Erken Dönem İslam Tarihinde Hitabetiyle Öne Çikan Bir Siyasî: Ziyâd b. Ebîh

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 711 - 733, 20.07.2020

Melek Yılmaz Gömbeyaz

Öz

Ziyâd b. Ebîh, İslam Tarihinde
dehası ve çok konuşulan icraatlarıyla olduğu kadar hitâbet yönüyle de
ayrıcalıklı bir yere sahip olan siyasî şahsiyetlerdendir. Hutbeleri, sadece
muasırları tarafından değil, sonraki dönemlerde de beğeni hatta hayranlıkla
karşılanan, üzerine çalışmalar yapılan Ziyâd, hitâbet tarzı ve kabiliyeti ile
eşine az rastlanır hatiplerden biri olarak gösterilmiştir. Bu bağlamda onun hitâbetinin
birincil örnekleri olan hutbeleri ve bu sözlü hitâbetinin bir yansıması
niteliğindeki mektupları, çalışmamızın temel malzemeleri konumunda olacaktır.
Buna paralel olarak çalışmamız, biçim, içerik ve üslup bakımından hayli güçlü
olan bu eserleri, sadece edebî zenginliklerini vurgulayarak değil sosyal, dinî,
siyasî vb. birçok hususa dair sundukları çerçeve açısından da taşıdıkları değeri
hatırlatma gayretindedir. Son olarak ifade etmek gerekir ki bu çalışma,
Ziyâd’ın hitâbet yeteneğinin tabiri caizse büyük delilleri, bariz parçaları
olan hutbe veya mektuplarının yanı sıra, bazı veciz sözlerini de içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Emevîler, Ziyâd b. Ebîh, hitabet, hutbe, dahi, vali

A Politician Who Come to the Fore With His Oratory in the Early Period Of Islamic History: Ziyad b. Abih

Öz

Ziyad
b. Abih is not only mentioned about his intelligence and administrative activities
but also is a politician who has a privileged place with his strong oratory in
Islamic history. His sermons were liked and even admired not by just people who
lived in his period but also by people who didn’t share the same era with him.
With being worked on of Ziyad’s sermons showed that he is one of the unique
orators with his style and capability of oratory.In this context, the major of
our article will be his sermons which were the first examples of his oratory
and his letters which were like the reflect of this oratory. Concordantly, our
work has the aim of analyzing the value of these works which is powerful with
regards to style, content, wording in the extent of social, religious,
political. In conclusion, it is necessary to state that this work contains the
sermons and the letters that have the great evidence of Ziyad’s ability of
oratory and also his laconism.

Anahtar Kelimeler

Umayyads, Ziyad b. Abih, oratory, sermon, genious, governor,

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ. İstanbul: Kanaat Kütübhanesi, 1331 H.
• Akyüz, Vecdi. Hilâfetin Saltanata Dönüşmesi: Emevilerin Kuruluş Devrinde İslam Kamu Hukuku. İstanbul: Dergah Yayınları, 1991.
• Ali b. Ebî Tâlib. Nehcü’l-belâga. şrh. Muhammed Abduh. 2 Cilt. Beyrut, 1885.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut, 1993.
• Başçı, Abdurrahman. “Cahiliyye, Sadru’l-İslâm ve Emevîler Dönemi Hitabeti”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2016): 199-240.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkar & Riyaz Zirikli. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. Fütûhu’l-Büldân. thk. Abdullah Enis et-Tabbâ & Ömer Enis et-Tabbâ. Beyrut: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-evsat. thk. Muhammed b. İbrahim el-Leheyrân. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 1998.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire, 1998.
• Dayf, Şevki. Târîhu’l-edebi’l-Arabî: el-Asru’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1119 H.
• Demircan, Adnan. Ali-Muaviye Kavgası. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbâru’t-tıvâl. thk. Ömer Faruk et-Tabbâ. Beyrut, ts.
• Ebu’l-Fidâ, İmadüddin el-Melikü’l-Müeyyed İsmail b. Ali. Târîhu Ebî’l-Fidâ (=el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer). thk. Mahmûd Deyyûb. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Ekşi, Ahmet. Şer’iyye Sicilleri Örnekliğinde İslâm Hukuku Bakımından Evlat Edinme (Tebennî). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Ferruh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 4. Basım. 1981.
• Gömbeyaz, Melek Yılmaz. Ziyâd b. Ebîh (Hayatı-Şahsiyeti-Devlet Adamlığı). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Hasson, Isaac. “Ziyād b. Abīhi”. The Encyclopaedia of Islam Second Edition. 9/519-522. Leiden: Brill, 2002.
• Hitti, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Isfahânî, Ebu’l-Ferec Ali b. Hüseyin. Kitabü’l-Egânî. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 21 Cilt. Beyrut, 1993.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yûsuf b. Abdullah. el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Kahire, Dâru Nehdati Mısr, ts.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Kurtubi. el-İkdü’l-ferîd. thk, Abdülmecid et-Tarhînî. Beyrut, 1983.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan. Târîhu medîneti Dımaşk. 80 Cilt. thk. Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Hâşimî el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Muhabber. tsh. Ilse Lichtenstadler. Beyrut: Dârü'l-Âfâkı'l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-A‘yân ve enbâü ebnâi’-zamân. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif & Riyad: Mektebetü’n-Nasr, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Maârif. tashih Muhammed İsmail Savi. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 2. Basım, 1970.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Uyûnü’l-Ahbâr. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1996.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-A‘sem, Ebû Muhammed Ahmed el-Kûfî. el-Fütûh. thk. Ali Şîrî. 8 Cilt. Beyrut, 1411 H.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ & Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. 12 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır & Dâru Beyrût, 1965.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut, ts.
• İbnü’n-Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak. el-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., 1971.
• İpek, Selim. “Hatip Olarak Ziyâd b. Ebîh ve Hutbetu’l-Betrâ”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/38 (Haziran 2015): 215-220.
• Kütübî, Salâhuddin Muhammed b. Şâkir. Fevâtü’l-vefeyât. thk İhsan Abbâs. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1973.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/242-248. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Nüveyrî, Şehabeddin Ahmed b. Abdülvehhab. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Müfîd Kumeyha. 33 Cilt. Beyrut, 2004.
• Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Parlak, Nizamettin. “Şiir ve Edebiyat”, Emevîler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı. 89-108. İrfan Aycan, Mahfuz Söylemez, Ramazan Altınay, Fatih Erkoçoğlu & Nizamettin Parlak. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2003.
• Safvet, Ahmed Zeki. Cemheratü hutabi’l-Arab fî usuri’l-Arabiyyeti’z-zâhire. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1933.
• Sarıçam, İbrahim & Aycan, İrfan. Emevîler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. Tarihü’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru Süveydân, 1970.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Ebü’l-Esved ed-Düelî”, 10/311-315. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Ya‘kûbî, İbn Vâzıh Ahmed b. İshak. Târîhü’l-Ya‘kûbî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1960.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullâh Şihâbüddîn b. Abdullah. Mu‘cemu’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1975.
• Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemü’l-üdebâ. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut, 1993.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut. 33 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Düvelü’l-İslâm. thk. Hasan İsmail Merve & Mahmûd el-Arnaut. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1999.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.