Kur’ân’a Göre Aileyi Ayakta Tutan Bazı Kavramlar ve Bu Bağlamda Hz. İbrâhîm’in Örnekliği

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 344 - 371, 16.01.2021

Şuayip Karataş

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de “ehl” ve “âl” olmak üzere iki farklı kelimeyle ifade edilen aile kavramına pek çok âyette yer verilmiş; ailede eşlerin karşılıklı hak ve görevleri, evlenme, boşanma ve miras gibi bazı konular açıklanmış, ailenin eşler için bir sekine yeri oluşuna dikkat çekilmiştir. Hz. Âdem’le birlikte eşinden de bahsedilmiş olması, insanın yalnız bir varlık olmadığına; evlatlarından haber verilmiş olması ise ailenin insanlık tarihiyle yaşıt bir kurum olduğuna ve ailenin önemine işaret olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle, Kur’ân’ın aile kurumuna bakışını Kur’ân’da bahsedilen bazı peygamber ailelerini ele almak suretiyle tespit etmek veya bu konuda bazı çıkarımlar yapmak mümkün gözükmektedir. Kur’ân’da peygamber ailelerinden farklı örnekler sunularak aile fertleri evrensel birer rol model olarak tanıtılmakta, peygamberlerin aileleriyle yaşadıkları bazı hadiseler anlatılmaktadır. Bu çalışmada öncelikle, “ehl” ve “âl” kelimeleri üzerinden “Kur’ân’da aile kavramı” ele alınmış; ardından Kur’ân’a göre aileyi ayakta tutan sevgi, sadakat ve güven kavramları irdelenmiş; daha sonra ise bu kavramlar bağlamında Kur’ân’da rol model olarak sunulan Hz. İbrahim’in örnekliği üzerinden bazı durum tespitleri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Aile, Ahlâk, Hz. İbrahim

Kaynakça

• ‘Abdu’l-Bâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cem’ul-Müfehrese. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
• Akbaş, Ahmet. Kur’ân’da İnsanın Mutluluğu. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Ata, Mehmet Mahmuz. “Kur’ân’da Hz. İbrâhim’in Örnekliğinde Aile İlişkisi ve Eğitimi”. Uluslararası Hz. İbrâhim (a.s.) ve Nübüvvet Sempozyumu. 1/357-376. İstanbul: Nida Yayınları, 2019.
• Ateş, Abdurrahman. Kur’ân’da Huzur ve Sükûn. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Aydın, Mehmet Akif. “Aile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi II (1989): 196-200. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Türkçe Sözlük. 3 cilt. İstanbul: Kubbealtı, 2011.
• Badur, Emel, ve Gamze Turan Başara. “Aile Hukukunda Sadakat Yükümlülüğü ve İhlalinden Kaynaklanan Manevi Tazminat İstemi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016: 101-136. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001807
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğa. 4 cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Cevziyye, İbn Kayyım. Ravzatu’l-muhibbîn ve nüzhetü’l-muştâkîn. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1987.
• Cüceloğlu, Doğan. Anlamlı ve Coşkulu Bir Yaşam İçin Savaşçı. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2001.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007.
• Çalışkan, İsmail. “Güven Toplumunun Kur’anî Temelleri”. Hz. Peygamber ve Güven Toplumu, 35-53. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Sadakatsizliğin Bireye, Aileye ve Topluma Yansımaları.” Sadakat ve Güven Bağlamında Aile, 87-99. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Çetin, Abdurrahman. Örneklerle Peygamberimiz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Demirtaş, Mehmet. “Sadakat Felsefesi Açısından Ailede Sadakat”. Kadın ve Aile Üzerine Araştırmalar, Emine Öğük, 169-187. Ankara: İlâhiyât, 2018.
• Draz, Muhammed Abdullah. Kur’ân Ahlâkı. çev. Emrullah Yüksel - Ünver Günay. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Duman, M. Zeki. Âdâb-ı Muâşeret. İstanbul: Tuğra Neşriyat, 1989.
• Durmuş, Zülfikar. “Kur’an-ı Kerim’de Sosyal Gruplar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (2003): 17-46.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. El-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, t.y.
• En-Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebû Abdirrahman. Sünenün’-Nesâî. Thk. ‘Abdu’l-Fettâh Ebû Ğudde. 8 Cilt. Halep: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmî, 1986.
• Et-Tirmizî, Muhammed b. İsa. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyye, t.y. Fromm, Erich. Sevme Sanatı. çev. Işıtan Gündüz. İstanbul: Say Yayınları, 2000.
• Gezgin, Ali Galip. Kur’ân’da Sevgi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-‘Arab. 55 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, ty.
• Kanik, İsa. “Kur’ân Kıssalarında Ailevî İlke ve Değerler”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (Ekim 2020), 256-286. https://doi.org/ 10.31121/tader.757908
• Karagöz, İsmail. “Kur’ân’da Sıdk Kavramı ve Sâdık İnsan.” Diyanet İlmi Dergi 37/1 (2001), 103-117.
• Karaman, Hayrettin, vd. Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Karasakal, Şaban. “Kur’ân’a Göre Güven Ahlâkı (Müsâleme)”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (2008), 182-226.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Bir Kişilik Özelliği Olarak Kur’an’da “Sadâkat””. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1, (Bahar 2010), 119-155.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, 1964.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2003.
• Küçük, Ahmet. “Günümüzde Aile ve Kur’ân’dan Örnek Aileler.” Tefsir Araştırmaları Dergisi (TADER) 3/2 (Ekim 2019), 408-442. https://doi.org/10.31121/tader.615689
• Küçük, Raşit. Sevgi Medeniyeti. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• Mâce, İbn. Sünen-i İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dârul’-Fikr, t.y.
• Martı, Huriye. “Aileyi Ayakta Tutan Ahlâki Değerler.” Peygamberimiz ve Aile, Hale Şahin, 61-71. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Mevdûdî, Ebu’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani v.d. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasan b. Beşir. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Ahmed Ferid. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Müftüoğlu, Ömer. “Güven Ortamının Bir Toplum İçin Önemi ve Bunu Engelleyen Faktörler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/ 2 (2005), 143-159.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî. Sahîh-u Müslim. thk. Muhammed Fuâd ‘Abdulbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyye, ty.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. “Bireyden Aileye Aileden Topluma Sadakat ve Güven”. Sadakat ve Güven Bağlamında Aile, 103-123. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Okumuş, Ejder. “İnsani Bir Nitelik Olarak Sadakat”. Sadakat ve Güven Bağlamında Aile, 11-25. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Özdemir, Abdurrahman. “Kur’an ve Sünnette Sadakatin Kavramsal Çerçevesi”. Sadakat ve Güven Bağlamında Aile, 35-40. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Özdemir, Ahmet. Kur’an’da Aile Mefhumu. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Özdeş, Talip. “Ahlâk-Vahiy İlişkisi ve Kur’an’da İman-Ahlâk-Amel Bütünlüğü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2006), 5-21.
• Özdoğan, Berka. Çocuk ve Oyun Terapisi. Ankara: Yargıçoğlu Matbaası, 1988.
• Özel, Ahmet. “âl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) 2 (1989), 305-306.
• Polat, Fethi Ahmet. “Seçkin Bir Soy İddiasının Kur’an Açısından Değeri (Hz. İbrahim Örneği)” Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/19 (2005), 93-152.
• Püsküllüoğlu, Ali. Türkçe Sözlük. 7. Basım, İstanbul: Can Yayınları, 2008.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2005.
• Râzî, Ebû ‘Abdullah Fahreddîn. Mefâtîhu’l-Gayb. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Sarıçam, İbrahim. “Değerlerin Hayata Geçirilmesinde Hz. Peygamber: Güven Örneği”. İslam’ın Güncel Sunumu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006. 205-216.
• Sert, Hüseyin Emin. “Kur’an-ı Kerim Işığında Güven Duygusunun Kaynağı Olarak Müslümanlık Bilinci”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008), 197-225.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi‘u’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 14 Cilt. yy., Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Tütün, Sevgi. Kur’ân’da Peygamber Aileleri. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2012.
• Ünal, İ. Hakkı. “Kur’an ve Sünnet Verileri Işığında Aile”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi (2011), 6-9.
• Varol, M. Bahaüddin. Ehli Beyt. Konya: Yediveren Kitap, 2004.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Yediyıldız, M. Asım. “Hz. Peygamber (s.a.s)’in Güvenlik Politikası”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu, 609-616. 2007.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Carullah. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. thk. Abdürezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyye, ty.
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf (Erişim: 24.10.2020).