mu’tezile (thk. Fuad Seyyid), Dârü't- Tunisiyye, 1986.
• ----------, el-Muğnî fî ebvâbi't-tevhîd ve'l-‘adl (thk. Tevfîk Tavîl-Saîd Zâyid), Dârü’l- Mısriyye li’t-te’lîf ve’t-terceme, Kahire 1963, VIII.
• ----------, Şerhu'l-Usûli'l-hamse (tlk. Abdülkerîm Osmân-Ahmed Ebû Hâşim), Mektebetü Vehbe, Kahire 1988.
• Kahraman, Hüseyin, Cüveynî'de İlliyet Teorisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2015.
• Koloğlu, Orhan Şener, Cübbâîler’in Kelâm Sistemi, İSAM, İstanbul 2011.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn, Tebsıratü'l-edille fî usûli'd-dîn (thk. Muhammed Enver Hamid Îsâ), el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas el-Cezire, Kahire 2011, II.
• ----------, et-Temhîd li-kavâidi’t-tevhîd (thk. Hasan Ahmed Habîbullâh), Dâru’t-tibâati’l- Muhammediyye, Kahire 1986
• Nisâbûrî, Ebü'l-Kâsım Ensârî, el-Ğunye fi’l-kelâm (thk. Mustafa Hasaneyn Abdülhâdî), Dârü’s-selâm, Kahire 2010, II.
• ----------, Şerhu'l-İrşâd fi'l-Kelâm li'l-Cüveynî, Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr: 2247.
• Özler, Mevlüt, İslâm Düşüncesinde İnsan Hürriyeti: Cüveynî Eksenli Bir Tetkik, Nun Yay., İstanbul 1997.
• Şehristânî, el-Milel ve'n-nihal (thk. Muhammed Seyyid Kilânî), Dârü'l-Ma'rife, Beyrut 1961, I.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethu'l-kadîr, Mısır 1349, VIII.
• Tehânevî, Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn (thk. Ahmed Hasan Besic), Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1998, III.
• Türker, Ömer, “Eş‘arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”, İslâm Araştırmaları Dergisi, İSAM, İstanbul 2008, sy. 18.
• ----------, “İlâhî Fiillerin Nedenliliği Sorunu: Gazzâlî’nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı”, İslâm Araştırmaları Dergisi, İstanbul 2007, sy. XVII.
• Üzüm, İlyas, “Kaderiyye”, DİA, XXIV.