Bir Belâgat Üslûbu Olarak Kasr ve Kavramlaşma Süreci

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 16 - 40, 23.01.2020

Hüseyin Arslan

Öz

ÖZ

Meânî, beyân ve bedî‘ olmak üzere üç ana dalı olan
belâgat ilminin meânî ilmi; cümlenin öğelerinin dizilişi ve bu dizilişin anlama
etkisini konu alır. Bu ilmin konularından biri de kısaca “cümlenin bazı
öğelerinin diğer bazılarına tahsis edilmesi” demek olan kasr konusudur. Kasrı
ilk defa müstakil bir bap başlığı altında ele alan, efrâdını câmi‘ ağyârını
mâni bir şekilde tarif edip öğeleri, kısımları vb. birçok meselesini açıklayıp inceleyen
kişi Sekkâkî’dir. Kazvînî ile nihâî şeklini alan kasr konusuna bu iki belâgat
âlimine gelene kadar birçok dil âliminin katkısının olduğu bir gerçektir.
Dolayısıyla bu çalışmada Sîbeveyhi’den başlayarak kasr konusunda söz söylemiş
olan dil âlimlerinin görüşlerine yer verilecektir. Abdülkâhir el-Cürcânî, konunun
neredeyse bütün meselelerine değinmiş, böylece kasrın kavramlaşmasında büyük
rol oynamıştır. Bu sebeple çalışmada onun görüşleri daha ayrıntılı olarak
verilecektir. Ancak o, farklı konuları anlatırken kasrın meselelerini dağınık biçimde
ele aldığı için kavramlaşma süreci tamamlanmamış, süreç Sekkâkî ve Kazvînî ile
tamamlanmıştır.  Çalışmada tarihi sürece
geçmeden önce kavram hakkında genel bilgilere yer verilecek, bu çerçevede kasrın
tanımı, öğeleri, kısımları, kasr yolları ve aralarındaki farklara kısaca
değinilecektir. Böylece kavramın tarihi süreci anlatılırken verilen bilgilerin
yerli yerine oturması sağlanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Belagat, meânî, kasr, Sibeveyh, Abdükahir el-Cürcani, es-Sekkâkî,
el-Kazvînî

 

THE PROCESSOF THE CONCEPTUALIZATION
OF QASR AS A RHETORIC STYLE

Abstract:
Rhetoric (ilm al-balaghah) has three main sections; al-ma’ani (clear
expression), al-bayan (use of metaphor and figures of speech), and badi’
(embellishment and beautiful style). al-Ma’ani is about the order of elements
of a sentence and the effect of this order on meaning. One the topics of
al-ma’ani is qasr which means the restriction of some elements of a sentence to
others. Sakkaki is the first one who tackles qasr in a seperate chapter and
gives an exact definition of qasr, its elements and parts. There were some
contributions to the issue of qasr by many scholars by the time Kazwini gave
the final form of qasr. In this study, the ideas of linguists as from Sibawayh
who have a word in qasr will be given. Abd al-Qahir al-Jurjani has almost
touched upon the all points of qasr so he has a great role in conceptualization
of qasr. Therefore, al-Jurjani’s opinion about qasr will be analyzed in detail.
However, he dispersedly dealt with the issue of qasr in his book and because of
that, the conceptualization of qasr was completed later by Sakkaki and Qazwini.
In the study, previous to historcial process, the definition of qasr, its
elements, parts, forms and the difference between them will be shortly tackled
to fall informations into place when talking about the historical process.

Key Words:
al-Balaghah, al-ma’ani, qasr, Sibawayh, Abd al-Qahir al-Jurjani, al-Sakkaki,
al-Qazwini.

Anahtar Kelimeler

Belagat, kasr, Abdükahir el-Cürcani

Kaynakça

• KAYNAKÇA ABBÂS, Fadl Hasen. Fennü’l-belâga, ‘Ilmü’l-meânî. Ürdün: Daru’l-Furkân li’n-neşri ve’t-tevzî‘, 1997. ABDÜLKÂDİR EL-HÜSEYN. Fennü’l-belâga. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1984. ALAK, Musa. “Fahreddin er-Râzî’nin Nihâyetü’l-îcâz Adlı Eserinde Abdülkāhir el-Cürcânî’ye İtiraz Ettiği Meseleler”, Şarkiyat Mecmuası 18 (Ocak, 2011): 1-17. ALİ EL-CÂRİM Mustafa Emin. el-Belâgatü’l-vâdıha. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984. AZAR, Tuncay. Dil-Zihin Bağlamında Kasr Üslûbu. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2018. BAYRAKTUTAR, Muammer. “Bedruddîn el- ‘Aynî’ye Göre Hadilserde Hasr Üslûbunun Kullanımı ve Manaya Etkisi” (‘Umdetü’l-Kârî Özelinde). Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014): 127-152. BULUT, Ali. BELÂGAT, Meânî- Beyân- Bedî‘. İstanbul, İFAV yayınları, 2015. CEVHERÎ, İsmail b. Hammad el-Cevherî: es-Sıhâh Tâcü’l-lüğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdülğafur Attar, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1984. CÜRCÂNÎ, Abdülkâhir. Delâilü’l-i‘câz. thk. Mahmud Muhammed Şâkir, Kahire: Matbaatü’l-medeni, 1992. CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif. Hâşiye ale’l-Mutavvel. (Mutavvel’in kenarında) İstanbul: Hacı Muharrem Efendi matbaası, ts. DIRÂZ, Sabbâh Ubeyd. Esâlîbü’l-kasr fi’l-Kur‘âni’l-Kerîm ve esrârühâ el-belâgıyyetü. Mısır: Matbbatü’l-emâne, 1986. DURMUŞ, İsmail. “Hasr”. DİA. 16: 392. Ankara. TDV Yayınları, 1997. EBÛ MÛSÂ, Muhammed. Delâlâtü’t-terâkîb dirâse belâgıyye. b.y. Mektebetü Vehbe, 1987. EBÛ MÛSÂ, Muhammed Muhammed. el-Belâgatü’l-Kur’âniyye fî Tefsîri’z-Zemahşerî ve eseruhâ fi’d-dirâsâti’l-belâgıyye. Kahire: Dâru’l-fikri’l-‘Arabî, ts. FAHREDDÎN ER-RÂZÎ, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer b. Hüseyn: Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-i‘câz. tah. Nasrullah Hacımüftüoğlu, Beyrut: Dâru Sâdır, 2004. FÂRİSÎ, Ebû Alî Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. Kitâbü’ş-Şiʿr/Şerhu’l-ebyâti’l-müşkileti’l-iʿrâb fi’ş-şiʿr. nşr. Mahmud Muhammed et-Tanâhî, Kahire: Mektebetü’l-hancî, 1988. FERÂHÎDÎ, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l- ‘Ayn. thk. Abdülhamîd Hindâvî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003. İBN CİNNÎ, Ebü’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Kahire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, ts. İBN FÂRİS, Ahmed el-Kazvînî er-Râzî. es-Sâhibî fî fıkhi’l-lüga. Kahire: el-Mektebetü’s-selefiyye, 1910. İBN FÂRİS. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Hârun, b.y. Dâru’l-fikr, 1979. İBN FÂRİS. Mücmelü’l-lüğa, thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultan, b.y. Müessesetü’r-risale, 1986. İBN HİŞÂM. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bikâî, Ürdün: Dâru’l-fikr li’t-tıbâa ve’n-neşri ve’t-tevzî‘, ts. İBN SELLÂM EL-CÜMAHÎ. Tabakâtü fühûli’ş-şu‘arâ‘ thk. Mahmud Muhammed Şakir, b.y. Dâru’l-medenî, ts. İBNÜ’L-HÂCİB, el-Kâfiye, (Kitâbü’n-nahv içinde), İstanbul: Yasin Yayınevi, ts. İSFERÂYÎNÎ, İsâmüddîn. Atvel, İstanbul: Matbaâ-i Âmire, ts. KAZVÎNÎ, Celâlüddîn. el-Îzâh fî ‘ulûmi’l-belâga. thk. İbrâhim Şemsüddîn, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003. KAZVÎNÎ, Celâlüddîn. Telhîsu’l-Miftâh. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts. MERÂGÎ, Ahmed Mustafa. ‘Ulûmü’l-belâga. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993. MÜCAHİT, Mustafa. Arap Dilinde Hasr Belagatı ve Kur’an’da Manaya Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 1997 SAMARRÂÎ, Fâdıl Sâlih. Meâni’n-nahv. Ürdün: Dâru’l-fikr li’t-tıbâa ve’n-neşri ve’t-tevzî‘, 2000. SEKKÂKÎ, Ebû Ya‘kûb Yusuf. Miftâhu’l-‘ulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000. SÎBEVEYHİ. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârun, Kahire: Mektebetü’l-hancî, 1988. SÜBKÎ, Bahâüddîn. ‘Arûsü’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. Beyrut, Dâru’s-sürûr, ts. Abbâs, el-Belâgatü fünûnühâ ve efnânühâ, 359-360; Ebû Mûsa, Delâlâtü’t-terâkîb, 33; SÜYÛTÎ, Celâleddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur‘ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim, Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-âmme, 1974. ŞENSOY, Sedat. Abdülkahir el-Cürcânî’de Anlam Problemi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001. TEFTÂZÂNÎ, Mutavvel. thk. Abdülhamid Hindâvî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 2013. Hâşimî, Seyyid Ahmed. Cevâhiru’l-belâga. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984. YAVUZ, Galip. “Türkçe Meâllerde Hasr Üslûbunun Yanlış Anlaşılmasından Doğan Tercüme Sorunları”. Kur’ân Meâlleri Sempozyumu, -eleştiriler ve öneriler- (I), (İzmir, 24-26 Nisan, 2003). 251-264. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007. ZECCÂC, Ebû İshâk. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. nşr. Abdülcelîl Abduh Şelebî, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988. ZEMAHŞERÎ, Ebü’l-Kāsım Mahmûd. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil ‘uyûnü’s-sûd, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998. ZEMAHŞERÎ. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Kahire: Dâru’r-reyyân – Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1987. ZERKEŞÎ, Bedrüddin. el-Burhân ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-‘Arabiyye, 1957.