İSTANBUL KADI SİCİLLERİNE GÖRE GAYR-İ MÜSLİMLERİN SOSYAL VE HUKUKİ KONUMLARI (XVI. VE XVII. YÜZYILLAR)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 241 - 260, 24.07.2018

Saliha Okur Gümrükçüığlu

Öz

Osmanlı
Devletinde gayr-i müslimlerin yaşayışları, adalet sisteminde tabi oldukları
hukuk öteden beri araştırmacılar nezdinde tartışılagelmiştir. Temel olarak
konuya iki ayrı yaklaşım tarzı bulunmaktadır. Birincisi Osmanlı’daki müslüman
olmayan unsurların otonom bir yapıya sahip oldukları ve her türlü hukuki
anlaşmazlıkta kendi ruhani kurum ve reislerinin hukuklarına tabii oldukları
görüşü. Bir diğer yaklaşım ise zımmilerin de müslüman teb’a gibi Osmanlı
hukukuna tabi oldukları ancak iltizam sistemine benzer bir uygulama ile kendilerine
belli ölçüde serbestiyet tanındığı ifade edilen görüştür. Bu görüşe göre gayr-i
müslimlerin özellikle idarî, adlî, malî ve cezai alanlarda Osmanlı hukukuna
tabii oldukları ifade edilir.

Bu
çalışmada İstanbul Kadı Sicilleri içerisinde gayr-i müslimler hakkındaki dava kayıtları
incelenerek, dönemin mahkemelerine yansıyan problemler tetkik edilip, azınlıkların
sosyal ve hukuki yapıları gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

azınlık, hukuki statü, hak, gayr-i müslim

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• 1. Arşiv Belgeleri
• -Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Atik-Şikâyet Defteri 1
• -Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Atik-Şikâyet Defteri 2
• 2. Eserler
• -Ahmet Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1974.
• -Ahmet Cevdet Paşa. Tezakir 40-Tetimme. yay. Cavid Baysun. 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• -Akçora, Ergünöz. “Harputta 20.yy. Başlarına Kadar Türkler ile Ermeni Toplumunun Sosyo-Ekonomik Durumu ve Ermeni İsyanları”. Türk Dünyası Araştırmaları. 58, (1989), 183-203.
• -Akdağ, Mustafa. Türkiyenin İktisadi ve İctimai Tarihi 2. Ankara:Türk Tarih Kurumu, 1971.
• -Akgündüz, Ahmet. Belgeler Gerçekleri Konuşuyor 3. İzmir: Nil Yayınları, 1991.
• -Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı, 1990. 1, 2.
• -Aydın, M. Âkif v.dğr., İstanbul Kadı Sicilleri. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2010.
• -Babinger, Franz. Mehmed the Conquerer and His Time, Ed. by William C. Hickman, Translated from the French by Ralph Manheim. Princeton : Princeton University, 1978.
• -Beydilli, Kemal. “Osmanlı Döneminde Kilise Siyasetinden Bir Kesit”. Osmanlı Devletinde Din ve Vicdan Hürriyeti”. Ed. Azmi Özcan. İstanbul: İSAV, 2000, 255-266.
• -Düzdağ, Mehmet Ertuğrul. Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1972.
• -Erkan, Nevzat. “XVIII. Yüzyılda Üsküdar’da Şer’iyye Sicilleri Işığında Gayr-i Müslimlerin Meslekleri”. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI, 6-8 Kasım 2008. Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2009, II:443-456.
• -Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. trc. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan yayınları, 2004.
• -Kenanoğlu, M. Macit. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinlerarası İlişkiler (14-20. Yüzyıllar)”. Milel ve Nihal. 6/2 (Ağustos 2009)
• -Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi (Mit ve Gerçek). 2. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• -Mansel, Philip, Dünyanın Arzuladığı Şehir 1453-1924 Konstantinopolis, trc. Şerif. Erol, İstanbul: Gençlik Yayınları, 1996.
• -Ortaylı, İlber. “Yaşayan Türkologlar: XVII, İçimizden Biri Robert Anhegger”. Tarih ve Toplum. 8/46, (Ekim 1987)
• -Pantazopoulos, N. J.. Church and Law in the Balkan Peninsula during the Ottoman Rule. Selanik: Institute for Balkan Studies, 1967.
• -Refik, Ahmet. Onikinci Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı (1689-1785). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1988.
• -Refik, Ahmet. Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1988.
• -Sakal, Fahri. “Osmanlı Devletinde Zımmiler Hakkında Bazı Bilgiler”. Akademik Açı, (Samsun, 1996), /1: 164
• -Tuğlacı, Pars. Bulgaristan ve Türk Bulgar İlişkileri. İstanbul: Cem yayınevi, 1984.
• -Zeydan, Abdülkerim. Ahkâmü’z-Zimmiyyîn ve’l-Müstemenin fi Dari’l İslam. Bağdat; Mektebetü’l-Küds, 1982.
• -Zirojevic, Olga. “Prizren Şehri, İslamiyet ve Hristiyanlığın Beraber Yaşamının Bir Örneği”. XI. Türk Tarih Kurumu Kongresi, Ankara 5-9 Eylül 1990. Ankara, 1994, V:2115-2123.