Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin İlimler Tasnifi ve Dil İlimlerinin Bu Tasnifteki Yeri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 41 - 69, 23.01.2020

Ahmet Meydan

Öz

Mahiyetini belirlemek, birbirleriyle olan ilişkilerini ortaya koymak ve öğrenilmesini
kolaylaştırmak için ilimler, çeşitli tasniflere tabi tutulmuştur. Bu tasnifler
sayesinde İslam dünyasında zamanla değişen ilim anlayışını tespit etmek ve her
bir ilmin yeri ve konumunu belirlemek mümkün olmaktadır. Bir ilmi anlamanın en
iyi yollarından birisi, o ilmin ilim tasniflerindeki yerinin belirlenmesidir.
Bu nedenle çalışmamızda ilimler tasnifinde dil ilimlerinin yerini tespit etmeye
çalışılacaktır. Bu amaçla ilk önce İslâm tarihinin ilk dönemlerinden günümüze
kadar Müslüman âlim ve filozoflar tarafından yapılmış olan önemli bazı ilim
tasnifleri ve bunlar arasında dil ilimlerin yeri meselesini ele alacağız.
Ardından makalemizin asıl konusu olan Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin ilimler tasnifine
yer verip bu tasnifte dil ilimlerinin yerini belirlemeye çalışılacaktır. Böylece
ilim ve kültür tarihine az da olsa bir katkı sunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İlimler Tasnifi, Dil İlimleri, Arap Dili, Kutbüddîn-i Şîrâzî, Dürretü’t-tâc

Kaynakça

• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1988.Akpınar, Hüseyin. “İlimler Tasnifinde Mûsikînin Yeri”. İstem 3/5 (2005): 191-201.Âmirî, Ebü’l-Hasen Muhammed b. Yûsuf. el-İ‘lâm bi-menâkıbi’l-İslâm. Nşr. Ahmet Abdülhamid Gurab. Riyad: Dâru’l-İsale, 1988.Arıcı, Mustakim. “Kutbuddin Şîrâzi’ye Göre Tababet Sanatı ve Hekimlik Ahlâkı”. Kutadgubilig Felsefe ve Bilim Araştırmaları Dergisi 22 (2012): 45-72.Arıcı, Mustakim. “Âlim ve Filozof: Kutbuddin Şîrâzî”. Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni. Ed. Bayram Ali Çetinkaya. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.Bakar, Osman. Classification of knowledge in Islam, (İslam Düşüncesinde İlimlerin Tasnifi). Çev. Ahmet Çapku. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.Bayrakdar, Mehmet. İslâm’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.Cihan, Ahmet Kamil. “Bilimler Tasnifi Ve İbn Sina”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2000): 435-451.Cürcânî, Abdulkāhir. Delâilü’l-İ‘câz. Thk. Mahmud Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1424/2004.Çaldak, Süleyman. “Taşköprülüzâde’nin Mevzû’âtu’l-ulûm’undaki İlimler Tasnifi Üzerine”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15/2 (2005): 115-146.Çetintaş, İbrahim. Saçaklızâde ve İlimleri Sınıflandırması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.Çubukçu, İbrahim Agâh. “İslâm Müelliflerine Göre İlimlerin Taksimi ve Bunlar Arasında Gazzâlî’nin Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1958-1959): 119-130.Durmuş, İsmail. “İnşâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 341-342. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Durmuş, İsmail. “Şiir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 158-161. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.Fârâbî, Muhammed b. Muhammed Ebû Nasr. İhsâu’l-‘ulûm. Thk. Ali Bu Mülhim. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, 1996.Fazlıoğlu, Şükran. Dil Bilimlerinin Sınıflandırılması. İstanbul: Kitabevi, 2012.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1983.Gökbulut, Süleyman. “İlim Tasnîflerinde Tasavvufun Yeri”. İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/19 (2007): 245-267.Hafîd, Ahmed b. Yahyâ et-Taftâzânî. Mecmû’atü’l-‘ulûm, Esad Efendi, 3757: 185 vr. Süleymaniye Kütüphanesi.Hârizmî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Yûsuf el-Kâtib Mefâtîhu’l-‘ulûm. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1409/1989.İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed el-Hadramî el-Mağribî, Mukaddime. Haz.: Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991.İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. Thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.İbn Manẓûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. fî Aksâmi’l-‘ulûmi’l-‘akliyye. Tis‘u Resâil. Kahire: 1908.İhvân-ı Safa. Resâilu İhvânu’s-Safâ ve hullânü’l-vefâ. Thk. Arif Tamir. 3 Cilt. Beyrut: Menşûrati Uveydât, 1995.Köroğlu, Burhan. “Şehrezûrî, Muhammed b. Mahmûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 462-466. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.Kutbüddîn-i Şîrâzî. Miftâhu’l-Miftâh. Beşir Ağa (Eyüp), 169: 356 vr. Süleymaniye Kütüphanesi.Kutbüddîn-i Şîrâzî. Dürretü’t-tâc li gurreti’d-Dîbâc. thk. Seyyid Muhammed Mişkât. Tahran: İntişârât-ı Hikmet, 1986.Kutbüddîn-i Şîrâzî. Şerhu Hikmeti’l-İşrâk-ı Sühreverdî. Nşr. Abdullah Nurani, Mehdi Muhakkık. Tahran: Müessese-i Motaleat-ı İslâmî Danişgah-ı McGill Şube-i Tahran, 2002.Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 109-114. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.Meçin, Mahmut. “İhvân-ı Safâ’da Bilgi, Bilim ve İlimlerin Sınıflandırılması”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2014): 427-458.Peker, Hidayet. “İbn Hazm’ın İlimler Tasnifi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2009): 319-329.Saçaklızade Mehmed Efendi. Tertîbü’l-‘ulûm. Thk. Muhammed İsmail. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1408/1988.Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmed el-Arnâûd, Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/1999.Topaloğlu, Aydın. “İbn Kemmûne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 127-129. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.Taşköprîzâde Ahmed Efendi. Miftâhü’s-saâde ve misbâhü’s-siyâde fî mevzâati’l-ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”. Sosyoloji Dergisi. 22 (2011): 533-556.Uludağ, Süleyman. “Hasan-ı Basrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 291-293. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.Yazıcı, Hüseyin. “Muhâdarât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 391-392. İstanbul: TDV Yayınları, 2005. Zemahşerî, Cârullâh Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer el-Hârizmî. el-Kıstâs fî ilmi’l-arûz. Thk. Fahruddin Kabâve. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1410/1989.Zemahşerî. el-Keşşâf an hakāiki gavâmidi’t-Tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvili fî vücûhi’t-te’vîl, Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Alî Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-‘Ubeykân, t.y.Ziriklî, Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm Kāmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâli ve’n-nisâi mine’l-‘Arab ve’l-müsta‘rabîn ve’l-müsteşrikîn, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm 1389/1969.