CUMHURİYET DÖNEMİ DERS KİTAPLARINA ALINAN HADİSLERİN TÜRKÇE ÇEVİRİLERİNDE GÖRÜLEN AŞIRI YORUM VE SAPMALAR

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 261 - 283, 24.07.2018

Yrd. .doç. Dr. Hikmetullah Ertaş

Öz

Çalışmamızda, modernite
projesi biçiminde tasarlanarak dinsel nitelikteki geleneğe sırt çevirmeye, ussal
bir devlet örgütlenmesi kurmaya çalışan Cumhuriyet Dönemi “Laik, Pozitivist,
Milliyetçi (Ulus Devlet)” zihniyetin din dersi kitaplarındaki rivayet
yorumlamalarına yansıması ele alınmıştır. Evvela eğitimin dayandığı fikrî
paradigma tespit edilerek, politik söylemlerin ders içeriklerine etkisi ele
alınmıştır. Daha sonra 1920- 2012 yılları aralığında okutulan 75 adet din dersi
kitabındaki rivayetlerden kelime/cümlenin yanlış çevirisi, bilinçli kısaltma,
yorumlama, aşırı yorum şeklindeki tasarruflara maruz kalan materyalin muhtemel
siyâsi, politik gayelerle ilişkisi incelenmiştir.  Bu minval üzere dini muhtevânın yer aldığı
Tarih ve Yurttaşlık Bilgisi derslerine de atıflar yapılmıştır. Çalışmanın sayfa
sınırı göz önüne alınarak, çevirilerinde problem tespit edilen 129 rivayetin
sadece bir kısmına işaret edilebilmiştir.  Binaen aleyh, ders kitapları oluşturulurken,
önce “Batıcı, Laik, Pozitivist, Ulusalcı”
anlayışın dinî yorumlama biçimine uygun rivayetler seçilmiştir. Sonra seçilen
rivayetler yorumlanarak Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Verilen örneklerde de
görüleceği üzere siyâsi gâyeler çerçevesinde pek çok yorumlama şekli
kullanılmıştır. Kişinin salt kendisiyle ilintili olmayan, kendi iç dünyasına
dönük ahlâkî özelliklerin ötesinde davranışsal (amelî-fıkhî)  talepleri ifade eden rivayetlerin ise laikliği
yorumlama biçimine göre pek çok tasarrufa uğradığı da görülmüştür. Yapılan bu faaliyetlerin,
ihtisâr /taktîu’l-hadîs veya mânen rivayet gibi hadis terminolojisi
kavramlarıyla ilgisi olmadığı, tamamen ideolojik kaygılarla konjektörel  politik hedeflere göre yoruma tabi tutulduğu kanaatine
varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yorum, Hadis, Din Dersi, Çeviri, Cumhuriyet

Kaynakça

• ACLÛNÎ, İsmâîl b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ ve Müzîlu’l-İlbâs amme’ştehera mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs I-II,Tahkîk: Abdulhamîd b. Ahmed b.Yûsuf b. Hindâvî, Mektebetu’l-Asri, Y.y., 2000.
• AKGÜL, Mehmet vd., Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 6, Saray Matbaacılık, Ankara, 2011.
• AKIN, Abdullah, Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2011.
• AKSAN, Halit-Rona, Saffet, Din Dersleri 4, Asır Matbaası, İstanbul, 1967.
• AKSAN, Halit-Rona, Saffet, Din Dersleri I, Ercan Matbaası, İstanbul,1960.
• ASLAN, Erdal, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Ders Kitapları”, Eğitim ve Bilim, cilt:35, sayı: 158, Ankara, 2010.
• AŞLAMACI, İbrahim, Pakistan Medreselerine Model Olarak İmam Hatip Liseleri, (Basılmamış Doktora Tezi) Sakarya, 2013.
• AYAS, M. Rami-Tümer, Günay, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Lise 1, Devlet Kitapları, Emel Matbaacılık, Ankara, 1982.
• AYDINLI, Abdullah, “İhtisar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2000.
• AYHAN, Bayram, “İlk İnen Vahye Dair Rivayetlerde Geçen Bazı İbarelerin Tahlili”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: III, sayı: 6, Bolu, 2015.
• AYHAN, Halis,vd.,“Ezan” Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995.
• BAŞGÖZ, İlhan, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995.
• BEĞEN, İbrahim, Türk Gencinin Din Dersleri 1, Cağaloğlu Yayın Evi, İstanbul, 1956.
• BEYHAKÎ, Ebu Bekr Ahmed b. Ali, Şuabu’l-Îmân, Tahkîk: Abdu’l-Ali Abdu’l-Hamîd Hâmid, Mektebetu’r-Rüşd, Riyâd, 2003.
• BEZZÂR, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik Aktîkî, Müsned, Tahkîk: Mahfûz Abdurrahman, I-XVIII, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hukm, Medine, 2009.
• BOLAY, Süleyman Hayri, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 2, Devlet Kitapları, İstanbul, 1991.
• BOZASLAN, B. Mehmet vd., “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern Eğitimin İnşası: Devletin Kurtarılmasından Kurulmasına”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, cilt: 17, sayı: 3, Ankara, 2015.
• BOZKURT, Nebi, “Hadislerin Tercüme ve Yorumlarında Uyulması Gereken Kurallar”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:11-12, İstanbul, 1997.
• BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail b. İbrahim Ebû Abdillah, el-Câmiu’s-Sahîh, Tahkîk: Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tûki’n-Necât, Y.y., 1422.
• CANKAT, Süheyla, Din Bilgisi 1-2, Kadıoğlu Matbaası, Ankara, 1978.
• ÇETİN, Osman vd., Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 3, Altın Kitaplar Matbaası, Yer Yok, 1993.
• DEMİRTAŞ, Kenan, ÖZDEMİR, Murat, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 7, İlke Basım Yayın, Ankara, 2011.
• DERVİŞ, Ebu Abdillah Muhammed, Esne’l- Matâlib fî Ehâdîse Muhtelifeti’l- Merâtib, Beyrut, 1991.
• EBİ DÜNYÂ, Mekârimu’l-Ahlâk, Mektebetu’l- Kur’ân, Kahire, t.y.
• EBU YA‘LÂ, el-Mevsilî, Ahmed b. Ali, Müsned, Tahkîk: Hüseyin Selîm Esed, Dâru’l-Memun, Dımaşk, 1984.
• ED-DÛLÂBÎ, Ebû Bişr Muhammed b Ahmed b. Hammâd b. Saîd b.Muslimel Ensârî, el-Künâve’l-Esmâ, Dâru İbni Hazm, Beyrut, 2000.
• EFENDİOĞLU, Mehmet, Taktî‘, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2000.
• EL-ASKALÂNÎ, İbn Hacer, el-Metâlibu’l-Âliye bi Zevâidi’l-Mesânîdi’s-Semâniyye, Dâru’l-Âsime, Suûd, 1998.
• ELBÂNÎ, Muhammed Nâsıruddîn, Silsiletu’l-Ehâdîsi’d-Daîfe ve’l-Mevzûa ve Eseruha’s-Seyyiu fi’l-Umme, Dâru’l-Marife, Riyad, 1992.
• EN-NEYSÂBÛRÎ, Hâkim, Muhammed b. Abdillah, el-Mustedrek ale’s-Sahîhayn, Tahkîk: Mustafa Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1990.
• ERAYDIN, Selçuk-Kandemir, M. Yaşar, Din Bilgisi I, İrfan Yayınevi, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul, 1968.
• ERTAŞ, Hikmetullah , Din Derslerindeki Hadislerin Tespit ve Tahlili, Ertual Akademi, Erzurum, 2015.
• FAHİR, Süleyman, Din Bilgisi 1-2-3, Bakış Matbaası, İstanbul, 1963.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, Cumhuriyet Çocuğunun Din Dersleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2012 (İlk baskısı Tefeyyüz Kütüphanesi 1927’dir.).
• GÜNDÜZ, Turgay, “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Öğretimi Kronolojisi 1923-1998” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 7, sayı: 7, Bursa, 1998.
• GÜNEY, Dursun, Din Dersleri II, Atlas Yayınevi, İstanbul, 1967.
• HESAPÇIOĞLU, Muhsin, “Türkiye Cumhuriyeti Devri Eğitim Hareketlerinin Dayandığı Felsefî Eğilimler” Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu, (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi), Ankara, 2010.
• HEYSEMÎ, Nureddîn Alî b. Ebî Bekr, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, Tahkîk: Husâmuddîn el-Kudsî, Mektebetu’l-Kutsî, Kâhire,1994.
• ‘IRÂKÎ, Ebû’l-Fadl Zeynu’d-Din b. Ebî Bekr b. İbrahim, Tahrîcu Ehâdîsi’l- İhyâi ‘Ulûmid-Din, Dâru’l-‘Âsime, Riyad, 1987.
• İBN EBİ ŞEYBE, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b.Osman, el-Musannef fi’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr, Tahkik: Kemâl Yusuf el-Hût, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad, 1988.
• İBN MÂCE, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen, Tahkîk: Şuayb el-Arnevût, Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, Y.y., 2009.
• İBNİ ARRÂK, Nuri’d-Din Ali b. Muhammed b. Ali b. Abdirrahmân, el-Kenânî, Tenzihu’ş-Şeriâti’l-Merfûa Ani’l-Ahbâri’l-Şenîati’l-Mevzûâ, Dâru’l-Mektebeti’lİlmiyye, Beyrut, 1399.
• İNAL, Kemal, Türkiye’de Ders Kitaplarında Demokratik ve Milliyetçi Değerler, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 1998.
• KARATAŞ, Mustafa, Atatürkçü Düşünce ve Uygulamaların Algılanması ve Yorumu (1938-1948), (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2012.
• KOCA, Ferhat, “Sünnet”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2010.
• MEB, Din Dersleri 4 (1.Kitap), Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1949.
• MEB, Din Dersleri II, Milli Eğitim Basım Evi, Ankara, 1949.
• MÜNZİRÎ, Ebu Muhammed Abdulazîm b. Abdilkavî, et-Terğib ve’t-Terhîb, Tahkîk:, İbrahim Şemsuddîn, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut t.y.,
• MÜSLİM, el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Tahkîk: Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût, t.y.
• OLGUN, İbrahim, Din Dersleri 2, Ankara Yayınları, Ankara, 1962.
• ÖCAL, Mustafa,“Türkiye’de Din Eğitimi Tarihi Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt: 6, sayı: 12, 2008.
• ÖZAKIN, Gülsüm, İlk ve Orta Öğretim Ders Kitaplarında Laiklik (1929-1960) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2004.
• PARLAK, İsmet Kemalist İdeolojide Eğitim, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005.
• SEHÂVÎ, Şemsuddin Ebû’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman b. Muhammed, el-Mekâsidu’l-Hasene fî Beyâni Kesîrin Mine’l-Ehâdîsi’l-Müştehire Ale’l-Elsine, Tahkîk: Muhammed Osmân, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1985.
• SEVİNÇ, Abdullah, Din Bilgisi 4, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1992.
• SUYÛTÎ, Celâluddîn Abdurrahman b.Ebî Bekr, el-Fethu’l-Kebîr fî Dami’z-Ziyâdeti île’l-Câmii’s-Sağîr, Tahkîk: Yûsuf el-Nebhânî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 2003.
• TABERÂNÎ, Süleyman b. Ahmed b.Eyyûb, el-Mu’cemu’l-Evsat, Tahkîk: Târık b. Ivazullah b. Muhammed Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî, Dâru’l-Haremeyn, Kâhire, 1415.
• TABERÂNÎ, el-Mu’cemu’l-Kebîr, Tahkîk: Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî, Mektebet u İbn Teymîye, Kâhire, 1994.
• TEBRÎZÎ, Muhammed b. Abdillah el-Hatîb, Mişkâtu’l-Mesâbîh, Tahkîk: Muhammed Nâsıruddîn el- Elbânî, Mektebetu’l-İslâmî, Beyrût, 1985.
• TİRMİZÎ, Muhammed b. İsa, el-Câmiu’s-Sahîh, Tahkîk: Beşşâr Avvâd Ma’ruf, Dâru’l Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1998.
• YAVUZ, Kerim-Günay, Ünver, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 4, Murat Matbaacılık, İstanbul, 1982.
• YÜCEL, Hasan Ali, Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
• ZEYLA‘Î, Cemâlud’-Din Ebû Mahmmed Abdullah b.Yûsuf b. Muhammed, Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-Hidâye, Tahkîk: Muhammed Avâme, Muessesetu’r-Reyyân, Beyrut, 1997.