Öz
Bu çalışmada hemze konusu ele alınarak
bu harfin kıraat ilmindeki yeri incelenmiştir. Hemzenin Arap alfabesinde müstakil
bir harf sayılıp sayılmayacağı, mahreçleri ve sıfatları konusunda ihtilaf
olduğu gibi okunuşu konusunda da kıraat âlimleri arasında ihtilaflar vardır. Bu
kıraat ihtilafları hemzenin cümledeki konumuna göre oluşmaktadır. Nitekim aynı
kelimenin başında iki hemzenin yan yana gelmesi, birinin sonunda ikincisinin
başında olmak üzere iki ayrı kelimede olması ve kelimede tek başına olması
yönüyle hemze bulunduğu konum itibariyle farklı kıraatlerle okunmuştur. Hemze
ile ilgili bu kırat vecihleri tahkîk, teshîl, ibdâl şeklinde kendisine has
terimlerle ifade edilmiştir. Fonetik farklılıklar (usul) kategorisinde yer alan
ve çoğunlukla ayetin anlamına etki etmeyen hemze ile ilgili bu okuyuş
farklılıkları sadece kıraat kaynaklarında değil ilk dönemden günümüze kadar
olan birçok tefsir kaynaklarında da yer almıştır. Bu bağlamda çalışmada
zikredilen vecihler tefsir ve kıraat alanıyla ilgili kaynaklarda incelenmiş ve
ilim ehlinin hemze ile ilgili okuyuş farklılıklarına yaklaşımı tespit edilmeye
çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesûd. Tefsîru’l-Begavî Me‘âlimu’t-Tenzîl. thk. Muhammed Abdullâh en-Nemîr, Osman Cum’a Dâmiriyye ve Süleyman Müslim el-Harş. Riyâd: Dâru Taybe, 1409.Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-Lüğa ve Sıhâhü’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attârî. Beyrût: Darü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1085Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî. İthâfu Fudalâi’l-Beşer fi’l-Kırââti’l-Erbeate ‘Aşer. thk. Enes Mahrâh. Beyrût-Lübnân: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.Durmuş, İsmail. “Hemze”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.Esmer, Raci. Ulumu’l-Belagat. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1426/2005.Fârisî, Ebû Ali el-Hasen b. Abdi’l-Ğaffâr. el-Hucce li’l-Kurrâi’s-Seb‘. thk. Bedreddîn Kahvecî, Beşîr Cuvîcâtî. Beyrût: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1991.Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1983.Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbü'I-ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrût: Müessesetü’l-Âlemi, 1408/1998.İbn Âtiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib el-Endelüsî. el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-’Azîz. thk. Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî Muhammed. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzzi’l-Kırâât ve’l-Îzâhi anhâ. tahk. Ali en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâ’il Şiblî. Kahire: Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1994.İbn Hâleveyh, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî Şevâzzi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-Bedî‘.Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, , tsz.İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrîm. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-Seb‘ fi’l-Kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1119.İbn Yaîş, Ebü'l-Beka Muvaffakuddin Yaiş b.Ali b.Yaiş el-Esedî. Şerhu’l-mufassal. Kahire: İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, tsz.İbnu’l-Cezerî, Ebü’l–Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fî’l-Kırââti’l-Aşr. tahk. Ali Muhammed Dabbâ’. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, tsz.Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Keşf ‘an Vücûhi’l-Kırââti’s-Seb‘ ve ‘İlelihâ ve Hicecihâ. thk. Muhyiddîn Ramadân. Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 1997.Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyîn limâ Tezammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân. thk. Abdullâh b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr Ezdî Sümâlî. el-Muktedab. thk., Muhammed Abdülhalik Azime. Kahire: 1415/1994.Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. İ‘râbü’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2008.Râzî, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Ğayb=et-Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1981.Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân = Tefsîru’s-Sa‘lebî. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.Saleh, Alaaddin ve Bulut, Ali. “Hemze’nin İlmu Resmi’l-Mesâhif ve Kıraatteki Yeri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2016.Sîbeveyhî, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. Kitâbu Sîbeveyhî. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1408/1988.Şahin, Abdüssabûr, el-Kırâatü’l-Kur’âniyye fî dav’i ilmi’l-lügâti’l-hadîs, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.Taberî, Ebû Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân = Tefsiru’t-Taberî. tahk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dârü’l-Hicr, 2001.Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza el-Hüseynî. Tâcu’l-Arus min Cevahiri’l-Kâmûs. Kuveyt: 1982.Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbüh. tahk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an Hâkâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. tahk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
Öz
In this study, the subject of hiatus was considered and the this
letter’s place in the recitation knowledge was reviewed. There are the disputes
among the recitation’s scholars about whether the hiatus is accepted or not as
a separate letter in Arabic alphabet, and about its reading as there is a
dispute related to its origin and quality. These recitation disputes occur in
the position of hiatus in a sentence. The hiatus has been read in the different
recitations with its position as there are two hiatuses in the same word, there
are two hiatuses in two words and there is a hiatus in a word. These recitation
angles related to the hiatus were stated with the terms specific to itself like
the investigation, facility, alteration. Not only the reading differences
related to the hiatus which is available in the category of phonetic
differences and doesn’t affect mostly on the verse were mentioned in many
interpretation sources which have been from the first period to today but also
they were mentioned in the recitation sources. In this sense, the
aforementioned angles were reviewed in the interpretation and recitation
sources and the approach of knowledge people to the reading differences related
to the hiatus was tried to be determined
Kaynakça
- Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesûd. Tefsîru’l-Begavî Me‘âlimu’t-Tenzîl. thk. Muhammed Abdullâh en-Nemîr, Osman Cum’a Dâmiriyye ve Süleyman Müslim el-Harş. Riyâd: Dâru Taybe, 1409.Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-Lüğa ve Sıhâhü’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attârî. Beyrût: Darü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1085Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî. İthâfu Fudalâi’l-Beşer fi’l-Kırââti’l-Erbeate ‘Aşer. thk. Enes Mahrâh. Beyrût-Lübnân: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.Durmuş, İsmail. “Hemze”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.Esmer, Raci. Ulumu’l-Belagat. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1426/2005.Fârisî, Ebû Ali el-Hasen b. Abdi’l-Ğaffâr. el-Hucce li’l-Kurrâi’s-Seb‘. thk. Bedreddîn Kahvecî, Beşîr Cuvîcâtî. Beyrût: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1991.Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1983.Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbü'I-ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrût: Müessesetü’l-Âlemi, 1408/1998.İbn Âtiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib el-Endelüsî. el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-’Azîz. thk. Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî Muhammed. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzzi’l-Kırâât ve’l-Îzâhi anhâ. tahk. Ali en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâ’il Şiblî. Kahire: Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1994.İbn Hâleveyh, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî Şevâzzi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-Bedî‘.Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, , tsz.İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrîm. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-Seb‘ fi’l-Kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1119.İbn Yaîş, Ebü'l-Beka Muvaffakuddin Yaiş b.Ali b.Yaiş el-Esedî. Şerhu’l-mufassal. Kahire: İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, tsz.İbnu’l-Cezerî, Ebü’l–Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fî’l-Kırââti’l-Aşr. tahk. Ali Muhammed Dabbâ’. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, tsz.Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Keşf ‘an Vücûhi’l-Kırââti’s-Seb‘ ve ‘İlelihâ ve Hicecihâ. thk. Muhyiddîn Ramadân. Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 1997.Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyîn limâ Tezammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân. thk. Abdullâh b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr Ezdî Sümâlî. el-Muktedab. thk., Muhammed Abdülhalik Azime. Kahire: 1415/1994.Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. İ‘râbü’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2008.Râzî, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Ğayb=et-Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1981.Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân = Tefsîru’s-Sa‘lebî. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.Saleh, Alaaddin ve Bulut, Ali. “Hemze’nin İlmu Resmi’l-Mesâhif ve Kıraatteki Yeri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2016.Sîbeveyhî, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. Kitâbu Sîbeveyhî. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1408/1988.Şahin, Abdüssabûr, el-Kırâatü’l-Kur’âniyye fî dav’i ilmi’l-lügâti’l-hadîs, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.Taberî, Ebû Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân = Tefsiru’t-Taberî. tahk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dârü’l-Hicr, 2001.Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza el-Hüseynî. Tâcu’l-Arus min Cevahiri’l-Kâmûs. Kuveyt: 1982.Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbüh. tahk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an Hâkâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. tahk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 24 Temmuz 2019 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Mayıs 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 5 Sayı: 2 |
A Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 2017'den bu yana TR DİZİN ULAKBİM tarafından taranmaya başlamıştır. Ayrıca, Citefactor, Rootindex, DRJI index, ResearchBib, Sobiad İndex, Scientific Indexing Services, İdealonline ve Eurasian Scientific Journal Index gibi ulusal ve uluslararası indexler tarafından da taranmaktadır. İsam ve Base Bielefeld Academic Search tarafından taranmaktadır.
