Sind Fâtihi Muhammed b. Kâsım’ın (öl. 96/715) Sind Bölgesindeki Fetih ve İslâmlaştırma Faaliyetleri

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 398 - 419, 16.01.2021

Zabihur Rahman

Öz

Tarih kaynaklarımızın vermiş olduğu bilgiye göre Sind bölgesine yönelik Müslümanların ilk fetih hareketleri Hz. Ömer (h.13-23 /m. 634-644) dönemine rastlar. Halife Ömer döneminden Emevîler dönemine kadar bölge için Arap Müslümanlar tarafından mücadele verildiği görülmektedir. Halife Velîd b. Abdülmelik (h. 85-96 /m.705-715) döneminde Doğu bölgelerinin fetihlerinden sorumlu, kudretli Irak valisi Haccâc b. Yûsuf tarafından Sind valiliğine Muhammed b. Kâsım’ın (h. 92-96/m. 711-715) görevlendirilmesiyle bölgede hâkimiyet tam anlamıyla Müslüman Arapların eline geçmiştir. Muhammed b. Kâsım genç yaşına rağmen gerek başarılı fetihleri gerekse bölgede uygulamış olduğu politika ile Sind bölgesi için önemli bir isim olmuştur. Bu çalışmada Muhammed b. Kâsım’ın Sind bölgesine gelişi, fetihleri ve bölgenin İslâmlaşması konusunda yapmış olduğu faaliyetler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Sind,, Fetih,, Muhammed b. Kâsım

Kaynakça

• Ansarı, A. S. Bazmee. “Deybül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/262. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ansarı, A. S. Bazmee. “Haydarâbâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/31-32. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bağdâdî, Safiyyüddin Abdulmü’min ibn Şemâil. Merâsıdü’l-İttılâıʻ ʻalâ Esmâi’l-Emkine’ti ve’l-Bükâıʻ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, h. 1412.
• Bakkarî, Seyyid Muhammed Mâ’sûm. Târîh-i Mâ’sûmî. Haydarâbâd: Sindhi Adabi Borad, 2006.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Fütûhü’l Büldân. thk. Abülkâdir Muhammed Ali. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed. Tahkîku mâ li’l-Hind Min Makûletin Makbûletin fi’l- Akl ev Merzûle. 2. Baskı. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Bukhari, Mastoor Fatimah. The Archaeological Site of Aror. Sindh: University of Sindh, Institute of Sindhology, 1991.
• Delice, Ali. “Haccâc b. Yusuf (Hayatı ve Faaliyetleri)”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1998/2, 445-459.
• Elliot, Henry Miers – Dowson, Jhon. The History of India as Told by Its Own Historians. London, 1867.
• Gehani, Mohan. History of Sind (a Brief introduction). Gujarat: Indian Institute of Sindhology, 2008.
• Hasenî, Abdülhay b. Fahriddîn b. Abdilalî el-Hasenî et-Tâlibî. Nüzhetü’l-Havâtır ve Behcetü’l-Mesâmiʻ ve’n-Nevâzır. 8 Cilt. Beyrut: Dâr’u İbn Hazm, 1999.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Kitâbü’l-‘İber ve Dîvânü’l-Mübtede’ ve’l-Haber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men Âsarahum min Zevi’s-Sultâni’l-Ekber. thk. Halîl Şehâde, 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî. Sûretü'l-Arz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1938.
• İbn Hurdâzbih, Ebü'l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Beyrut: Dâru Sâdır, 1889.
• İbn Kudâme, Ebü'l-Ferec el-Bağdâdî Kudâme b. Caʻfer. Kitâbü'l-Harâc ve Sınâʻatü’l- Kitâbe. thk. Muhammed Hüseyin Zebidî. Bağdâd: Dâru'r-Reşid, 1981.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. 3. Baskı Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbnü’l Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. el- Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkâdir Ahmed Atâ - Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fi't-Târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997.
• İbnü’l-Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. et-Târîh. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1977.
• İdrîsî, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Abdillah b. İdrîs eş-Şerîf. Nüzhetü’l-Müştâk fi’htirâkı’l-Âfâk. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Muhammed el-Fârisî el-Kerhî. Kitâbü’l Mesâlik ve’l- Memâlik. Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
• Khan, Ahmed Nabi. Development of Mosque Architecture in Pakistan. İslâmâbâd: Lok Virsa Publication,1991.
• Khan, Fazal Ahmad. Banbhore, a Preliminary Report on the Recent Archaeological Excavations at Banbhore.. 4. Baskı. Sindh: Department of Archaeology and Provincial Coordination, 1976. Kâniʻ, Mir Ali Şêr. Tuhfetü’l-Kirâm. thk. Mahdum Amir Ahmed - Nabi Bahş Beloç. trc. Ahter Rizvi. 3. Baskı. Sindh: Sindhi Adabi Board, Jamshoro, 2006.
• Koyuncu, Mevlüt. “Velîd I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedi. 43/30-31. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kûfî, Ali b. Hâmid b. Ebi Bekr. Fethü’s-Sind/Cecnâme. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Ahsenü't-Tekâsim fi Maʻrifeti'l-Ekâlim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bed‘ ve’t-Târîh. 6 Cilt. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfe ed-Dîniyye, t.y.
• Meçhul Müellif. Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik ile’l-Mağrib. thk. Seyid Yusuf el-Hâdî. Kâhire: Ed-Dâru’s-Sekâfiyye Lin’neşr,1423.
• Merzübânî, Ebû Ubeydullah Muhammed b. İmrân b. Mûsâ. Mu‘cemü'ş-Şu‘ârâ. Tashih: Fritz Krenkow, 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
• Mübârekpûrî, Kadı Athar. Ricâlu’s-Sindi ve’l-Hind. Mumbai: el-Metbaa el-Hicaziyyeh, 1958.
• Mübârekpûrî, Kadı Athar. Hilâfet-i Umeviyyeh Aur Hindustân. Delhi: Nedvetü’l- Musannifîn, 1982.
• Nedvî, Ebû Zafer. Târîh-i Sind. Hindistan: Dâru’l Musannifîn, Şiblî Akademisi, 2012.
• Nedvî, Seyyid Süleyman. Târih-i Sind. 1.baskı. Karachi: Dâru’l-İşâ’et, 1995.
• Pathan, Mumtaz Husain. Arab Kingdom of Al-Mansurah in Sind. Sindh: Institute of Sind-hology, 1974.
• Pathan, Mumtaz Husain. History of Sind: Sind Arab Period. 2. Baskı. Pakistan: Sindhi Adabi Board, 1978.
• Rahman, Zabihur. Sind Bölgesinin Fethi ve İslamlaşması (h.15-416/m.636-1026). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Siddiqui, Iqtidar Husain. “Muhammed b. Kâsım es-Sekafî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopesi. 30/548-549. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Sulâbî, Muhammed Ali. ed-Devletü’l-Umeviyyetü Avâmilü’l-İzdihâr ve Tedâiyâtü’l-İnhiyâr. 2. Baskı. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rifeti li’t-tibâeti ve’n-neşri ve’t-tevzi’, 2008.
• Taberî, Ebû Caʻfer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Târihü’l-Ümem ve’l-Mülûk. 2. Baskı. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1967.
• Tırâzî, Abdullah Mübeşşir. Mevsûatü’t-Târîhi’l-İslâmî ve’l-Hadâretü’l-İslâmiyye li-Bilâd’s-Sind ve’l-Bencâb (Bakistani’l-haliyye) fi Ahdi’l-Arab. 2 Cilt. Cidde: Âlemü’l-Ma'rife, 1983.
• Uslu, Recep. “Sind’de İslâm Fetihleri (h.15-240/ m. 636-854)”. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Üremiş, Ali. “Ali b. Hâmid b. Ebî Bekr el-Kûfî, Fathnamah-i Sind (Chachnāmah), nşr. N.A. Baloch, İslâmabad 1983, 284 s. Ali Kûfî, Fethu's-Sind (Cac-nâme), nşr. S. Zekkâr, Beyrut 1992, 366 s.”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 42 (2005) Işın Demirkent Hatıra Sayısı, 305–312.
• Üremiş, Ali. “Sind’de İslâm Fetihleri I”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 37 (2017), 477–488.
• Üremiş, Ali. “Sind’de İslâm Fetihleri II”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 41 (2019), 387–404.
• Yaʻkûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Kitâbü’l-Büldân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Yaʻkûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîhü’l-Yaʻkûbî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî. Muʻcemü’l-Büldân. 2. Baskı. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
• Yazıcı, Tahsin. “Çeçnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/248. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʻlâm, Kâmûsu Terâcimi li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arabi’l- Müsta’ribin ve’l-Müsteşrikîn. 15. Baskı. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʻİlmi li’l-Melâyin, t.y.