Muhammed Hamîdullah’ın İslam İktisadı’na Dair Öncü Katkısı ve Teklifleri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 119 - 138, 23.01.2020

Abdulkadir Macit

Öz

İnsanlık son iki asırda, Komünizm ve Kapitalizm arasındaki ekonomik
tarafı da olan bir mücadelenin hegomonyası altında bulunmaktadır. Muhammed Hamîdullah,
bu aşırı iki ideolojinin baskısı altında bulunan insanlığa İslam Ekonomik
Düşüncesi olarak alternatif bir ekonomik sistemin var olduğunu hatırlatmaktadır.
O, İslam’ın ekonomik sisteminin kaynaklarının Kur’an-ı Kerim (Zekat, Fidye,
Sözleşme, İnfak vs.), Hz. Peygamber’in hadisleri ve uygulamaları (Bütçeleme,
Vergi Sistemi, Zekat, Me’akıl, Müslüman Pazarı kurulması üzerinden ekonomik uygulamalar
vs.), bu iki kaynak merkezli ortaya konulan içtihadi hükümler ve özellikle Haydarâbâd’ın
çok ciddi katkısının olduğunu zikretmektedir. Bu kaynaklar muvacehesinde
Faizsiz İslam Para Fonu ve İslam Bankacılığı’nın ilk uygulamalarının Haydarâbâd’da
olmasının altını çizmektedir. Ayrıca bütün dinlerin faizi (riba) yasakladığını,
ancak İslam’ın bu hususta sadece yasaklama ile yetinmediğini, ayrıca faize
yönelik çözüm yolları sunduğunu da belirtmektedir. Bu hususta en önemli çözümlerin;
Sosyal Sandık üzerinden faizsiz borç verilmesi, yardımsever insanların ve
kurumların destekleme uygulamaları ile müşterek yardımlaşma ve kooperatif
sistemi olduğunu zikretmektedir. Hamîdullah’a göre faiz ile mücadele etmenin üç
temel yöntemi vardır. Bunlar; Borçlanma sisteminin devletleştirilmesi, borçlanma
için vakıfların (evkâf) tesisi ve mikro ekonomik temelli kooparatifler ile
müşterek toplulukların kurulmasıdır. Ayrıca İslam’ın mezkûr konuya dair
çözümlerinde devlete yüklediği sorumluluk dikkati çekmektedir. Diğer taraftan
faize karşı İslam’ın çözümlerinden bir tanesinin de İslam Sigorta sistemi (Me’akıl)
olduğunu iddia etmektedir. Bu sistemde müştereklik, birlik ve tek taraflı
riskten kaçınma ilkeleri temel hususiyetlerdendir. Bu sayede sigorta esas
olarak zorluk ve sıkıntının mümkün olduğu kadar çok sayıda kişi arasında pay
edilmesi üzerine temellendirilmiş olmaktadır. Bu kişilerin son halkası yani hiyerarşinin
en üstünde devlet durmaktadır. Bütün bu açıklamalardan anlaşılmaktadır ki, Hamîdullah,
faiz karşısında İslam’ın temel ilkelerinin ve Hz. Peygamber’in pek çok
uygulamasının alternatif bir iktisadi anlayış taşıdığı idrakiyle bunların günümüze
aktarılmasını salık vermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, İslam İktisadı, Muhammed Hamîdullah, Faizsiz İslam Para Fonu, Ma’akıl

Kaynakça

• BİRIŞIK, Abdulhamid. “Muhammed Hamîdullah’ın Yetiştiği ve Oluşumuna Katkıda Bulunduğu Kurumlar”. Hayatı, Kişiliği ve Düşünceleri ile Muhammed Hamîdullah Sempozyumu, 53-71, Bursa: Bursa İl Müftülüğü Yayınları, 2005.
• BÜYÜKKARA, Mehmet Ali. Çağdaş İslami Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• ENSÂRÎ, Z. İ. “Great encounters-Karachi, Paris and Dhahran”. Impact International, Ocak- Mart, 24-27, 2003.
• ERBAKAN, Necmettin. Davam. Ankara: MGV Yayınları, 2014.
• ERSİN, İrfan ve YILDIRIM, Cengiz. “Necmettin Erbakan’ın Faiz ile Mücadelesi ve Alternatif Sistem Önerileri”. Doğumunun 90. yılında Erbakan. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2017.
• Hayatı, kişiliği ve düşünceleri ile Muhammed Hamîdullah sempozyumu. Bursa: Bursa İl Müftülüğü-Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 18-19 Kasım 2005.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “Islam’s Solution of the Basic Economic Problems: The Position of Labour”. Islamic Culture, 10(2), 213-233, 1936.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “Anjumanha-e qarzah-e-besudi” (Urduca). Ma`arif, 53(3), 211-216, 1944.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “India and who’s who with complete information on Pakistan”. Muslim Year Book, 1948.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “İslam ve Komünizm Karşıt Düşünceler Üzerine Bir Çalışma”. The İslamic Review, 38, 11-15, 1950.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “Faizsiz İslam Para Fonu İçin Bir Teklif”. Islamic Review, 43(6), 11-12, 1955.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. Kitap Değerlendirme, İslami İktisadi İnsan. Dr. J. Hans. Islamic Quarterly, 2, 143-145. “Müslüman petrol ülkelerinde yabancı yatırımı gösteren bir harita ile”, Islamic Quarterly, Londra, 2(2), Temmuz, s. 142-46, 1955a.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “Haydarâbâd’ın İslam Ekonomisine Katkıları”. Die Welt des Islams, 4, 73-78, 1955b.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “Hz. Peygamber Zamanında Bütçeleme ve Vergilendirme”. Journal of the Pakistan Historical Society, 8(1), 111, 1955c.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “El-İlaf veya İslam’dan Önce Mekke’nin İktisadi-Diplomatik Münasebetleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 213-222, 1961.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “Bunûku’l-karz bidûn ribâ” (Arapça). El-Muslimun, 8(3), 16-21, 1962.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. The 1400th anniversary of the completion of Islam. London: The Oxford Centre for Islamic Studies, 1989.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. “Fıkıh”. İslam Düşünce Tarihi. Ed. M. M. Şerif. Trc. N. Özata. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. İslam Peygamberi, Trc. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 1993.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. İslam’a Giriş. Trc. Cemal Aydın. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. İslâm’da Devlet İdaresi. Trc. Hamdi Aktaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. İslâm Müesseselerine Giriş. Trc. İhsan Süreyya Sırma. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. İslam’ın Doğuşu. Trc. Murat Çiftkaya. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015c.
• HAMÎDULLAH, Muhammed. Sorunlar, Sorular ve Cevaplar. Trc. Zahit Aksu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015e.
• IQBAL, Zafer. Adalet İslamî ve Batılı perspektifler. Trc. Lütfi Sunar. İstanbul: İktisat Yayınları, 2017.
• ISLAHİ, Abdulazim. Muhammed Hamîdullah: İslam İktisadının Öncü İsmi. Trc. Abdulkadir Macit. İstanbul: İktisat Yayınları, 2019.
• KARAKOÇ, Sezai. Yitik Cennet (21. Baskı). İstanbul: Diriliş Yayınları, 2015.
• KARATANİ, Kojin. Dünya Tarihinin Yapısı, Üretim Tarzlarından Mübadele Tarzlarına. Trc. Ali Karatay. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• MACİT, Abdulkadir. Necmettin Erbakan. Köln: Plural Yayıncılık, 2018.
• MACİT, Abdulkadir. “Çağdaş İslam Tarihçiliği ve Muhammed Hamîdullah”. Dünyada Tarihçilik Dönemler/ Okullar/ Yaklaşımlar ve Tarihçiler. Ed. Ahmet Şimşek. İstanbul: Pegem Akademi, 2017.
• MACİT, Abdulkadir. “Hint Dünyasının Hilafet Çabası: Hint Hilafet Hareketi’nden Uluslararası Hilafet Konseyi’ne”. Geçmişten Günümüze Hilafet. Ed. Mustafa Büyükaşçı, Ali Satan ve Abdulkadir Macit. Ankara: Nobel Yayınları, 2019.
• MÛMİN, A. R. Dr. Muhammad Hamîdullah (1909-2002). Yeni Delhi: Farid Book Depot, 2004.
• ÖZGÜR, Sedat. Necmettin Erbakan ve Gümüş Motor. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2014.
• PATEL, Raj & W. MOORE, Fason. Yedi Ucuz Şey Üzerinden Dünya Tarihi Kapitalizm, Doğa ve Gezegenin Geleceği İçin Bir Rehber. Trc. Serkan Gündüz. İstanbul: Kolektif Kitap, 2019.
• SUNAR, Lütfi. “Dünya Tarihinin Ekseni ve Zemini Olarak İslam Medeniyeti”. İslam Düşünce Atlası (İDA) (1: 68-75), 2017.
• SUNAR, Lütfi ve Macit, Abdulkadir. “Necmettin Erbakan”. İbrahim Halil Üçer (Ed.). İslam Düşünce Atlası (İDA), (3: 1313-1316). Konya: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları: 360, 2017.
• ŞAFAK, A. “Prof. Dr. Muhammed Hamîdullah (1908-2002): Hayatı, eserleri, hakkında söylenenler ve bazı konulardaki görüşleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 6: 633-663, 2005.
• TUĞ, Salih ve YAŞAROĞLU, Kamil. “Muhammed Hamîdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (30: 534-537). Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• YAŞAROĞLU, Kamil. Muhammed Hamîdullah. Köln: Plural Yayıncılık, 2018.
• ZAİM, Sabahattin. “İslâm Ekonomisi ve İslâm Ülkeleri İşbirliği Sahasında Son 25 Yıldaki Gelişmeler”. Çerçeve. 5(21), 7-28, 1997.